Czy Polacy ufają medycynie naukowej? Sondaż

Ponad połowa Polaków uważa szczepienia za skuteczną i udowodnioną naukowo metodę zapobiegającą rozprzestrzenianiu się chorób. Mniej niż 20 proc. ma negatywną opinię na temat szczepień. Jednak 30 proc. to osoby, które nie są zdecydowane jak oceniać szczepienia. Sceptyczna postawa wobec szczepień jest silnie negatywnie związana z poziomem zaufania do lekarzy, a pozytywnie z traktowaniem Internetu jako wiarygodnego źródła informacji, a także z akceptacją medycyny alternatywnej. Tak wynika z badania przeprowadzonego przez zespół psychologów z Instytutu Psychologii Stosowanej UJ na panelu Ariadna.

26 kwietnia 2018 r. Vytenis Andriukaitis, komisarz UE do spraw zdrowia i bezpieczeństwa żywności przedstawił inicjatywę polityczną w sprawie chorób zwalczanych drogą szczepień. Wiąże się ona z zaleceniem podjęcia wspólnych działań, aby zwiększyć poziom zaszczepienia w UE i wyeliminować najważniejsze czynniki powodujących jego spadek.

Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) podaje, w oparciu o dane z 30 krajów europejskich, że w 2017 roku odnotowano prawie 14 500 przypadków zachorowań na odrę, co oznacza trzykrotny wzrost w porównaniu z 2016 rokiem. W 90 proc. przypadków dotyczy to osób niezaszczepionych. Centrum podaje, że od początku 2016 roku w krajach UE miało miejsce 50 zgonów z powodu odry a dwa zgony na błonicę.

Główną przyczyną jest zmniejszający się wskaźnik zaszczepień. Wynikać on może z wielu przyczyn, w tym z nieufności wobec szczepionek, bowiem, jak zauważył wspomniany komisarz Unii V. Andriukaitis, mity i pseudonauka szerzące się za pośrednictwem internetu i mediów społecznościowych stają się coraz popularniejsze.

Jaki jest obecnie poziom zaufania do szczepionek w Polsce? To pytanie postawiliśmy w kontekście postaw wobec lekarzy i niekonwencjonalnych prób leczenia oraz postrzegania internetu jako źródła informacji na temat zdrowia i medycyny.

Ponad 60 proc. ankietowanych uważa szczepionki za skuteczny sposób na zapobieganie rozprzestrzenianiu się chorób. Nie zgadza się z tym 7 proc. badanych. 26 proc. nie miało jednoznacznej opinii na ten temat. Większość badanych (62 proc.) uważa również, że skuteczność szczepionek jest dobrze udowodniona naukowo, negatywną opinię na ten temat ma 11 proc. badanych, a 27 proc. nie ma sprecyzowanego zdania na ten temat.

53 proc. ankietowanych uważa, że szczepionki nigdy lub rzadko prowadzą do niebezpiecznych dla zdrowia powikłań. Według 17 proc. niebezpieczne powikłania po szczepieniach zdarzają się często lub bardzo często, 38 proc. nie miało jednoznacznej opinii na ten temat.

14 proc. osób uważa, że nie powinno się szczepić dzieci, bo szczepionki zawierają niebezpieczne dla zdrowia substancje. Z tą opinią nie zgadza się 61% badanych, a 26 proc. nie ma sprecyzowanego zdania na ten temat.

Połowa ankietowanych uważa, że na rodziców, którzy odmawiają szczepienia dzieci należy nakładać kary pieniężne. Z tą opinią nie zgadza się 23 proc. badanych, a 27 proc. nie ma jednoznacznego zdania w tej kwestii.

