Konflikt izraelsko-palestyński - najważniejsze informacje. Co warto wiedzieć?

Konflikt izraelsko-palestyński to jeden z najdłużej trwających sporów na świecie, który od dekad kształtuje sytuację na Bliskim Wschodzie. Jego korzenie sięgają końca XIX wieku, gdy ruch syjonistyczny dążył do stworzenia żydowskiego państwa w Palestynie, co spotkało się z oporem ludności arabskiej.

Konflikt izraelsko-palestyński ma swoje korzenie w końcu XIX wieku, kiedy to narodził się ruch syjonistyczny, dążący do utworzenia żydowskiego państwa narodowego w Palestynie. W tym czasie Palestyna była częścią Imperium Osmańskiego, zamieszkaną głównie przez ludność arabską. Pierwszy Światowy Kongres Syjonistyczny, zorganizowany w 1897 roku w Bazylei, zainicjował działania na rzecz masowej migracji Żydów do Palestyny, co spotkało się z rosnącym niepokojem i oporem ze strony arabskich mieszkańców tych terenów.

Po I wojnie światowej, na mocy mandatu Ligi Narodów, Palestyna znalazła się pod administracją brytyjską. W 1917 roku ogłoszono Deklarację Balfoura, w której rząd brytyjski wyraził poparcie dla utworzenia w Palestynie "żydowskiej siedziby narodowej". To stanowisko spotkało się z oporem ludności arabskiej, obawiającej się utraty swojej ziemi i tożsamości narodowej. ​

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

W latach 30. XX wieku napięcia między społecznościami żydowską a arabską nasiliły się, prowadząc do wybuchu arabskiego powstania w latach 1936–1939, skierowanego zarówno przeciwko brytyjskiej administracji, jak i rosnącej imigracji żydowskiej. Po II wojnie światowej, w obliczu tragedii Holokaustu, presja na utworzenie państwa żydowskiego wzrosła. W 1947 roku Organizacja Narodów Zjednoczonych przyjęła plan podziału Palestyny na dwa państwa: żydowskie i arabskie, z Jerozolimą pod międzynarodową administracją. Plan ten został zaakceptowany przez społeczność żydowską, ale odrzucony przez państwa arabskie i społeczność palestyńską, co doprowadziło do wybuchu wojny w 1948 roku. ​

W wyniku tej wojny, znanej w świecie arabskim jako "Nakba" (katastrofa), powstało państwo Izrael, a setki tysięcy Palestyńczyków zostało zmuszonych do opuszczenia swoich domów, stając się uchodźcami. Kolejne dekady przyniosły kolejne konflikty zbrojne, takie jak wojna sześciodniowa w 1967 roku, podczas której Izrael zajął m.in. Zachodni Brzeg, Strefę Gazy i Wzgórza Golan, co do dziś stanowi przedmiot sporu i przyczynę dalszych napięć w regionie.

Konflikt izraelsko-palestyński to jedno z najbardziej złożonych i długotrwałych starć we współczesnym świecie. W jego centrum znajduje się spór o terytorium, bezpieczeństwo, prawo do samostanowienia oraz status Jerozolimy. Obie strony – zarówno Izrael, jak i Palestyńczycy – roszczą sobie prawa do tych samych ziem, a próby osiągnięcia kompromisu wielokrotnie kończyły się fiaskiem.

Spór o ziemię

Podstawą konfliktu jest podział Palestyny po II wojnie światowej i utworzenie w 1948 roku państwa Izrael. ONZ przyjęła wtedy plan podziału Palestyny, który miał stworzyć dwa niezależne państwa: żydowskie i arabskie. Żydzi zaakceptowali ten plan, ale Palestyńczycy oraz kraje arabskie go odrzuciły, twierdząc, że narusza on ich prawo do ziemi. Po wojnie, która wybuchła w 1948 roku, Izrael zajął większą część terytorium niż przewidywał pierwotny plan ONZ, a setki tysięcy Palestyńczyków zostało wypędzonych lub uciekło do sąsiednich krajów, takich jak Egipt, Jordania i Syria. Ta sytuacja doprowadziła do długotrwałego kryzysu uchodźczego.

