Nadciąga zmiana w Niemczech. Polska chyba może odetchnąć z ulgą - na razie

23 lutego Niemcy wybrali nowy skład Bundestagu. Według oficjalnych wyników, podanych w nocy, chadecka koalicja CDU/CSU uzyskała 28,6 proc. głosów. Drugie miejsce zajęła skrajnie prawicowa AfD z wynikiem 20,8 proc. Socjaldemokratyczna SPD ustępującego kanclerza Olafa Scholza z wynikiem 16,4 proc. prawdopodobnie wejdzie do nowego rządu jako mniejszy koalicjant. Zgodnie z zapowiedziami Scholza - już bez niego. Wyniki te tylko nieznacznie różnią się od wyników exit poll.

W Niemczech jest więc realna szansa powrotu do tzw. wielkiej koalicji, która rządziła już krajem - ostatnio za czasów Angeli Merkel. Tworzące ją CDU/CSU i SPD miałyby razem w nowej kadencji Bundestagu 328 na 630 mandatów (większość to 316). Według badań opinii publicznej takiego właśnie układu chce po wyborach większość Niemców, w tym zarówno wyborcy socjaldemokratów, jak i chadeków.

Wariant ten gwarantowałby też za Odrą najbardziej stabilne - przy obecnym rozkładzie poparcia - rządy, które miałyby szansę przetrwać całą kadencję. Tym bardziej, że centrolewica i centroprawica w ostatnich dekadach programowo się zbliżyły. Zapewniło to w Niemczech ogólną ciągłość polityki, mimo zmian ekip rządzących, łagodność reform i brak dużych zwrotów aż do wybuchu wojny w Ukrainie.

Po wyborach w Niemczech władzę powinna więc przejąć CDU/CSU ze wsparciem SPD. Jeśli tak będzie, w Polsce powinniśmy patrzeć na tę zmianę z zadowoleniem i to z kilku powodów. Jeśli nie, Niemcy mogą mieć polityczny problem z utworzeniem trójpartyjnej koalicji - oto scenariusze:

Kryzys w rządzie to powód, dlaczego Niemcy w ogóle teraz głosowali - ponad pół roku przed terminem. Od początku rządów kanclerza Scholza, czyli od końcówki 2021 r., wiadomo było, że łatwo nie będzie: w koalicji złożonej z trzech różnych partii: centrolewicowej SPD, mocno lewicowych Zielonych i zdecydowanie liberalnej FDP (zbliżonej do polskiej Nowoczesnej lub Hołowni) tarcia były nieuniknione.

W końcówce rządów Scholza wewnętrzne konflikty się pogłębiły i ostatecznie w listopadzie - w dniu zwycięstwa Donalda Trumpa w USA - koalicja upadła. Przeważyły spory budżetowe: kontrolująca resort finansów FDP chciała m.in. większej dyscypliny w finansach, ograniczenia wydatków oraz złagodzenia polityki klimatycznej. Kombinacje z finansami w 2024 spowodowały wcześniej dziurę w budżecie na 2025 r. - rząd musiał ją pilnie zasypywać po wyroku Federalnego Trybunału Konstytucyjnego. Dochodziły do tego potrzeba dofinansowania Bundeswehry (zaspokojona na szybko poprzez specfundusz) czy różnice koalicyjne w kwestiach migracji i ożywienia gospodarki - dwóch najpilniejszych kwestii do rozwiązania według Niemców.

Sytuację pogarszało rosnące niezadowolenie wyborców z różnych rozwiązań (np. ws. energetyki), spadające poparcie (w tym przegrane wybory we wschodnich landach) oraz letni styl przywództwa i brak zdecydowania samego Scholza.

Zmiana władzy i relatywnie silny mandat dla wielkiej koalicji oznaczałby zatem koniec szamotaniny w rządzie najludniejszego państwa i największej unijnej gospodarki, a także - zwłaszcza teraz - dobra wiadomość i dla Polski, i dla reszty partnerów z UE i NATO.

Choć w 2023 roku wydawało się, że odsunięcie PiS od władzy będzie oznaczać wyraźną poprawę relacji polsko-niemieckich, przewidywania te nie do końca się sprawdziły. Scholz z ulgą zareagował na wynik wyborów w Polsce, ale kolejne miesiące pokazały, że między szefami rządów brakuje niekiedy i zgody, i dobrego partnerskiego kontaktu, jaki Tusk miał z Angelą Merkel.

Uwidocznił to spór po wprowadzeniu przez rząd Scholza jesienią 2023 - na potrzeby wewnątrzpolityczne: by udowodnić skuteczność w walce z nielegalną migracją - kontroli na granicach i rozszerzeniu ich w 2024 r. Sam Tusk szybko pokazał też, że będzie się ostrzej komunikował z Berlinem niż za swoich poprzednich rządów. Media w Niemczech wielokrotnie to odnotowywały, mimo - wydaje się - dobrych relacji międzyresortowych.

