Niebezpieczne uzależnienie od internetu i smartfonów. Czy wiesz czym jest FOMO?
Młodzi ludzie coraz więcej czasu spędzają w internecie. Wielu nastolatków rozpoczyna oraz kończy dzień ze smartfonem w ręku i nie wyobraża sobie życia bez portali społecznościowych. Niektórzy z nich nie rozstają ze swoimi telefonami nawet podczas posiłków. Na temat wynikających z tego zagrożeń rozmawiamy z ambasadorem kampanii "e-Polak potrafi!" Tomaszem Rożkiem.
Coraz częściej słyszymy o zjawisku nazywanym FOMO. Co ono oznacza?
T.R.: FOMO to skrót od anglojęzycznego określenia Fear of missing out. Słowa te w tłumaczeniu na język polski oznaczają lęk przed odłączeniem. FOMO to wszechogarniający strach, który odczuwamy, będąc offline, czyli wtedy, kiedy nie ma nas w internecie. Wydaje nam się wówczas, że coś nas omija, że inni w tym samym czasie bawią się lepiej. Boimy się, że "wypadniemy z obiegu" albo zostaniemy wykluczeni z grupy.
Czy to zjawisko dotyczy tylko nastolatków?
T.R.: Absolutnie nie. FOMO może dotknąć każdego człowieka, niezależnie od wieku, płci, wykształcenia czy miejsca zamieszkania. Młodzi ludzie są jednak wyjątkowo narażeni na to niebezpieczeństwo. Odczuwają oni wyraźną potrzebę spędzania czasu z rówieśnikami i przynależności do grupy. Media społecznościowe umożliwiają im to. Z badań przeprowadzonych przez NASK wynika, że co trzeci nastolatek nie wyobraża sobie życia bez telefonu komórkowego, a dla 1/5 z nich nic nie jest tak przyjemne, jak korzystanie ze smartfona. Dlatego młodzi ludzie są bardziej narażeni na FOMO niż osoby starsze, które korzystają rzadziej z telefonów i portali społecznościowych.
Na jakie sygnały powinni zwracać uwagę rodzice? Po czym poznać, że dziecko może być dotknięte FOMO?
T.R.: Osoby z wysokim poziomem lęku przed odłączeniem pilnują, żeby cały czas mieć przy sobie smartfon. Chodzą z nim do toalety, w trakcie posiłków, zaraz po przebudzeniu, w środkach komunikacji publicznej, mają go przy sobie w trakcie spotkań ze znajomymi, w samochodzie. Niektórzy budzą się w środku nocy, żeby sprawdzić, co dzieje się na świecie. Nawet sama myśl, że ktoś mógłby do nich napisać, a oni nie odczytaliby tej wiadomości, jest dla nich źródłem lęku. Pamiętajmy jednak, że problem ten może dotyczyć również rodziców, nie tylko nastolatków.
Czy FOMO jest powszechnym zjawiskiem? Jak wielu młodych ludzi dotyka ten problem?
T.R.: Niestety dane są niepokojące. Przeciętny nastolatek spędza w sieci ponad 4 godziny dziennie. Co ósmy młody człowiek przebywa każdego dnia w internecie aż 8 godzin. Widzimy więc, że świat online jest dla nich równie ważny, jak ten offline, a zdarza się, że zanika równowaga pomiędzy nimi. Najnowsze badania wykazują, że z lękiem przed odłączeniem zmaga się co piąty nastolatek w naszym kraju. 16 proc. polskich użytkowników internetu w wieku od 15 do 55 lat doświadcza wysokiego FOMO. Wśród osób w wieku od 15 do 24 lat dotyczy to 23 proc.
Czy zetknął się Pan osobiście z osobami odczuwającymi lęk przed odłączeniem?
T.R.: Tak i to nie tylko wśród nastolatków. Mam znajomego, który bez dostępu do sieci zachowuje się zupełnie inaczej niż jeszcze kilka lat temu – ma teraz wiele kompulsywnych nawyków. Odruchowo co chwilę sprawdza maile, odświeża przeglądarkę. Kiedy pewnego dnia znaleźliśmy się w miejscu, w którym nie było dostępu do sieci, jego zachowanie naprawdę mnie przeraziło. Osoby dotknięte FOMO zazwyczaj nie są jednak świadome problemu i przeważnie go bagatelizują.
Jak to możliwe, że osoby dotknięte FOMO, podobnie jak osoby uzależnione od substancji psychoaktywnych, odczuwają "głód"?
T.R.: Dostęp do informacji, złudne poczucie bycia poinformowanym uruchamia w mózgu człowieka podobne mechanizmy biochemiczne do tych, jakie pojawiają się w trakcie zażywania narkotyków. Konsekwencje odcięcia są więc także bardzo podobne. 1/5 osób z FOMO na możliwość odłączenia od sieci reaguje zawrotami głowy, nudnościami i bólem brzucha. 40 proc. osób przyznaje się do omamów związanych z wibrowaniem telefonu, a co druga osoba czuje się samotna i nieszczęśliwa, kiedy jej telefon milczy.
Jakie konsekwencje dla naszego zdrowia może mieć nadużywanie internetu i telefonów komórkowych?
T.R.: Zbyt intensywne używanie smartfona przed zaśnięciem zaburza wartościowy sen. Światło ekranu powoduje, że mózg zaczyna produkować mniej melatoniny odpowiedzialnej za zasypianie. Skutkami jej braku są między innymi: zmęczenie, gorsza koncentracja, wahania nastrojów i rozdrażnienie. Utrudniają one naukę i efektywność w pracy. Smartfonów nie powinniśmy używać minimum na godzinę przed pójściem do łóżka. Osoby intensywnie korzystające z mediów społecznościowych mają również tendencje do niższej samooceny. Szczególnie dotyczy to nastolatków, których samoocena jest często budowana liczbą polubień, pozytywnych komentarzy czy popularnością wśród grupy znajomych. Ciągłe porównanie się do znajomych czy celebrytów może mieć destrukcyjne skutki u młodych ludzi.
Jakie zatem środki możemy podjąć, aby uchronić młodych ludzi przed FOMO?
T.R.: Przede wszystkim, ustalmy w domu momenty i miejsca bez telefonów. Ja tak zrobiłem. Wspólnie z domownikami zdecydowaliśmy, że nie korzystamy ze smartfonów w trakcie posiłku. Nie bierzemy ich także ze sobą do jadalni i toalety. Dbamy również o to, aby telefony w czasie snu znajdował się w innych pomieszczeniach niż te, w których śpimy. Serdecznie zachęcam wszystkich do wprowadzenia podobnych zasad we własnych domach. Dawajmy także przykład naszym dzieciom. Jeśli widzą nas często z telefonem w ręku, to nie będziemy wiarygodni ograniczając im dostęp do internetu. I najważniejsze – rozmawiajmy z dziećmi. Nic nie jest w stanie tego zastąpić.
Po więcej wiedzy zapraszamy na: www.gov.pl/niezagubdzieckawsieci.