Eskalacja konfliktu w Górskim Karabachu. To konsekwencja wojny na Ukrainie

Prezydent Azerbejdżanu Ilham Alijew nie należy do ludzi, którzy unikają mocnych słów i agresywnej retoryki. Ale nawet jak na jego standardy, ostatnie wypowiedzi na temat konfliktu w Górskim Karabachu brzmiały niepokojąco bojowo.

"Wszystkie nasze propozycje spotykają się z ignorowaniem ze strony Armenii, bo Armenia nie chce pokoju. Armenia nie jest niepodległa. Nie jest w stanie podejmować swoich wyborów, ale zawsze podąża za innymi. Prowokują nas, okazują brak szacunku nie tylko nam, ale liderom Francji, Rosji i USA. Myślą, że mogą robić co tylko chcą i nie spotka ich za to kara" - grzmiał podczas jednej ze swoich tyrad publikowanych na Twitterze. Kilka dni wcześniej, podobne przemówienie wygłosił podczas Monachijskiej Konferencji Bezpieczeństwa - ale uwaga świata była skierowana wówczas na temat Ukrainy. Możliwe jednak, że zapomniany i "zamrożony" od ponad dwóch dekad konflikt znów wkrótce wróci na czołówki gazet i agend polityków.

Sugeruje to nie tylko coraz bardziej agresywna retoryka, ale przede wszystkim twarde fakty. Tylko w styczniu w wyniku "incydentów" (i odpowiedzi na nie) na granicy między Azerbejdżanem a separatystyczną Republiką Górskiego Karabachu zginęło 12 żołnierzy, a 18 zostało rannych. Jest to najgorszy styczeń od początku trwania konfliktu. Nie jest to zresztą odizolowany przypadek. Cały rok 2014, podczas którego śmierć poniosły 72 osoby - a to prawdopodobnie zaniżony bilans - był bowiem najkrwawszym rokiem od czasu podpisania zawieszenia broni 21 lat temu. Dla porównania, w najgorszym dotychczas roku konfliktu zginęły "tylko" 34 osoby.

Skąd taka eskalacja?

- To przede wszystkim wyraz olbrzymiej frustracji przeciągającym się procesem negocjacji. To w pewnym sensie zrozumiałe, bo trwają one od 1994 roku i tak naprawdę nie ruszyły z miejsca - odpowiada Konrad Zasztowt, ekspert PISM. - To jednak wina tego, że żadna ze stron nie jest skłonna do zawarcia kompromisu - dodaje.

Azerbejdżan od dawna nie może pogodzić się ze stratą Karabachu, zdominowanej przez ludność ormiańską (stanowi ona ponad 90 proc. mieszkańców) enklawy, która po rozpadzie ZSRR ogłosiła niepodległość, a od 1994 roku pozostaje de facto samodzielną republiką. Podobnie nieugięte stanowisko prezentują też Ormianie - mowa tu zarówno o władzach w Erywaniu jak i przywódcach separatystów, którzy formalnie nie uczestniczą w rozmowach - którzy nie wyobrażają sobie powrotu jakichkolwiek kontrolowanych przez siebie terytoriów (poza samym Karabachem wojska ormiańskie okupują także inne terytoria należące do Azerbejdżanu) pod władzę Baku. I to nawet w zamian za prawo do zorganizowania referendum.

Wobec przedłużającego się impasu Alijew postawił na zbrojenia. Odkąd w 2003 roku odziedziczył władzę po swoim ojcu, na dozbrajanie armii przeznaczał ponad 4 procent budżetu, zasilanego głównym towarem eksportowym Baku, ropą naftową. Ormianie odpowiedzieli podobnym wzrostem wydatków, ale ich budżet jest bez porównania mniejszy. W efekcie strefa przygraniczna, kiedyś strzeżona przez słabo uzbrojone oddziały, jest dziś zaminowanym, w pełni zmilitaryzowanym terenem, pełnym ciężkiego, nowoczesnego sprzętu i coraz lepiej wyszkolonych żołnierzy - w tym snajperów. Nic dziwnego, że regularnie dochodzi do wymian ognia. W zeszłym roku nie było ani jednego miesiąca bez takich incydentów. Zwykle pierwszy krok czyni strona azerska - tak jak w listopadzie, kiedy zestrzeliła ormiański śmigłowiec, który z niewiadomych przyczyn zapuścił się 5 kilometrów w głąb strefy zakazu lotów. Takie ataki zawsze spotykają się z odpowiedzią Ormian, co w zamierzeniu ma zniechęcić Azerów do podobnych akcji, a w praktyce - zaognia tylko
konflikt. - Do przemocy dochodzi już nie tylko w Karabachu. Ostrzeliwane są także wsie na terytoriach należących do Armenii - zauważa Zasztowt.

