felieton(strona 8/11)

O konflikcie rozgrywanym przez PO, potrzebie modernizacji PiS-u i brutalnym traktowaniu mediów na Ukrainie - pisze prof. Jadwiga Staniszkis w felietonie dla Wirtualnej Polski.

Jamie Stokes zdradza, że w Polsce niezmiennie fascynuje go jedna rzecz. Chodzi o stosunek Polaków do alkoholu. Z jego obserwacji wynika, że picie jest postrzegane jako znak moralnej słabości mężczyzn. Mężczyzna może odnosić sukcesy, być w dodatku przystojny i dobry dla dzieci, ale jeśli lubi się napić, jest fatalnie uszkodzonym towarem - zauważa Jamie Stokes w felietonie dla Wirtualnej Polski.

Zadziwiająca jest obecna kampania wyborcza. Główni pretendenci do prezydentury prowadzą ją z ukrycia, jak ognia unikając bezpośredniego starcia. Bronisław Komorowski i Jarosław Kaczyński chcą podobno przedwyborczych debat, ale tak naprawdę mało kto w to wierzy. Bo jednocześnie słyszymy: niech druga strona wystąpi z inicjatywą. I tak trwa polskie gadanie o gadaniu, o tym czy warto i czy chce się rozmawiać z rywalami.

Platforma jest w ostatnim momencie na przegrupowania i wyraźne wytyczenie swoich celów. Nie zawsze przecież drużyna prowadząca w meczu nawet do 80 minuty 2 do 1 ostatecznie wygrywa, chociaż strzeliła dwa razy więcej bramek. A przy remisie, w dogrywce wszystko jest możliwe. Czas więc na poważne deklaracje i ruchy ze strony premiera Tuska i Platformy.

Kolejny Nobel w dziedzinie pokoju powinien przypaść w udziale temu (tej), kto (która) rozwikła istotę polityki. Dobrym terenem badań może być Polska. Nobla temu (tej), kto zrozumie, w co politycy grają, czemu to służy i co zrobić, żeby z tego wyjść! Wiedza ta może się okazać znacznie więcej warta dla świata niż wdzięki obecnego laureata Baracka Obamy, którego wyróżnienie pokojową nagrodą jest świadectwem tego, że w noblowskim komitecie zalęgły się pomysły, postawy i idee, które z pierwotną intencją przyznawania pokojowej nagrody niewiele mają wspólnego. Tak jak dzisiejszy sposób uprawiania polityki nie ma nic wspólnego z polityka prawdziwą.

Niedługo będziemy obchodzili rocznicę obalenia muru berlińskiego. Rocznicę dla nas ważną, bo stanowiącą koniec zimnej wojny w Europie. Ta w Azji kończy się dopiero teraz, wraz z szansami na zjednoczenie Korei Południowej z Północną. W obu wypadkach, i u nas i tam, decydujący był kontekst geopolityczny. W Europie - oczekiwana przez Sowietów groźba lokalnego ataku nuklearnego i ich odpowiedź w postaci doktryny "obrony przez atak" (konwencjonalny). Ryzyko owej strategii podzieliło elity w Moskwie. Ich część, pragnąca uniknąć kolizji, zaproponowała rozwiązanie polityczne - neutralizację Europy Środkowej i zjednoczenie Niemiec. Oferta ta padła już w 1985 roku (Gromyko w Wiedniu). Jednak stracono parę lat, bo i Zachód bał się zbyt silnych Niemiec i lokalne komunistyczne nomenklatury musiały wprzód przygotować sobie miękkie lądowanie ("kapitalizm polityczny" - owo słynne "uwłaszczenie się").

Władza jest jednym z tych, dyskretnych, zjawisk, których istnienie (lub nie) poznaje się po rezultatach. A owym rezultatem w wypadku władzy jest zdolność osiągania założonych celów. Bo to wymaga i skupienia energii (czyli władzy nad sobą), i - właściwej konceptualizacji zjawisk, i - władzy nad innymi. Władza w tym znaczeniu zanika. Globalizacja korodująca państwa, rozproszenie władzy, wreszcie - rozbudowa instytucji "władzy horyzontalnej" (czyli władzy negatywnej, ograniczającej inne władze) zredukowała hierarchiczny wymiar władzy.

