staniszkis

Już Gombrowicz skarżył się na polskie mity. Ale dodawał, że Polska go boli właśnie dlatego, że czuje się od niej nieodłączony. RAŚ z różnych powodów (gorycz, interes) taki jednoznaczny związek z Polską kwestionuje. Szkoda więc, że partia premiera Tuska zawiązała na Śląsku koalicję z RAŚ. A przewodniczący klubu PO, poseł Tomczykiewicz stwierdził podobno, że od tego ruchu dzielą Platformę środki, ale nie - cele - pisze Jadwiga Staniszkis w Wirtualnej Polsce.

"Kancelaria prezydenta przygotowuje materiały i dokumenty na niedawną wizytę prezydenta Ukrainy Janukowicza w języku rosyjskim (a nie ukraińskim), to coś więcej niż brak wychowania. To brak szacunku dla suwerenności Ukrainy. To znak zlekceważenia wizyty" - pisze Jadwiga Staniszkis w felietonie dla Wirtualnej Polski. Kancelaria Bronisława Komorowskiego przysłała nam oświadczenie na ten temat. Czytamy w nim m.in., że kancelaria "nie przygotowuje materiałów dla prezydentów innych państw; materiały dla prezydenta sporządza wyłącznie w języku polskim."

- Odchodzę z PiS, mam dość - powiedział w wywiadzie dla "Newsweeka" Paweł Kowal. Wśród motywów wymienia felieton Jadwigi Staniszkis w Wirtualnej Polsce o tym, jak bardzo podzieliła się Polska. O swoim odejściu poinformował również
poseł Tomasz Dudziński. Poza nimi odeszli też: Adam Bielan, Michał Kamiński oraz Paweł Poncyliusz.

- Dla dobra pamięci Lecha Kaczyńskiego krzyż powinien zostać jak najszybciej przeniesiony do kościoła św. Anny - mówiła w TVN24 prof. Jadwiga Staniszkis. Przypomniała swój felieton w Wirtualnej Polsce, w którym pisała o tym, że Jarosław Kaczyński budując mit brata, ryzykuje funkcjonowaniem partii.

Dajmy się Jarosławowi Kaczyńskim wyżalić. Skończyły się wybory, ma prawo mówić ostro, inni mówią przecież chamsko i brutalnie - powiedziała w "Kropce nad i" prof. Jadwiga Staniszkis. - Może łatwiej mu się wyżalić mediom niż mamie - dodała, komentując wywiad prezesa PiS dla "Gazety Polskiej", odwołując się także do felietonów publikowanych w Wirtualnej Polsce.

Franz Borkenau napisał przed laty historię Europy odrzucającą tezę Ortegi y Gasseta, iż początkiem dzisiejszej Europy był podbój Rzymu przez plemiona barbarzyńców z Północy. Według Ortegi y Basseta to właśnie zetknięcie się z wyższą kulturą upadającego Imperium miało stworzyć, tak charakterystyczne dla późniejszej dynamiki europejskiej, wyczucie formy jako wyzwania i - marzenie przekraczania siebie. A dostrzeżenie własnego dystansu do wyższej kultury uświadomiło, że siła i piękno nie chodzą w parze i przyczyniło się do, tak charakterystycznego dla Europy, sceptycyzmu.

Niedługo będziemy obchodzili rocznicę obalenia muru berlińskiego. Rocznicę dla nas ważną, bo stanowiącą koniec zimnej wojny w Europie. Ta w Azji kończy się dopiero teraz, wraz z szansami na zjednoczenie Korei Południowej z Północną. W obu wypadkach, i u nas i tam, decydujący był kontekst geopolityczny. W Europie - oczekiwana przez Sowietów groźba lokalnego ataku nuklearnego i ich odpowiedź w postaci doktryny "obrony przez atak" (konwencjonalny). Ryzyko owej strategii podzieliło elity w Moskwie. Ich część, pragnąca uniknąć kolizji, zaproponowała rozwiązanie polityczne - neutralizację Europy Środkowej i zjednoczenie Niemiec. Oferta ta padła już w 1985 roku (Gromyko w Wiedniu). Jednak stracono parę lat, bo i Zachód bał się zbyt silnych Niemiec i lokalne komunistyczne nomenklatury musiały wprzód przygotować sobie miękkie lądowanie ("kapitalizm polityczny" - owo słynne "uwłaszczenie się").

Władza jest jednym z tych, dyskretnych, zjawisk, których istnienie (lub nie) poznaje się po rezultatach. A owym rezultatem w wypadku władzy jest zdolność osiągania założonych celów. Bo to wymaga i skupienia energii (czyli władzy nad sobą), i - właściwej konceptualizacji zjawisk, i - władzy nad innymi. Władza w tym znaczeniu zanika. Globalizacja korodująca państwa, rozproszenie władzy, wreszcie - rozbudowa instytucji "władzy horyzontalnej" (czyli władzy negatywnej, ograniczającej inne władze) zredukowała hierarchiczny wymiar władzy.

Czy walka między nauką a wiarą to już przeszłość? Czy nie obserwujemy obecnie powrotu do czasów nomadów, indywidualistycznych myśliwych, żyjących bez mitów i trwałej wspólnoty?