Wyścig zbrojeń nie jest jednak jedynym czynnikiem sprzyjającym coraz większym napięciom. Argumentów do eskalacji dostarcza także sytuacja na Ukrainie. I to nie tylko dlatego, że odciąga on uwagę Rosji, wojskowego sojusznika Erywania, która na terytorium Armenii posiada dużą bazę wojskową. Nie bez znaczenia jest także symboliczny przykład i polityczny precedens jaki ustanowiła aneksja Krymu przez Rosję. Przy czym obie strony interpretują go odmiennie.

- Dla Armenii przykład ten dowodzi, że to, że najważniejsze jest prawo do samostanowienia i taką samą logikę można zastosować w Karabachu. Dla Azerbejdżanu z kolei Krym pokazuje, że można "przywrócić sprawiedliwość" środkami militarnymi - wyjaśnia Zasztowt.

Odniesień do sytuacji na Ukrainie jest zresztą więcej.

- Integralność terytorialna Azerbejdżanu ma taką samą wartość jak integralność Ukrainy, o której mówią teraz wszyscy. Dlaczego Armenia nie została objęta sankcjami? Zrobiła dokładnie to samo, co Rosja - mówił w Monachium Alijew, potępiając "podwójne standardy" Zachodu - a jednocześnie dając do zrozumienia, że by rozwiązać problem, Azerbejdżan jest zdany sam na siebie.

To jednak nie siły zachodnie są głównym zewnętrznym czynnikiem sprzyjającym przedłużaniu zamrożonej wojny. Wręcz przeciwnie: zarówno w interesie Europy, jak i Stanów Zjednoczonych leżą jak najlepsze stosunki z obiema stronami konfliktu. Z Armenią z powodu dużej i bardzo sprawnej politycznie diaspory. Z Azerbejdżanem zaś z powodu dużych złóż ropy naftowej i gazu, które stanowią dla UE główną alternatywę dla rosyjskich surowców.

Tego samego nie można powiedzieć jednak o Rosji.

Choć formalnie, wraz z USA i Francją przewodniczy ona Grupie Mińskiej OBWE, która jest mediatorem rozmów, to rola Moskwy w konflikcie jest co bardzo dwuznaczna.

- Jest sojusznikiem Armenii w ramach organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym, ale jednocześnie od lat sprzedaje uzbrojenie Azerbejdżanowi. I nie jest to tylko kwestia biznesowa, a przynajmniej już nie jest - mówi ekspert PISM. Wskazuje przy tym na wizytę Putina w Baku w 2013 roku, podczas której oficjalnie i z wielką pompą mówiono o współpracy Rosji i Azerbejdżanu w kwestii zbrojeń. Czas wizyty nie był przypadkowy - w tym samym czasie Armenia, podobnie jak Ukraina i Gruzja zastanawiała się bowiem nad podpisaniem umowy stowarzyszeniowej z Unią Europejską. Sygnał dla Erywania był więc jasny - i skuteczny, bo niedługo potem Armenia zamiast podpisać umowę z UE, postawiła na integrację z Unią Eurazjatycką, największym politycznym projektem Putina.

- Rosji zależy na tym, by sprawa była nierozwiązana jak najdłużej, bo to gwarantuje jej rolę rozgrywającego w regionie - komentuje Zasztowt.

Patrząc na to, w jakim kierunku zmierzają sprawy w Karabachu, Kreml może być spokojny o zachowanie tej roli.