Świat znalazł się w momencie rzadko spotykanej kumulacji radykalnie nowych zjawisk. Stworzy to w najbliższych latach nową jakość.

Na Pałacu Kultury w Warszawie od kilku tygodni wisi potężny plakat z rysunkiem głowy żołnierza w hełmie, z wielkim napisem „Honor” i informacją, że rzecz odnosi się do 70-lecia wybuchu wojny. Plakat został zawieszony na budynku ofiarowanym nam przez władze radzieckie w celu przypomnienia Polakom, że w różnych okresach, w tym 1 września 1939, zachowaliśmy się z walecznie i z honorem, a więc słusznie. Mnie jednak marzy się dzień, gdy na tymże samym Pałacu Kultury jakiś włodarz miasta lub inny polityk o zapędach moralizatorskich zawiesi ogromny plakat z napisem "Rozsądek". Tylko jaka historyczna data będzie tu pasować?

Czy walka między nauką a wiarą to już przeszłość? Czy nie obserwujemy obecnie powrotu do czasów nomadów, indywidualistycznych myśliwych, żyjących bez mitów i trwałej wspólnoty?

Miniony tydzień minął pod znakiem rozpamiętywania rocznic i rozpamiętywania rozpamiętywania. W polityce "wyrównywania win", którą zastosował zarówno Putin, zrównując wszystko ze wszystkim, jak i Kaczyński (zrównując Katyń z Holokaustem) nie było żadnej historycznej prawdy, żadnych wiecznych ocen. Była natomiast polityczna licytacja nastawiona zarówno na pogrążenie przeciwnika, na uzewnętrznienie narodowej martyrologii, jak i na ciągłe powielanie wzajemnych uraz. Trzeba bowiem wiedzieć, - i ostatni tydzień nas tego z pewnością nauczył - że tak zwana "Prawda" w rękach polityków jest narzędziem równie niebezpiecznym jak zapałki w ręku dziecka. Nie wiadomo czemu ma służyć: oświetleniu drogi czy podpaleniu wspólnego domostwa. Lepiej więc niech politycy zajmują się honorem, Bogiem i ojczyzną. A nie prawdą.

Swoje prawdziwe nadzieje odkrył nie pierwszy raz prezes Kaczyński. Stwierdził, że obecna konstytucja jest skrojona dla prezydenta i premiera, ale jako braci bliźniaków. Zagalopował się jednak w swoich grach, bo chcąc uderzyć ślepo w rząd i premiera, zaatakował i skrytykował swojego brata po obchodach rocznicy II wojny światowej.

Jeszcze niedawno uważano, że sfera przeżyć religijnych zostanie radykalnie zredukowana przez towarzyszące modernizacji zeświecczenie (sekularyzację). Albo, że ta sfera przeżyć roztopi się - w pochłaniającej wszystkie religie - wizji "spektrum świadomości" typu New Age. Wizja ta próbuje połączyć azjatycką tradycję bezpośredniej łączności człowieka z Uniwersum (traktowanym jako jedność i ciągłość, z "indywidualizacją" odwołującą się do "różnicy" jako złudzeniem) z tradycją zachodnią.

Wprowadzanie nowych technologii w sposób nieuchronny zwiększy przepaść między społeczeństwami w krajach wysokorozwiniętych i w krajach biednych. Wiele z tych technologii jest bowiem i zbyt droga, i - wymagająca rozwiniętej bazy wytwórczej i już istniejących wysokich możliwości produkcyjnych, aby mogły zaistnieć w masowej skali. Będziemy mieli do czynienia już nie tylko, z istniejącą też obecnie, głęboką różnicą indywidualnych szans na terapię i przeżycie w razie choroby, ale także - z narastającymi szybko szansami na przekraczanie przez człowieka dotychczasowych - umysłowych i fizycznych - granic.