Status Jerozolimy

Jednym z najbardziej kontrowersyjnych punktów konfliktu jest status Jerozolimy – miasta o ogromnym znaczeniu religijnym dla Żydów, muzułmanów i chrześcijan. Po wojnie w 1948 roku Jerozolima została podzielona na część wschodnią (kontrolowaną przez Jordanię) i zachodnią (należącą do Izraela). W 1967 roku, po wojnie sześciodniowej, Izrael zajął Wschodnią Jerozolimę, a następnie ogłosił całe miasto swoją stolicą, co nie zostało uznane przez społeczność międzynarodową. Palestyńczycy uważają Wschodnią Jerozolimę za stolicę swojego przyszłego państwa.

Zamieszki i terroryzm

Od dziesięcioleci konflikt izraelsko-palestyński jest źródłem regularnych starć, zarówno między armią izraelską a grupami palestyńskimi, jak i między samymi mieszkańcami. W Strefie Gazy działa Hamas, uważany przez Izrael, USA, Unię Europejską i inne kraje za organizację terrorystyczną. Hamas regularnie przeprowadza ataki rakietowe na Izrael, podczas gdy izraelska armia odpowiada bombardowaniami i nalotami, co często prowadzi do ofiar cywilnych.

Niekończące się negocjacje

Mimo licznych prób mediacji ze strony organizacji międzynarodowych, takich jak ONZ, NATO czy Unia Europejska, oraz wpływowych państw, w tym USA i Egiptu, żadna ze stron nie jest skłonna do trwałego kompromisu. Największą przeszkodą jest kwestia uznania Izraela przez Palestyńczyków i vice versa, a także nieustające oskarżenia o zbrodnie wojenne oraz naruszenia praw człowieka.

Konflikt ten nadal eskaluje, prowadząc do kolejnych tragedii i humanitarnych katastrof, zwłaszcza w rejonach takich jak Strefa Gazy, Zachodni Brzeg i Rafah.

Kwestia, kto rozpoczął konflikt izraelsko-palestyński, jest przedmiotem intensywnej debaty historycznej i politycznej. Obie strony mają własne narracje, które sięgają głęboko w przeszłość i są oparte na różnych interpretacjach wydarzeń. Przyczyn eskalacji konfliktu należy szukać zarówno w kolonialnej historii regionu, jak i w XX-wiecznych wydarzeniach politycznych i militarnych.

Geneza konfliktu

Podstawą sporu jest walka o ziemię i prawo do samostanowienia. Żydzi uważają, że mają historyczne i religijne prawo do terenów Palestyny, gdyż to tam znajdowało się starożytne Królestwo Izraela. Z kolei Palestyńczycy zamieszkiwali ten obszar od wieków i uznają go za swoje etniczne oraz narodowe dziedzictwo.

W XIX wieku nasilił się ruch syjonistyczny, który dążył do utworzenia żydowskiego państwa. Fale żydowskiej imigracji do Palestyny narastały, co wywoływało napięcia z lokalną ludnością arabską. Deklaracja Balfoura z 1917 roku, w której Wielka Brytania wyraziła poparcie dla żydowskiego państwa w Palestynie, dodatkowo zaostrzyła sytuację, ponieważ nie uwzględniała praw Arabów zamieszkujących ten region.

Wojna 1948 roku – kluczowy moment

Bezpośrednią przyczyną wojny izraelsko-arabskiej w 1948 roku było utworzenie państwa Izrael. Po zakończeniu brytyjskiego mandatu nad Palestyną, ONZ zaproponowała podział Palestyny na dwa państwa – żydowskie i arabskie. Żydzi przyjęli ten plan, ale Palestyńczycy oraz kraje arabskie go odrzuciły. 14 maja 1948 roku Izrael ogłosił niepodległość, a dzień później rozpoczęła się wojna izraelsko-arabska. Egipt, Jordania, Syria, Liban i Irak zaatakowały nowo powstałe państwo, twierdząc, że jest ono nielegalne.

W wyniku wojny Izrael nie tylko utrzymał swoją niepodległość, ale także zajął większą część terytorium Palestyny, niż przewidywał plan ONZ. Palestyńczycy nazwali to wydarzenie "Nakba" (katastrofa), ponieważ setki tysięcy osób zostało zmuszonych do opuszczenia swoich domów. Nie powstało również państwo palestyńskie, a Zachodni Brzeg został wcielony do Jordanii, a Strefa Gazy znalazła się pod kontrolą Egiptu.

