Wybory samorządowe. Jak wyglądają? Najważniejsze informacje dla wyborców

Warunki organizacji i przebiegu wyborów samorządowych określają przepisy Kodeksu wyborczego. Artykuł 369. wskazuje, że są one powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Najpierw musi zostać ustalony termin wyborów. To od niego rozpoczyna się bieg kalendarza wyborczego. 

Premier, czyli Prezes Rady Ministrów, ma nadane na mocy przepisów Kodeksu wyborczego uprawnienia do ustalenia terminu wyborów samorządowych. Robi to po zaopiniowaniu tego terminu przez Państwową Komisję Wyborczą. Premier w drodze rozporządzenia ustala datę wyborów i określa dni do wykonania wszystkich niezbędnych czynności wyborczych. 

Wybory samorządowe 2024. Sprawdź najnowsze informacje

Od 2018 roku wybory do jednostek samorządu terytorialnego odbywają się co 5 lat. Tyle trwa też kadencja m.in. wójtów, burmistrzów czy prezydentów miast. Premier, zgodnie z art. 371 § 1 Kodeksu wyborczego, ustala datę wyborów. Wybory samorządowe powinny być zarządzane nie wcześniej niż na 4 miesiące i nie później niż na 3 miesiące przed upływem kadencji rad. Powinny odbywać się w dniu wolnym od pracy, który będzie przypadał nie wcześniej niż na 30 dni i nie później niż na 7 dni przed upływem kadencji rad. 

Po ustaleniu terminu wyborów w porozumieniu z PKW premier powinien niezwłocznie przekazać go do wiadomości publicznej oraz ogłosić w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej nie później niż w terminie 2 dni od dnia zarządzenia wyborów. 

W wyznaczonym dniu pierwszej tury wyborów samorządowych lokale wyborcze otwierają się o godzinie 7. Do godziny 21 wyborcy mogą oddawać głosy.

Kto może głosować w wyborach samorządowych? Prawo to mają wyborcy, którzy są pełnoletni (najpóźniej w dniu wyborów kończą 18 lat), mają czynne prawo wyborcze oraz stale zamieszkują na obszarze działania danej gminy. Głosują nie tylko obywatele polscy, ale również pełnoletnie osoby, które stale zamieszkują na obszarze danej gminy, a są obywatelami Unii Europejskiej, Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej - w przypadku wyborów na szczeblu gminnym.

Na listach wyborczych do rad gmin, powiatów i sejmików województw, rad dzielnic miasta stołecznego Warszawy oraz na stanowiska wójtów, burmistrzów i prezydentów miast mogą znaleźć się kandydaci, którzy mają prawo wybieralności, inaczej bierne prawo wyborcze. W wyborach do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego przysługuje ono mającym prawo wybierania tych organów.

W wyborach wójtów prawo wybieralności mają z kolei obywatele polscy, którzy posiadający prawo wybierania w nich, którzy najpóźniej w dniu głosowania kończą 25 lat. Kandydat nie musi stale zamieszkiwać na obszarze gminy, w której ubiega się o daną funkcję. 

Artykuł 413. Kodeksu wyborczego stanowi, że wybory do rad gmin przeprowadzają gminne oraz obwodowe komisje wyborcze pod nadzorem Państwowej Komisji Wyborczej i komisarzy wyborczych. Wybory do sejmików województw przeprowadzane są pod nadzorem PKW i komisarzy wyborczych przez wojewódzkie, powiatowe i obwodowe komisje wyborcze. Natomiast na wójtów, burmistrzów i prezydentów miast organizuje PKW i komisarze wyborczy, a przeprowadzają je komisje powołane do przeprowadzenia wyborów rad gmin. 

Wyborca chcący oddać głos na swojego kandydata czy kandydatów w wyborach samorządowych powinien udać się do komisji wyborczej, pobrać urzędową kartę do głosowania po weryfikacji tożsamości na liście wyborców, a następnie znakiem "X" postawionym w kratce obok nazwiska kandydata zaznaczyć, na kogo głosuje.

W każdym okręgu wyborczym, jaki tworzony jest dla wyboru rady w gminie liczącej do 20 tys. mieszkańców, wybiera się 1 radnego. Więcej, bo od 5 do 8 radnych w każdym okręgu, wybiera się w gminach liczących powyżej 20 000 mieszkańców. W okręgu do sejmików województw wybiera się od 5 do 15 radnych.