Prezydent Putin próbuje nas przekonać w swoim liście do Polaków ("Gazeta Wyborcza" 31.08.2009), iż wszyscy aktorzy sceny politycznej odpowiadają w jakimś stopniu za wybuch II wojny światowej. Czy to przez lekceważenie faszystowskiego zagrożenia, czy korzystanie - choćby dla niewielkiej korekty granic, jak Polska na Zaolziu - z przetasowań terytorialnych w Europie Środkowej po układzie monachijskim. I że wejście wojsk sowieckich na terytorium Polski 17 września '39 roku było tylko "obroną przez atak".

Jeszcze niedawno uważano, że sfera przeżyć religijnych zostanie radykalnie zredukowana przez towarzyszące modernizacji zeświecczenie (sekularyzację). Albo, że ta sfera przeżyć roztopi się - w pochłaniającej wszystkie religie - wizji "spektrum świadomości" typu New Age. Wizja ta próbuje połączyć azjatycką tradycję bezpośredniej łączności człowieka z Uniwersum (traktowanym jako jedność i ciągłość, z "indywidualizacją" odwołującą się do "różnicy" jako złudzeniem) z tradycją zachodnią.

Wprowadzanie nowych technologii w sposób nieuchronny zwiększy przepaść między społeczeństwami w krajach wysokorozwiniętych i w krajach biednych. Wiele z tych technologii jest bowiem i zbyt droga, i - wymagająca rozwiniętej bazy wytwórczej i już istniejących wysokich możliwości produkcyjnych, aby mogły zaistnieć w masowej skali. Będziemy mieli do czynienia już nie tylko, z istniejącą też obecnie, głęboką różnicą indywidualnych szans na terapię i przeżycie w razie choroby, ale także - z narastającymi szybko szansami na przekraczanie przez człowieka dotychczasowych - umysłowych i fizycznych - granic.

W czasach komunizmu często zżymałam się na kulturę gestu. Drażniła mnie jej bezsilność: jakiś przekreślony szminką plakat wyborczy (to ja!), dorysowana kotwiczka Polski Walczącej, pomarańczowe podkolanówki, kolejna podpisywana petycja, odmowa uczestnictwa w komunistycznym rytuale. Wydawało mi się, że gdyby nie realne sankcje, owe gesty graniczyłby ze śmiesznością.

Kryzys jeszcze trwa, ale warto pomyśleć, co będzie po kryzysie? Niektóre elementy tej sytuacji rysują się już dziś. Między innymi – przebudowa modelu kapitalizmu, może nawet – nowa rewolucja technologiczna wykorzystująca nadzwyczajne węzły decyzyjne (i słabość przestraszonej klasy średniej) czasu kryzysu. Tak właśnie należy odczytywać wypowiedź Hilary Clinton, nawołującej w Parlamencie Europejskim, aby „nie marnować szansy jaką daje obecny kryzys”.

To, że kryzys zmienia sposób działania Unii jest banałem. Formułowanie na ten temat „teorii” jest zapewne przedwczesne. A jednak… Nie mogę się oprzeć pokusie, żeby nie zasygnalizować, dokonującego się na naszych oczach, odwrotu w UE od sieciowej władzy z ruchomym centrum (a czasem – w ogóle centrum pozbawionej) i powrotu do hierarchicznej (a może – wręcz homogenicznej) formuły zarządzania. Co więcej – i to właśnie jest tak fascynujące – stało się to możliwe dzięki tym samym procedurom, które zdawały się gwarantować trwałe przejście do sieciowości i postpolityczności.

Obecny kryzys nie jest momentem cyklicznej samoregulacji. Przeciwnie: pokazuje, że samoregulacja nie działa. Przyszedł moment weberowskiego „odczarowania”, bo pękła bezrefleksyjna „oczywistość”. To co wydawało się bezproblemowym automatem, samo okazało się problemem.

Żeby nabrać dystansu do prostactwa i braku polotu w polskiej polityce (nie mówiąc już o skuteczności) chcę trochę podywagować o krążeniu idei.

Tradycyjne koncepcje społeczeństwa obywatelskiego łączą się albo z buntem wobec państwa (Gramsci), albo – jak w konserwatyzmie niemieckim – ze zdolnością zaakceptowania konieczności państwa i prawa – nawet wbrew własnym emocjom i interesom, w imię przetrwania zbiorowości. Dla Carla Schmitta społeczeństwo obywatelskie to zbiorowy kapłan „mocnej formy”, gwarant utrzymania takiego kształtu instytucji i temperatury politycznych rytuałów, aby katalizowały emocje i kierowały uwagę ku wyższym racjom stojącym za formą państwa.

Nauki polityczne przyjmują za oczywistość istnienie państwa – ich głównego przedmiotu badań. A przecież około 2 mld ludzi żyje dziś w warunkach realnej bezpaństwowości. Albo bowiem ich państwa są „dysfunkcjonalne” i tak słabe, że nie są wstanie gwarantować jakiegokolwiek porządku. Albo – nie istnieją w ogóle. Aż 48 interwencji sił pokojowych ONZ po 1990 roku dotyczyło takich właśnie sytuacji, gdy państwo było zbyt słabe – a nie – zbyt silne.

Obserwowane obecnie (i wywołane przez kryzys) objawy „ucieczki od wolności”, wyrażające się w konstruktywistycznych wysiłkach reanimowania kapitalizmu państwowego, napotykają - o ironio – na opór Azji, oskarżanej zawsze o tworzenie sieciowych, zorganizowanych rynków. Warto się więc przyjrzeć, co w kulturze tego regionu powoduje, że potrafi on dostrzec logikę w chaosie i nie ucieka w hierarchicznie uporządkowany etatyzm.