Czyja wina?

Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, kto "zaczął" konflikt. Izraelczycy twierdzą, że walczyli o swoje prawo do istnienia i byli atakowani przez kraje arabskie. Z kolei Palestyńczycy podkreślają, że to syjonistyczna kolonizacja i decyzje mocarstw zachodnich doprowadziły do niesprawiedliwości i wywłaszczenia rdzennych mieszkańców.

Jedno jest pewne – konflikt nie jest czarno-biały. Obie strony ponoszą odpowiedzialność za jego eskalację, a wojny, powstania, zamachy i represje przez dziesięciolecia utrwalały przemoc i brak zaufania między Izraelem a Palestyńczykami.

Konflikt izraelsko-palestyński trwa od ponad 75 lat, a jego przebieg obejmuje liczne wojny, powstania oraz próby mediacji, które nie doprowadziły do trwałego pokoju. Podział Palestyny, wojna o niepodległość Izraela i kolejne konflikty zbrojne sprawiły, że sytuacja w regionie stała się jednym z najtrudniejszych problemów geopolitycznych na świecie.

Wojna o niepodległość Izraela (1948–1949)

Po ogłoszeniu niepodległości przez Izrael w maju 1948 roku, wojska Egiptu, Jordanii, Syrii, Libanu, Iraku oraz innych państw arabskich zaatakowały nowo powstałe państwo. Mimo początkowych strat Izrael odniósł zwycięstwo, zajmując więcej terytorium niż przewidywała rezolucja ONZ. W konsekwencji około 750 tysięcy Palestyńczyków zostało zmuszonych do ucieczki, a ich ziemie zostały przejęte przez Izrael.

Wojna sześciodniowa (1967) i jej konsekwencje

Kolejnym kluczowym momentem była wojna sześciodniowa w 1967 roku, w której Izrael zaatakował Egipt, Syrię i Jordanię. W wyniku tej błyskawicznej kampanii Izrael przejął Strefę Gazy, Zachodni Brzeg, Wzgórza Golan oraz Półwysep Synaj. Wschodnia Jerozolima, wcześniej kontrolowana przez Jordanię, również została zajęta i wcielona do Izraela. W konsekwencji setki tysięcy Palestyńczyków ponownie znalazły się pod izraelską okupacją, co wywołało napięcia, które trwają do dziś.

Powstania palestyńskie (Intifady)

W odpowiedzi na izraelską okupację Zachodniego Brzegu i Strefy Gazy Palestyńczycy wszczęli dwa duże powstania, tzw. intifady:

• Pierwsza intifada (1987–1993) – masowe protesty, strajki i starcia z izraelską armią. Zakończyła się podpisaniem Porozumień z Oslo, które przewidywały utworzenie Autonomii Palestyńskiej.
• Druga intifada (2000–2005) – znacznie bardziej brutalna niż pierwsza, obejmowała zamachy samobójcze i działania izraelskiego wojska. W wyniku walk zginęło kilka tysięcy osób, głównie Palestyńczyków.

Rola Hamasu i wojny w Strefie Gazy

W 2006 roku Hamas przejął kontrolę nad Strefą Gazy, co doprowadziło do licznych konfrontacji z Izraelem. Od tamtej pory wojna w Izraelu i Strefie Gazy wielokrotnie eskalowała, a obie strony oskarżają się nawzajem o zbrodnie wojenne. Izrael przeprowadzał liczne operacje wojskowe, twierdząc, że broni się przed atakami rakietowymi Hamasu, podczas gdy Palestyńczycy oskarżają Izrael o blokadę humanitarną Strefy Gazy, co prowadzi do kryzysu humanitarnego.

Obecna sytuacja

Obecnie konflikt koncentruje się na kilku głównych kwestiach:

• Kontrola nad Zachodnim Brzegiem i Strefą Gazy – Izrael nadal buduje osiedla na terenach, które Palestyńczycy uznają za część swojego przyszłego państwa.
• Bezpieczeństwo Izraela – władze izraelskie, w tym premier Binjamin Netanjahu i minister obrony Jo’aw Galant, prowadzą twardą politykę wobec Palestyńczyków.
• Zamieszki w Jerozolimie – spór o Wzgórze Świątynne i meczet Al-Aksa wciąż jest punktem zapalnym konfliktu.