Wszystko to po niedzieli nie zniknie, ale szef CDU Friedrich Merz, czyli kolejny kanclerz, widzi potrzebę poprawy współpracy z Polską. W grudniu 2024 jako kandydat na kanclerza był w Warszawie, gdzie - wracając z Kijowa - omawiał kwestie wsparcia Ukrainy. Samemu Merzowi do Tuska jest politycznie bliżej niż Scholzowi: jego partia współpracuje z KO i PSL-em na poziomie unijnym w Europejskiej Partii Ludowej.

Merz podkreślał w kampanii, że w polityce europejskiej jego priorytetem jest poprawa relacji z Polską i - również w ostatnich latach chłodniejszych - z Francją. - Kierowany przeze mnie rząd już pierwszego dnia skończy z milczeniem pomiędzy Berlinem a Warszawą. Naszych partnerów na wschodzie będziemy traktować z szacunkiem, a biorąc pod uwagę naszą zróżnicowaną historię, także z empatią - stwierdził w styczniu w jednym z przemówień.

W programie wyborczym CDU/CSU o Polsce mowa jest kilka razy, a obok dwustronnej współpracy ws. gospodarczych czy transportu zapisano plan powołania grupy kontaktowej "Ukraina" w składzie: Francja, Niemcy, Polska, Wlk. Brytania, z celem wsparcia procesu pokojowego dla Ukrainy "z pozycji siły i na równych prawach".

Warszawa powinna się zatem porozumieć z nową ekipą w Berlinie w kluczowych kwestiach dotyczących Ukrainy i obronności. Poza dalszym wsparciem dla Kijowa Merz deklaruje wysłanie tam pocisków Taurus, o które Ukraińcy bezskutecznie zabiegali u Scholza.

Szef CDU w kampanii stwierdził, że wojna w Ukrainie to jego największe zmartwienie, wielokrotnie potępiał Putina i mówił o realnym zagrożeniu ze strony Rosji wobec Polski i państw bałtyckich. W debacie liderów czterech największych partii na tydzień przed wyborami zwrócił się do liderki skrajnej prawicy: - Nie, pani Weidel, my nie jesteśmy neutralni. Nie stoimy pośrodku. Stoimy po stronie Ukrainy.

W SPD przynajmniej na początku wojny bywało z tym różnie: mimo rzeczywistej zmiany polityki wobec Rosji, wsparcia zachodnich sankcji i odcięcia rosyjskich surowców, podkreślano też potrzebę nieangażowania Niemiec w wojnę i czekano na kolejne ruchy USA - stąd m.in. zwlekanie Scholza z wysłaniem Ukrainie czołgów Leopard. Wśród socjaldemokratów wciąż obecni są też politycy określani w niemieckich mediach z przekąsem jako "Russlandversteher" - rozumiejący Rosję: przed wojną wspierający relacje z Rosją, a po jej wybuchu kwestionujący pomoc militarną dla Ukrainy. Skrajny przykład Russlanverstehera to Gerhard Schroeder - dziś poza polityką i izolowany przez liderów.

Trudno wyrokować, jak koniec końców wyglądać będą stanowiska Niemiec i wspólne europejskie w poszczególnych kwestiach ws. zakończenia wojny w Ukrainie i odstraszania Rosji. Sytuacja zmienia się szybko: nowa ekipa w Białym Domu co rusz zaskakuje Europejczyków atakami i wykluczaniem ich z decyzji, przyjaznymi gestami wobec Rosji czy powielaniem rosyjskiej propagandy. Tego zaskoczenia nie ukrywają też Niemcy. Dlatego otwarte pozostają kwestie m.in. zadłużania się na europejskie wojska czy misji w Ukrainie. Do tej pory CDU i SPD były niechętne obu rozwiązaniom.

Liderzy centroprawicy w Europie, w tym Tusk i Merz, mają inny wspólny cel: opanowanie nielegalnej migracji - z uwagi i na jej koszty finansowe czy społeczne, i bezpieczeństwo swoich obywateli. Kolejne ataki z udziałem mężczyzn z krajów muzułmańskich (i ogólnie - problemy z integracją) zdominowały debatę publiczną w Niemczech, także kampanię.

Inny powód to stały wzrost w Europie notowań i znaczenia skrajnej i populistycznej, a zarazem prorosyjskiej i antyeuropejskiej prawicy, dla której migracja to temat nr 1 i która nawet jako opozycja ma duży wpływ na opinię publiczną.

