Profesor James E. Rothman - laureat medycznego Nobla 2013 (sylwetka)
Laureat medycznego Nobla 2013 James Rothman zaczynał od fizyki. Do biologii przyciągnęło go podobieństwo komórek do skomplikowanej maszynerii. Nagrodę otrzymał za badania nad pęcherzykami, transportującymi wewnątrz komórek substancje niezbędne do ich funkcjonowania.
Profesor James E. Rothman urodził się w roku 1950 w Haverhill w stanie Massachusetts. Studiował fizykę na Uniwersytecie Yale (licencjat w roku 1971), ale na Harvardzie zrobił doktorat biochemii - w roku 1976. Od 1976 do 1978 był asystentem na wydziale biologii Massachusetts Institute of Technology.
Karierę profesora rozpoczął w roku 1978 na wydziale biochemii Stanford University. W latach 1988-1991 pracował w Princeton, po czym przeniósł się do Nowego Jorku, aby założyć Wydział Biochemii i Biofizyki Komórki w ramach Memorial Sloan-Kettering Cancer Center.
W roku 2003 został profesorem fizjologii Columbia University's College of Physicians and Surgeons i kierownikiem tamtejszego Center for Chemical Biology oraz Sulzberger Genome Center. Od roku 2008 jest profesorem nauk biomedycznych Uniwersytetu Yale oraz przewodniczącym wydziału biologii komórki Yale University Medical School. Jest również założycielem i dyrektorem Nanobiology Institute na Uniwersytecie Yale.
Rothman jest członkiem amerykańskiej National Academy of Sciences oraz Institute of Medicine. Doktoraty honoris causa przyznały mu uniwersytety w Ratyzbonie (1995) oraz Genewie (1997).
Oprócz tegorocznej nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny, która otrzymał wraz z Randym Schekmanem i Thomasem Suedhofem, Rothman jest też laureatem wielu innych nagród - między innymi w roku 1989 otrzymał nagrodę Alexandra Von Humboldta, w 1996 - nagrodę Króla Fajsala w dziedzinie nauki i medycyny, w roku 2000 - Nagrodę Heinekena, w 2001 - Medal Otto Warburga, a w roku 2002 przyznano mu zarówno Louisa Gross Horwitz Prize, jak i często poprzedzającą Nobla Nagrodę Laskera (Albert Lasker Award for Basic Medical Research).
Nobla przyniosły Rothmanowi prace dotyczące pęcherzyków transportujących hormony, czynniki wzrostu i inne cząsteczki wewnątrz komórki. W labiryncie przedziałów komórkowych cytoplazmy muszą one trafiać precyzyjnie do miejsca przeznaczenia i uwalniać zawartość we właściwym miejscu i czasie.
Ten mechanizm komórkowego transportu ma zasadnicze znaczenie dla wielu kluczowych funkcji fizjologicznych - podziałów komórki, komunikowania się komórek nerwowych w mózgu, wydzielania insuliny i innych hormonów czy wychwytywania substancji odżywczych. Zaburzenia transportu komórkowego mają związek np. z wydzielaniem insuliny i rozwojem cukrzycy, atakowaniem komórek przez wirusy czy zatruciem jadem kiełbasianym.
Rothmanowi udało się odtworzyć pączkowanie i fuzję pęcherzyków poza komórką (1984). Odkrył też kompleks białek o nazwie SNARE (1993), który pośredniczy przy łączeniu się błon komórkowych i nadaje im specyficzność. Odkrył również mechanizm kontrolujący przełączenia enzymu GTP-azy, który kontroluje pączkowanie pęcherzyków w komórce (1991).
Rothman przyczynił się również do postępu na innych polach - w roku 1998 wraz z Gero Miesenbockiem wykazał, że aktywność synaptyczna w sieciach nerwowych może być rejestrowana optycznie. Badał enzymy rozkładające ATP oraz białka wiążące peptydy. W roku 1981 zasugerował, że rolą aparatu Golgiego jest oczyszczanie białek. Jego obecne badania koncentrują się na biofizyce łączenia się błon komórkowych, regulacji egzocytozy oraz dynamice aparatu Golgiego. Zajmuje się też wykorzystaniem inspirowanych strukturami biologicznymi rozwiązań w nanotechnologii.
- Myślę o komórce jak o maszynie - mówił w telefonicznej rozmowie z przedstawicielem Komitetu Noblowskiego, Adamem Smithem. - Białka współpracują ze sobą jak części mechanizmu. Właśnie to przyciągnęło mnie - fizyka z wykształcenia - do biologii - tłumaczył.
- To nie zdarzyło się w ciągu jednej nocy. Większość prac była rozwijana przez wiele lat, jeśli nie przez dziesięciolecia - mówił świeżo upieczony noblista dziennikarzom AP.
Pytany, czy Nobel może coś zmienić w jego pracy lub jej finansowaniu, Rothman odparł: "doprawdy, nie wiem. To nowe doświadczenie".
Przyznał, że przegrał konkurs o grant na pracę docenioną przez Komitet Noblowski, ale teraz ponownie o niego wystąpi, i ma nadzieję, że Nobel przyczyni się do otrzymania środków.