Mimo licznych prób mediacji ze strony USA, Egiptu, ONZ, Unii Europejskiej i NATO, konflikt pozostaje nierozwiązany, a perspektywy na pokój wydają się odległe.

Konflikt izraelsko-palestyński nie jest jedynie regionalnym sporem, lecz ma ogromne znaczenie na arenie międzynarodowej. Państwa zachodnie, organizacje międzynarodowe oraz sąsiednie kraje arabskie od dekad próbują znaleźć rozwiązanie, jednak ich działania często są ograniczone przez geopolityczne interesy oraz brak gotowości stron do kompromisu.

Rola ONZ i organizacji międzynarodowych

Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) od początku konfliktu bierze udział w próbach jego rozwiązania. Już w 1947 roku zaproponowała plan podziału Palestyny, który miał doprowadzić do powstania dwóch państw – żydowskiego i arabskiego. Od tamtej pory ONZ wielokrotnie interweniowała, ale jej wpływ jest ograniczony przez brak zgody między członkami Rady Bezpieczeństwa, zwłaszcza USA i Rosją.

UNICEF, działający pod egidą ONZ, alarmuje o tragicznym położeniu palestyńskich dzieci, szczególnie w Strefie Gazy, gdzie kryzys humanitarny osiągnął dramatyczne rozmiary. Organizacje takie jak Międzynarodowy Trybunał Karny (MTK) badają oskarżenia o zbrodnie wojenne zarówno ze strony Izraela, jak i Hamasu, ale jak dotąd nikt nie został pociągnięty do odpowiedzialności.

Stanowisko USA i Unii Europejskiej

Stany Zjednoczone od lat pozostają kluczowym sojusznikiem Izraela, zapewniając mu militarną, finansową i polityczną pomoc. Wielu prezydentów USA – od Billa Clintona, przez George’a W. Busha, Baracka Obamę, Donalda Trumpa, aż po Joe Bidena –próbowało pośredniczyć w negocjacjach pokojowych. Jednak Stany Zjednoczone często blokują rezolucje ONZ krytykujące Izrael, co sprawia, że są oskarżane o stronniczość.

Unia Europejska prezentuje bardziej zróżnicowane stanowisko. Część państw członkowskich otwarcie krytykuje izraelską politykę wobec Palestyńczyków, zwłaszcza budowę osiedli na Zachodnim Brzegu, jednak brak jedności wewnątrz UE ogranicza jej skuteczność.

Sąsiednie kraje arabskie: Egipt, Jordania, Syria, Iran

Państwa arabskie od lat odgrywają kluczową rolę w konflikcie:

• Egipt jako pierwszy arabski kraj uznał Izrael w 1979 roku w ramach porozumienia z Camp David, ale jednocześnie pozostaje ważnym mediatorem między Izraelem a Hamasem.
• Jordania sprawuje pieczę nad świętymi miejscami muzułmańskimi w Jerozolimie, ale utrzymuje relatywnie stabilne stosunki z Izraelem.
• Syria i Iran są otwarcie wrogie wobec Izraela, a Iran wspiera Hezbollah i Hamas, dostarczając im broń i wsparcie finansowe.

Rola NATO i Rosji

NATO jako sojusz militarny nie angażuje się bezpośrednio w konflikt, choć jego członkowie, w tym USA i Turcja, odgrywają istotną rolę. Rosja natomiast utrzymuje kontakty zarówno z Izraelem, jak i Palestyńczykami, ale nie jest kluczowym graczem w rozwiązaniu sporu.

Wpływ opinii publicznej i ruchów społecznych

Na całym świecie rosną protesty i ruchy solidarnościowe. Palestyński ruch BDS (Bojkot, Dywestycje, Sankcje) wzywa do izolacji Izraela na arenie międzynarodowej. Z kolei wielu zwolenników Izraela podkreśla, że kraj ten ma prawo do obrony przed atakami Hamasu i Hezbollah.

Konflikt izraelsko-palestyński pozostaje jednym z najbardziej spolaryzowanych tematów na świecie, a międzynarodowe reakcje często odzwierciedlają interesy poszczególnych państw, zamiast dążyć do rzeczywistego rozwiązania problemu.