Nikt chyba trafniej nie ujął istoty moralności niż Leszek Kołakowski. I to nie dlatego, że ją definiował, opisywał, szukał znaczeń, badał w jej rozlicznych teoriach. Nie. On po prostu zawsze pisał o odpowiedzialności moralnej i mówił: nie uciekniesz! Żaden system, żadna wiara, żadne usprawiedliwienia nie zwolnią cię od niej. Jeśli myślisz, że jest inaczej, że wystarczy pan Bóg, kodeks etyczny, posłuszeństwo autorytetom lub teodycea - mylisz się. Istotą moralności i człowieczeństwa jest - prywatna odpowiedzialność.

Po wojnie rosyjsko-gruzińskiej w sierpniu 2008 roku NATO, w geście protestu przeciw tzw. nieproporcjonalnemu użyciu siły przez Rosję, zawiesiło stosunki z nią na najwyższym szczeblu, czyli w ramach Rady NATO-Rosja. W miniony weekend je wznowiono. Tak jak raczej bez rozgłosu zostały zawieszone (aby wykonać gest dla zaspokojenia własnego sumienia, ale jednocześnie zbytnio nie drażnić Rosji), tak też bez fanfar zostały wznowione. Bez fanfar i bez większych efektów. Bo znaczących efektów być nie mogło i chyba nie ma na nie nadziei w nadchodzącym czasie. Wynika to z wyraźnych różnic w interesach i w podejściu strategicznym do siebie obydwu stron.

Sobota i niedziela należały do kobiet. W Warszawie, w Pałacu Kultury i Nauki odbył się Kongres Kobiet. Ponad cztery tysiące kobiet, sióstr, bab, dziewcząt, przedsiębiorczyń, profesjonalistek, związkowczyń, feministek, dziennikarek, policjantek oraz innych pań z całej Polski przybyło do stolicy. Ogromna aktywność, wielkie wzruszenia i kawał niezłej roboty. Panie mówiły o swoich osiągnięciach, a było o czym, bo nie byłoby polskiej transformacji gdyby nie zaradność, przedsiębiorczość, pracowitość, odwaga i cierpliwość kobiet. Mówiły też o dyskryminacji. Bo kobiety są w Polsce nadal obywatelkami drugiej kategorii.

Obraz telewizyjny przekazuje znacznie więcej, niż mówi komentarz. Wspólne spotkanie z prasą Jarosława Kaczyńskiego i Ziobry, po wcześniejszych sygnałach konfliktu, wydobyło - samą mową ciała, wahaniem się czy zostać, czy wyjść, gdy ten pierwszy zakończył nagle konferencję - ograniczenia drugiego. I styl przywództwa pierwszego. Ziobro, radykalny w swoich monologach na temat idei (np. walka z korupcją), w sytuacji bezpośredniej konfrontacji nie ma umiejętności (a może - nawyku) zdominowania drugiej strony. A Kaczyński ma ten nawyk i brutalnie go używa.

W czasach komunizmu często zżymałam się na kulturę gestu. Drażniła mnie jej bezsilność: jakiś przekreślony szminką plakat wyborczy (to ja!), dorysowana kotwiczka Polski Walczącej, pomarańczowe podkolanówki, kolejna podpisywana petycja, odmowa uczestnictwa w komunistycznym rytuale. Wydawało mi się, że gdyby nie realne sankcje, owe gesty graniczyłby ze śmiesznością.

Trudno powiedzieć, czy nam Polakom bardziej zależy na doczesnym dobrobycie czy na wiecznym zbawieniu? Wydawać by się mogło, że na tym pierwszym, bo ciągle się czegoś domagamy, ciągle narzekamy na biedę, zarobki, wykluczenie, brak troski; w wielu sprawach strajkujemy, ale jak przyjdzie co do czego to pasujemy i idziemy się modlić, by uzyskać zbawienie. W ostatnią niedzielę Polacy tłumnie zgromadzili się na mszach, masowo ruszyli na pielgrzymki, a politycy z zapałem godnym świętych odwiedzali sanktuaria, gdy tymczasem frekwencja w prawyborach do parlamentu europejskiego wyniosła niespełna 3%.