jadwiga staniszkis(strona 10/10)

Nie chodzi o millenaryjny mit "dokończenia rewolucji". I na pewno nie - o oddanie w ten sposób hołdu ofiarom, które próbowały zachować wierność wartościom. Moje racje są jak najbardziej praktyczne.

Rosyjski pisarz Borys Pilniak, stracony w stalinowskich czystkach, opisał rewolucję 1917 roku jako splot anarchicznego, a równocześnie - inercyjnego chłopskiego żywiołu Rosji ze stworzoną na Zachodzie utopią idealizującą kolektywizm. I atakującą indywidualizm i wolność, które zadecydowały przecież o rozwoju tegoż Zachodu. W rezultacie rewolucja bolszewicka tylko wzmocniła rosyjską, stagnacyjną wspólnotowość i autokrację odrzucającą wszelkie prawne ograniczenia władzy. Powstała władza totalna, ale - słaba, bo nieskuteczna. Koniec komunizmu nie przywrócił w Rosji rządów prawa i etyczności, a jedynie wzmocnił brutalny materializm.

W książce "Życie umysłowe i uczuciowe" socjolog Jadwiga Staniszkis opowiada o swoim życiu - pracy naukowej, działalności opozycyjnej, ale też odsłania się jako człowiek i kobieta - opowiada o swoim dzieciństwie, surowej niani, która w czasie okupacji była kapo w obozie w Stuthoffie, swoich romansach, trudnym związku z Iredyńskim. Książka właśnie trafia do księgarń.

Kiedy Mao Tse Tung chciał zatrzymać generała Lin Piao (oskarżonego o próbę puczu i uciekającego samolotem do Moskwy) nie powiedział "strzelać". Posłużył się taoistyczną maksymą, że piorun zwiastuje przesilenie burzy. To podwładni dokonali interpretacji i dali rozkaz "zestrzelić", biorąc na siebie odpowiedzialność. Nieokreśloność i unikanie "ostentacyjnego nazywania" traktowane jest w Azji jako ważny instrument władzy, pozwalający zmienić stanowisko bez utraty twarzy.

Lubię zastanawiać się, jak co istnieje. Pisałam kiedyś, że komunizm był "pozorem", bo jego realność odbiegała od założeń ideologicznych, choć była ich wcieleniem w życie. Ale równocześnie to właśnie owe założenia wyznaczały język władzy. Ten paradoks był jednym z powodów, iż totalna władza wcale nie oznaczała realnej kontroli nad procesami gospodarczymi i społecznymi. Ów problem epistemologicznych źródeł porządku, gdy to sam sposób konceptualizacji określa zdolność kontroli, jest zresztą aktualny do dziś.

Kiedy geograficzny zachód nie był jeszcze "Zachodem" w sensie świadomej własnej odrębności cywilizacji, przeplatały się tam elementy chrześcijaństwa z kulturą Dalekiego Wschodu, Indii oraz - starożytnej Grecji zapośredniczonej przez islam. Kultura arabska ścierała się z pamięcią Rzymu i wolą mocy przesuwających się na południe ludów z Północy. Samo chrześcijaństwo też było wtedy przesycone wątkami i - co ważniejsze - założeniami o sposobie istnienia świata i jego poznawania - zaczerpniętymi z innych kultur.

Anzelm z Canterbury, żyjący w XI wieku, przedstawił najbardziej moim zdaniem paradoksalny i zakręcony dowód na istnienie czegoś (w jego wypadku - Boga). Otóż stwierdził, że Bóg to "coś", w założeniu - największe, co musi istnieć, bo nie da się pomyśleć czegoś jeszcze większego. Niemożność pomyślenia czegoś, co byłyby negacją X-a, jako dowód na istnienie owego X-a (którego też nie potrafi się pomyśleć i zweryfikować empirycznie), to dziś jeden ze sposobów stawiania hipotez w fizyce teoretycznej. Takie manipulowanie sobą przy pomocy samego ruchu myśli może być jak narkotyk!

We wszystkich współczesnych cywilizacjach władza - nawet walcząc z religią - wykorzystuje do swoich celów sposób konceptualizowania świata wprowadzony w dyskursie religijnym.

Przetrwać nie rządząc. To nie przywoływanie chińskiego zalecenia "wu wei", dawanego cesarzom i uczącego jak nie działać, a mimo to zachować prestiż. A nie działać dlatego, że nie należy zakłócać naturalnego biegu rzeczy zmierzającego do równowagi. To tytuł całkiem współczesnej książki Di Palmy o polityce.

Dyskurs narzucany przez polityczną poprawność nie jest już w stanie uchwycić dynamiki i złożoności współczesnego świata. Przykładem choćby nakaz ETS-u, aby nie wieszać w szkołach krzyży, w sytuacji, gdy coraz częściej słyszy się (także z ust lewicowych intelektualistów, jak chociażby Habermas) o potrzebie "postsekularyzacji". I uznania - choćby jako kantowskiego postulatu - hipotezy istnienia uniwersaliów w świecie norm moralnych. Bo sam ideał wolności ograniczanej tylko przez inną wolność nie wystarcza dla zbudowania ładu społecznego.

Do niedawna wydawało się, że postpolityka to metafora wskazująca na rolę mass mediów i tworzenia wrażeń. Co subtelniejsi obserwatorzy sfery władzy dodawali do tego nowe reguły, wprowadzone m.in. przez Traktat Lizboński. Związek między całością (Unią) a częścią (państwo narodowe) polegały na tworzeniu przez to ostatnie indywidualnej kombinacji intensywności poszczególnych norm, ich hierarchii i sposobu uzasadniania wymykał się bowiem tradycyjnie pojmowanej "polityce tożsamości" odwołującej się do kategorii "różnicy".