Konflikt izraelsko-palestyński trwa już ponad siedem dekad, a kolejne pokolenia Żydów i Palestyńczyków dorastały w rzeczywistości niekończącej się wojny. Czy istnieją realne szanse na pokój? Wielokrotne próby negocjacji i mediacji nie przyniosły trwałego rozwiązania, ale eksperci wskazują kilka możliwych scenariuszy zakończenia konfliktu.

Dotychczasowe próby pokojowe

Od lat 70. XX wieku podjęto szereg prób znalezienia kompromisu:

• Porozumienia z Camp David (1978) – umowa pomiędzy Izraelem a Egiptem, która doprowadziła do uznania Izraela przez Egipt i wycofania się Izraela z Synaju.
• Porozumienia z Oslo (1993–1995) – zawarte między Izraelem a Organizacją Wyzwolenia Palestyny (OWP). Przewidywały one utworzenie Autonomii Palestyńskiej i stopniowe wycofywanie wojsk izraelskich z Zachodniego Brzegu i Strefy Gazy.
• Szczyt w Camp David (2000) – próba ostatecznego rozwiązania konfliktu za pośrednictwem USA, zakończona fiaskiem, co doprowadziło do wybuchu drugiej intifady.
• Porozumienie w Annapolis (2007) – kolejna nieudana próba mediacji, tym razem z udziałem prezydenta USA George’a W. Busha.

Dlaczego pokój jest tak trudny do osiągnięcia?

Istnieje kilka głównych przeszkód na drodze do rozwiązania konfliktu:

1. Status Jerozolimy – zarówno Izrael, jak i Palestyńczycy uważają to miasto za swoją stolicę.
2. Osiedla izraelskie na Zachodnim Brzegu – Izrael rozbudowuje osiedla, co uniemożliwia stworzenie spójnego państwa palestyńskiego.
3. Podział polityczny wśród Palestyńczyków – Hamas kontroluje Strefę Gazy, a Autonomia Palestyńska rządzi na Zachodnim Brzegu. Brak jedności utrudnia negocjacje.
4. Bezpieczeństwo Izraela – Izrael obawia się ataków terrorystycznych i nie chce rezygnować z kontroli nad kluczowymi obszarami.
5. Wpływ sił zewnętrznych – Iran, Syria i Hezbollah wspierają ruchy antyizraelskie, a USA i Unia Europejska stają po stronie Izraela.

Możliwe scenariusze przyszłości

Eksperci rozważają kilka możliwych rozwiązań konfliktu:

• Model dwóch państw – utworzenie niepodległej Palestyny obok Izraela. Jest to rozwiązanie preferowane przez ONZ i większość państw, ale obecnie wydaje się mało realne.
• Jedno państwo z równymi prawami dla Żydów i Palestyńczyków – radykalna wizja, ale ma niewielkie poparcie po obu stronach.
• Trwała okupacja – obecny status quo, w którym Izrael utrzymuje kontrolę nad Zachodnim Brzegiem, a Strefa Gazy pozostaje odcięta od świata.
• Eskalacja i dalsza wojna – najbardziej pesymistyczny scenariusz, który niestety wydaje się coraz bardziej prawdopodobny w obliczu rosnących napięć.

Czy świat może pomóc?

Mimo że wiele organizacji, takich jak ONZ, NATO, Unia Europejska i USA, angażuje się w mediacje, brak silnej presji międzynarodowej sprawia, że strony konfliktu nie są skłonne do ustępstw. Ponadto, Międzynarodowy Trybunał Karny prowadzi dochodzenia w sprawie możliwych zbrodni wojennych po obu stronach, ale ich skuteczność pozostaje wątpliwa.

Czy pokój jest możliwy?

Mimo licznych przeszkód rozwiązanie konfliktu izraelsko-palestyńskiego nie jest niemożliwe, ale wymaga gotowości do kompromisu po obu stronach. Dopóki jednak izraelskie osiedla będą się rozbudowywać, a Hamas będzie przeprowadzał ataki, pokój pozostanie odległą wizją.

Źródła: UMCS Lublin, Wikipedia, ABW GOV.PL, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Wiadomości Onet, Polityka