17 proc. ankietowanych uważa, że bioenergoterapeuci często potrafią pomóc choremu lepiej niż lekarze, z tą opinią nie zgadza się 45 proc. badanych, a 38 nie ma na ten temat sprecyzowanego zdania. 17 proc. badanych uważa także, że leki homeopatyczne są często bardziej skuteczne niż leki przepisywane przez lekarzy, 38 proc. badanych jest odmiennego zdania, natomiast 44 proc. nie ma jednoznacznej opinii na ten temat.

Ponad połowa ankietowanych deklaruje, że ma zaufanie do wiedzy lekarzy, przeciwnego zdania jest zaledwie 7 proc. osób, natomiast 39 proc. badanych nie ma jednoznacznej opinii na ten temat. Ze stwierdzeniem, że lekarze są uczciwi zgadza się 31 proc. badanych, 18 proc. jest przeciwnego zdania natomiast 51 proc. badanych nie ma jednoznacznej opinii na ten temat.

15 proc. badanych deklaruje większe zaufanie do informacji na temat zdrowia znalezionych w Internecie, niż do tych uzyskanych przez lekarza, przeciwnego zdania jest 52 proc. ankietowanych, a 33 proc. nie ma sprecyzowanej opinii na ten temat.

22 proc. ankietowanych przed rozpoczęciem zażywania leków przepisanych przez lekarza woli sprawdzić w Internecie, co myślą o nich inni pacjenci. 43 proc. deklaruje, że nie ma takiej potrzeby, natomiast 35 proc. nie ma jednoznacznej opinii na ten temat. 31 proc. badanych sprawdza w Internecie, czy są inne sposoby leczenia, niż te zalecane przez lekarza, 33 proc. tego nie robi, a 35 proc. nie ma sprecyzowanego zdania na ten temat.

Przeprowadzone badanie pokazuje, że niewielu Polaków ma postawy zdecydowanie antyszczepionkowe i niewielu uznaje medycynę alternatywną za bardziej skuteczną od medycyny naukowej. Natomiast wiele osób deklaruje brak jednoznacznej opinii w tych kwestiach. Ten wynik jest niepokojący – postawy osób, które nie są zdecydowane, mogą przesunąć się w stronę pozytywną lub negatywną (np. pro- lub anty – szczepionkową) w zależności od informacji, które do nich trafiają. To oznacza, że osoby, które nie są przekonane jak oceniać szczepienia, jeżeli zetkną się z przekonującymi dla nich argumentami o negatywnych konsekwencjach szczepień, mogą zmienić swoje postawy na zdecydowanie antyszczepionkowe.
Ponad połowa ankietowanych pozytywnie ocenia wiedzę lekarzy, natomiast są dużo mniej przekonani o uczciwości osób wykonujących ten zawód. Duża grupa osób deklaruje też brak jednoznacznej oceny kompetencji i uczciwości lekarzy. Jednocześnie, im niższe jest przekonanie o wiedzy i uczciwości lekarzy, tym większy jest sceptycyzm wobec szczepień.
Niewielu badanych na bezpośrednie pytanie o to, czy bardziej ufają informacjom znalezionym w Internecie niż swoim lekarzom jednoznacznie odpowiedziało, że tak. Natomiast 1/3 ankietowanych zadeklarowała, że weryfikuje zalecenia swojego lekarza szukając opinii innych pacjentów lub sprawdzając czy są inne metody leczenia danej dolegliwości, niż te zalecone przez własnego lekarza. Preferowanie Internetu jako źródła informacji na temat zdrowia i medycyny wiąże się z większą nieufnością wobec szczepień oraz większą wiarą w medycynę alternatywną.

_Badanie metodą CAWI przeprowadzone na panelu Ariadna. Próba ogólnopolska osób od 18 lat wzwyż (N=1051). Kwoty dobrane wg reprezentacji w populacji dla płci, wieku, wykształcenia i wielkości miejscowości zamieszkania. _

Autorzy badania:
dr Katarzyna Stasiuk, katarzyna.stasiuk@uj.edu.pl
prof. Józef Maciuszek *
*dr Mateusz Polak