Czym różnią się wybory do rady gminy, powiatu i województwa?

W kwietniu odbędą się w Polsce wybory samorządowe. W ich trakcie uprawnieni wyborcy zdecydują o składzie organów samorządu terytorialnego - w tym o objęciu mandatów w radach gminnych, powiatowych i wojewódzkich. Jakie są między nimi różnice?

Tożsame zasady dotyczące wyborów samorządowych

Zasady ogólne wyrażone w Dziale VII Kodeksu wyborczego dotyczą wyborów do wszystkich organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego. Wybory te są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. W przypadku rad gmin, powiatów i województw zarządzane są nie wcześniej niż na 4 miesiące i nie później niż na 3 miesiące przed upływem kadencji rad. Datę wyznacza Prezes Rady Ministrów na dzień wolny od pracy. Powinien on przypadać nie wcześniej niż na 30 dni i nie później niż na 7 dni przed upływem kadencji rad. 

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Wyniki wyborów samorządowych ogłasza w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej oraz podaje do publicznej wiadomości Państwowa Komisja Wyborcza w formie obwieszczenia. Są to zbiorcze rezultaty wyborów do rad na obszarze kraju. 

Wybory do rady gminy 2024

Gminne i obwodowe komisje wyborcze przeprowadzają wybory do rad gmin pod nadzorem Państwowej Komisji Wyborczej i komisarzy wyborczych. Radni wybierani są w okręgach bezpośrednio spośród zgłoszonych uprzednio kandydatów. 

Jeśli gmina liczy do 20 000 mieszkańców, to o wyborze na radnego decyduje liczba ważnie oddanych głosów na każdego kandydata. Inaczej jest w większych gminach, liczących powyżej 20 000 mieszkańców, gdzie podziału mandatów dokonuje się pomiędzy listy kandydatów proporcjonalnie do łącznej liczby ważnie oddanych głosów odpowiednio na osoby z danej listy. Pod uwagę brane są tylko te listy, które zgromadziły co najmniej 5 proc. ważnie oddanych. 

Liczbę radnych do rad gmin określa się następująco:

• 1 radny wybierany jest w każdym okręgu wyborczym tworzonym dla wyboru rady w gminie liczącej do 20 000 mieszkańców,
• od 5 do 8 radnych z każdego okręgu wyborczego wybiera się do rady w gminie liczącej powyżej 20 000 mieszkańców.

Kandydaci do rady gminy są zgłaszani w formie listy kandydatów, a każdy komitet wyborczy może zgłosić w każdym okręgu wyborczym tylko jedną listę. Ta lista w gminie liczącej do 20 000 mieszkańców może zawierać tylko jedno nazwisko, a w gminie powyżej 20 000 mieszkańców nie mniej niż 5 nazwisk, z tym że ich liczba nie może być większa od liczby radnych wybieranych w danym okręgu wyborczym, powiększona o dwóch kandydatów. 

Wybory do rad powiatów 2024

Kodeks wyborczy stanowi, że w przypadku wyborów do rad powiatów w zakresie nieuregulowanym szczegółowo w przepisach zastosowanie znajdują przepisy dotyczące wybierania członków do rad w gminach liczących powyżej 20 000 mieszkańców. 

W odróżnieniu od wyborów do gmin w przypadku wyborów do rady powiatów:

• Przeprowadzają je pod nadzorem PKW i komisarzy wyborczych powiatowe i obwodowe komisje wyborcze.
• Jeśli przypadają na ten sam dzień co wybory do rad gmin, głosowanie przeprowadzają obwodowe komisje wyborcze, które powoływane są dla wyborów do rad gmin, ale sporządzane są oddzielne protokoły głosowania w obwodach dla wyborów do rady gminy i dla wyborów do rady powiatu, przekazując je następnie odpowiednio gminnej i powiatowej komisji wyborczej.
• W każdym okręgu wyborczym do rad powiatów wybiera się od 3 do 10 radnych.
• Liczba kandydatów na liście nie może być mniejsza niż 3 i większa niż liczba radnych wybieranych w danym okręgu wyborczym, powiększona o 2 kandydatów. 

Wybory do sejmików województw – jakie zasady obowiązują?

Artykuł 459 paragraf 1 Kodeksu wyborczego stanowi, że do wyborów do sejmików województw w zakresie nieuregulowanym stosuje się te same przepisy, które dotyczą wyborów do rad w gminach liczących powyżej 20 000 mieszkańców. 

Wybory do sejmików województw dotyczą powiatów i miast na prawach powiatu. Dlatego powiatowa komisja wyborcza ma takie same uprawnienia i odpowiedzialność jak miejska komisja wyborcza w mieście na prawach powiatu.

Różnice pomiędzy wyborami do rad gmin, powiatów i województw są następujące:

• Wojewódzkie, powiatowe i obwodowe komisje wyborcze przeprowadzają wybory do sejmików województw pod nadzorem PKW i komisarzy wyborczych.
• Jeśli wybory do sejmików województw zarządzane zostały w tym samym dniu, na który zaplanowano wybory do rad powiatów, wówczas głosowanie przeprowadzają obwodowe komisje powołane dla wyborów do rad powiatów na podstawie tych samych spisów wyborców albo powiatowe komisje wyborcze powołane dla wyborów do rad powiatów. Powiatowe komisje sporządzają zbiorcze wyniki głosowania w powiecie dla wyborów do sejmiku województwa. 
• Przy głosowaniu równoległym, do sejmików województw i dla wyborów do rad powiatów, sporządzone muszą być odrębne protokoły głosowania w obwodach.
• Miejskie komisje wyborcze w miastach na prawach powiatu muszą sporządzić protokoły zbiorczych wyników głosowania w mieście dla wyborów do sejmiku województwa.
• W okręgu wyborczym wybiera się do 5 do 15 radnych, a w żadnym z powiatów stanowiących jeden okręg wyborczy nie mogą być wybierani radni w liczbie równej lub większej niż 3/5 ogólnej liczby danej rady.

Wybory samorządowe 2024. Podział terytorialny na okręgi wyborcze

Przy wyborach do rad gminy okręgiem wyborczym może być część obszaru danej gminy. W gminach znajdujących się na terenach wiejskich okręgiem wyborczym będzie jednostka pomocnicza gminy. Jednostki te łączą się w celu utworzenia okręgu lub dzielą się na dwa lub więcej okręgów wyborczych, o ile wynika to z konieczności zachowania jednolitej normy przedstawicielstwa. 

By przeprowadzić wybory kandydatów do rad powiatów, komisarz wyborczy dzieli powiat na okręgi wyborcze, a każdy okręg odpowiada jednej gminie. 

W celu przeprowadzenia wyborów w województwie dzieli się je na okręgi wyborcze, a taki okręg to jeden powiat lub jego część.