"Krwisty", zaskakujący Nobel; w studiu TV zapadła cisza

Po ogłoszeniu werdyktu w studiu telewizyjnym prowadzącym bezpośrednią transmisję z Akademii Szwedzkiej zapanowała chwila ciszy. Szwedzi bardzo liczyli na Nobla dla swego poety Tomasa Transtroemera.

Jak powiedział Peter Englund z Akademii Szwedzkiej, Nagroda Nobla w dziedzinie literatury za rok 2010 została przyznana peruwiańskiemu pisarzowi Mario Vargasowi Llosa za "kartograficzne podejście do struktur władzy i za żywe pokazanie oporu, buntu i porażki jednostki". Według nieoficjalnych informacji Llosa był nominowany m.in. w 1996 r., kiedy ostatecznie przegrał z Wisławą Szymborską. Przyjazd Llosy do Polski w tym roku zapowiedział w Polsat News Henryk Woźniakowski, prezes wydawnictwa Znak.

Llosa nie był tegorocznym faworytem. Wg obserwatorów największe szanse miał 80-letni szwedzki poeta Tomas Transtroemer, za nim obstawiano Koreańczyka Ko Un, Syryjczyka Adonisa i Adama Zagajewskiego. Wg szacunków spośród prozaików największe szanse mieli: Włoch Antonio Tabucchi, Japończyk Haruki Murakami, algierska powieściopisarka Assia Djebar oraz pisarze amerykańscy - Philip Roth, Joyce Carol Oates i Thomas Pynchon, kanadyjskie pisarki - Alice Munro i Margaret Atwood. Na liście typowanych nazwisk byli też m.in. Claudio Magris, Milan Kundera, Amos Oz, Vaclav Havel, Umberto Eco.

Nasiłowska jest uradowana decyzją Akademii Szwedzkiej. - To pisarz, w którym zaczytywałam się już w latach 70., kiedy był w Polsce boom iberoamerykański. To twórczość żywa, krwista. Llosa nie stroni od rzeczy w naturze ludzkiej, które mogą być traktowane jako wstydliwe, jest akceptująco-radosny - zauważa krytyk literatury. Dodaje, że pisarz nie jest autorytetem w todze, który stawia się na piedestale czy kreuje na bóstwo. - To twórca, który zna życie we wszystkich jego aspektach - podkreśla.

Mario Vargas Llosa (a właściwie Jorge Mario Pedro Vargas Llosa) urodził się 28 marca 1936 roku w Arequipie, w Peru. Ukończył szkołę wojskową imienia Leoncia Prady, studiował na Uniwersytecie San Marcos, na wydziałach prawa i filologii, doktorat napisał w Madrycie. Jego ślub z 13 lat starszą Julią Urquidi, byłą żoną jednego z wujów (to ona właśnie jest pierwowzorem tytułowej postaci z "Ciotki Julii i skryby") wywołał rodzinny skandal.

Właściwą karierę literacką Llosy zainaugurował tom opowiadań "Wyzwanie", wydany w 1959 roku. W roku 1963 pisarz ukończył swą pierwszą powieść "Miasto i psy", która przyniosła mu uznanie. Publikacje kolejnych powieści ("Zielony dom" - 1966, "Rozmowa w Katedrze" - 1969, "Pantaleon i wizytantki" - 1973, "Ciotka Julia i skryba" - 1977) oraz liczne prestiżowe wyróżnienia (nagroda Romula Gallegosa, stanowisko przewodniczącego w Pen Club International) ugruntowały jego pozycję.

W 1994 roku Llosa otrzymał Nagrodę Cervantesa - najwyższe możliwe trofeum w hiszpańskojęzycznym świecie literatury. Działalność literacka to jednak nie wszystko w życiu Vargasa Llosy, który zaangażował się w politykę. W 1987 roku stanął na czele Ruchu Wolność (Movimiento Libertad), ugrupowania opozycyjnego wobec prezydenta Alana Garcii Pereza. Polityczne zaangażowanie Llosy, jego prawicowe poglądy, nieprzejednany stosunek do lewicowego reżimu na Kubie były, zdaniem obserwatorów Nobla, jednym z powodów, dla których tak długo zwlekano z nagrodą dla niego.

W 1990 roku pisarz wystartował w wyborach prezydenckich, przegrał jednak z kontrkandydatem Alberto Fujimorim. Polityka pozostała jednak jednym z głównych tematów twórczości Llosy - od "Rozmowy w Katedrze" po "Święto kozła". Analiza mechanizmów dyktatury rozpoczęta w "Katedrze" doprowadzona została w "Święcie kozła" do postaci traktatu o systemie władzy.

Polityczna porażka Vargasa Llosy wyszła jednak na dobre jego literackiej karierze. W 1981 roku ukazała się "Wojna końca świata" - wielka epopeja historyczna, w 1984 - "Historia Alejandra Mayty", potem powieść erotyczna "Pochwała macochy" (1988) i "Gawędziarz" (1987). Rok 1993 przyniósł natomiast "Litumę w Andach", potem ukazały się "Zeszyty don Rigoberta" (1997) oraz "Święto kozła" (2000). Trzy lata później pisarz wydał "Raj tuż za rogiem", a w roku 2006 ukazała się powieść "Szelmostwa niegrzecznej dziewczynki".

Llosa był przyjacielem Polaków. W czasie stanu wojennego w Polsce pikietował ambasadę polską w Limie. Swojemu polskiemu tłumaczowi kupił buty, gdy u nas w kraju były one na kartki.

Vargas Llosa był bohaterem wielu skandali. Obydwa jego małżeństwa wywołały zgorszenie - najpierw ożenił się z eksżoną wuja, a po rozwodzie - z kuzynką Patricią. Jego książki wielokrotnie atakowano w Peru. "Miasto i psy" zostały spalone na dziedzińcu szkoły wojskowej Leoncia Prady. Wydając "Pantaleona i wizytantki" Vargas Llosa naraził się na oskarżenie wojskowego rządu o zniesławienie peruwiańskich kobiet. W ramach represji wydano zakaz kręcenia zdjęć do ekranizacji "Pantaleona..." na terenie kraju (film zrealizowano w Wenezueli). Kilka lat po wydaniu "Ciotki Julii i skryby" uwieczniona na jej kartach pierwsza żona autora, udręczona prasową nagonką, wydała tekst "Czego Varguitas nie powiedział", gdzie przedstawiła własną wizję wydarzeń.

Llosa długo przyjaźnił się z innym gigantem literatury latynoamerykańskiej - Gabrielem Garcią Marquezem. Jednak w 1976 roku pisarze przestali ze sobą rozmawiać. Podobno rozstanie było burzliwe - Llosa spoliczkował Marqueza. Powody do dziś nie są znane, obaj autorzy konsekwentnie unikają komentarzy na ten temat.

W przyszłym roku w Polsce ukażą się m.in. autobiografia pisarza pt. "Jak ryba w wodzie" oraz nowa powieść "El sueño del celta", której światowa premiera odbędzie się jesienią tego roku.

Literacka Nagroda Nobla uważana jest za najbardziej prestiżową międzynarodową nagrodą literacką na świecie. Ustanowiona razem z czterema innymi nagrodami przez Alfreda Nobla w testamencie z 1895, jest przyznawana od 1901.

Nagrodę przyznaje Akademia Szwedzka, w której skład wchodzą szwedzcy pisarze, poeci, filolodzy i historycy. Nad wyborem laureata pracuje Komitet Noblowski, składający się z czterech lub pięciu osób, wybrany spośród członków Akademii na okres trzech lat.