AfD, na którą w niedzielę głosował co piąty wyborca, ponad dekadę temu startowała z poparciem poniżej 5 proc. - Dania, z socjaldemokratycznym rządem, w dużej mierze rozwiązała ten problem bardzo ostrą polityką migracyjną i i prawicowi populiści zniknęli. A tu się podwoili i ma to coś wspólnego z Państwa polityką migracyjną - mówił Merz do Scholza w ostatniej debacie wyborczej.

Kwestia migracji mogłaby więc popchnąć liderów Polski i Niemiec do współpracy na poziomie unijnym (bo to na nim - z uwagi na swobodę przepływu osób w UE - można realnie regulować i ograniczać migrację) ws. poprawy szczelności zewnętrznych granic UE. Nowy niemiecki rząd musiałby wtedy współpracować z Warszawą, której postulaty ws. zmian prawa azylowego są częściowo zbieżne z planami Merza, wyrażonymi w styczniowej uchwale Bundestagu.

Na razie jednak problemy wokół migrantów powodują między Polską a Niemcami tarcia. Niemcy idą na skróty: by pokazać swoją doraźną skuteczność, rząd Scholza wprowadził i w zeszłym roku rozszerzył wyrywkowe kontrole granic, a nowa ekipa je najpewniej utrzyma. Sąsiedzi Niemiec się im sprzeciwiają. W czerwcu 2023 incydent z afgańską rodziną, przewiezioną przez niemieckie służby na polską stronę, wywołał nie tylko dyplomatyczny zgrzyt, ale i pokazał luki w systemie.

Wkrótce może przybyć kolejny powód nieporozumień: w marcu w Eisenhuettenstadt w Brandenburgii zacznie działać ośrodek, skąd Niemcy mają odsyłać do Polski migrantów, których wnioski azylowe powinny zostać rozpatrzone u nas. Szczegóły są na razie niejasne: według informacji WP, za 2024 r. może to być pula do 3,4 tys. osób, jakie opuściły nasz kraj przez wydaniem tu decyzji azylowej.

Gospodarka Niemiec stygnie: rząd prognozuje w tym roku tylko 0,3 proc. wzrostu PKB, zwalniają kluczowe branże, kłopoty mają giganci motoryzacyjni, coraz trudniejsze są warunki dla inwestorów. Rozwój od lat zwalniał, sytuację pogorszyła pandemia, a potem - agresja Rosji na Ukrainę, gdy wzrosły ceny energii i inflacja. Rośnie też konkurencja z Chin. Dodatkowo planowane przez Donalda Trumpa cła na towary z UE wg instytutu IMK mogą zagrozić 300 tysiącom miejsc pracy w Niemczech. Nastroje biznesu są kiepskie, a firmy i eksperci ekonomiczni liczą, że właśnie większa konsekwencja i bardziej liberalny program nowej ekipy pobudzi gospodarkę.

Jeśli sytuacja się nie poprawi, kłopoty Niemców nie pozostaną bez wpływu na resztę UE, w tym Polskę i to nie tylko dlatego, że to nasz pierwszy partner gospodarczy. Gospodarka to drugi po migracji główny temat kampanii i intensywnie wykorzystywała go AfD - argumentami o nieudolności rządu, przeregulowaniu, winie UE i Zielonego Ładu za wzrost cen w Niemczech itd.

Jednak AfD - mimo drugiego wyniku w rankingu poparcia - współrządzić nie będzie. Mimo obaw części niemieckiej opinii publicznej Merz nie zburzy tzw. zapory ogniowej (wykluczenia ze współpracy) wokół skrajnej prawicy. Nie tylko z powodu własnych i reszty CDU przekonań, ale także, żeby nie wywołać społecznego sprzeciwu. Ostrzeżenie dostał w lutym: Niemcy są zdecydowanie przeciw współpracy kogokolwiek ze skrajną prawicą i po tym, jak AfD poparła w styczniu uchwałę CDU/CSU ws. planu migracyjnego, przez niemieckie miasta przetoczyły się protesty - choć zapora de facto nie padła, a Merz wiele razy wykluczał współpracę ze skrajną prawicą. Zastrzegał jednak, że nie ma wpływu na decyzje AfD ws. głosowań.

Właśnie na to skrajna prawica może liczyć przez kolejne cztery lata: że od czasu do czasu zdoła "się podpiąć" pod jakiś projekt i "wspólnie" coś przegłosować. Partie prodemokratyczne mają już jednak tylko tę kadencję, by powstrzymać wzrost poparcia dla ekstremistów. Bez realnych zmian czy nawet impulsów w kluczowych dla Niemców sprawach - migracji i koniunktury - nie można wykluczyć, że to właśnie ta proputinowska, antyeuropejska i będąca zagrożeniem dla niemieckiej demokracji partia będzie za cztery lata na szczycie rankingu u naszych sąsiadów.

Nie tylko dla Polski byłaby to fatalna wiadomość.

Monika Margraf, dziennikarka Wirtualnej Polski