Narodowy Dzień Zwycięstwa i zakończenie II wojny światowej - historia, ciekawostki, obchody. Co warto wiedzieć?

Poznaj historię, ciekawostki i polityczne kulisy końca II wojny światowej, które wciąż budzą emocje. Dlaczego Narodowy Dzień Zwycięstwa jest tak ważny i co warto o nim wiedzieć?

• Narodowy Dzień Zwycięstwa obchodzony jest w Polsce 8 maja, upamiętniając formalne zakończenie działań wojennych w Europie podczas II wojny światowej.
• Data 8 maja wynika z podpisania aktu bezwarunkowej kapitulacji przez III Rzeszę Niemiecką, który wszedł w życie 8 maja 1945 roku o godzinie 23:01 czasu środkowoeuropejskiego.
• Polska przez lata obchodziła to święto 9 maja, zgodnie z narracją ZSRR. Zmiana daty na 8 maja została dokonana ustawą w 2015 roku, z inicjatywy prezydenta Bronisława Komorowskiego.
• Narodowy Dzień Zwycięstwa nie jest dniem wolnym od pracy, ale pełni ważną funkcję historyczną i edukacyjną.
• Koniec II wojny światowej to efekt długiej ofensywy aliantów: m.in. USA, Wielkiej Brytanii i ZSRR, przeciwko III Rzeszy i jej sojusznikom, m.in. Japonii.
• Konferencja jałtańska, która odbyła się w lutym 1945 roku w Jałcie, ustaliła powojenny kształt Europy i podział wpływów między Winstonem Churchillem, Franklinem D. Rooseveltem i Józefem Stalinem.
• Po zakończeniu wojny, 8 czerwca 1946 roku, odbyła się parada zwycięstwa w Londynie, na której zabrakło przedstawicieli Polski – decyzja ta do dziś budzi kontrowersje.
• Dla Rosji (dawnego ZSRR), zakończenie wojny przypada na 9 maja i jest jednym z najważniejszych świąt państwowych.

Narodowy Dzień Zwycięstwa to jedno z najważniejszych upamiętnień w nowoczesnej historii Polski – dzień, w którym wspominamy 8 maja 1945 roku, czyli moment zakończenia działań wojennych na kontynencie europejskim w ramach II wojny światowej. Wybór tej daty, zamiast 9 maja – preferowanego przez ZSRR i dziś obchodzonego przez Rosję – to nie tylko decyzja symboliczna, ale również mocne opowiedzenie się po stronie wolnego świata, reprezentowanego przez aliantów, takich jak USA, Wielka Brytania czy Francja.

Dla Polski, która stała się ofiarą napaści III Rzeszy i ZSRR we wrześniu 1939 roku, Narodowy Dzień Zwycięstwa ma wymiar zarówno patriotyczny, jak i gorzki. Choć Niemcy podpisały akt kapitulacji przed przedstawicielami aliantów, a Adolf Hitler nie dożył końca wojny, Polska nie odzyskała pełnej niepodległości. Zamiast tego znalazła się w sowieckiej strefie wpływów, co było konsekwencją ustaleń zawartych podczas konferencji jałtańskiej w lutym 1945 roku. Spotkanie w Jałcie z udziałem Winstona Churchilla, Franklina D. Roosevelta i Józefa Stalina przypieczętowało nowy układ sił w Europie – kosztem mniejszych narodów, w tym Polaków.

Narodowy Dzień Zwycięstwa ustanowiony został w 2015 roku jako wyraz sprzeciwu wobec komunistycznej narracji. To także próba przywrócenia Polsce miejsca w zachodniej historii wojny, jako sojusznika aliantów, który walczył na wszystkich frontach – od kampanii wrześniowej, przez Bitwę o Anglię, aż po Monte Cassino. Polska zapłaciła ogromną cenę: miliony ofiar cywilnych i wojskowych, zniszczony kraj, a po wojnie – brak reprezentacji na paradzie zwycięstwa w Londynie w 1946 roku, co do dziś wielu historyków i obywateli uznaje za historyczną niesprawiedliwość.

Dlatego właśnie Narodowy Dzień Zwycięstwa jest tak ważny – przypomina nie tylko o końcu II wojny światowej, ale też o skomplikowanej roli, jaką Polska odegrała w jej przebiegu. To dzień pamięci o bohaterach, refleksji nad losami narodu i ostrzeżenie przed skutkami geopolitycznych kompromisów, jakie zapadły między wielkimi mocarstwami.

Zakończenie II wojny światowej to moment przełomowy nie tylko w dziejach Polski, ale i całego świata. Wojna, która rozpoczęła się 1 września 1939 roku napaścią III Rzeszy Niemieckiej na Polskę, zakończyła się formalnie 8 maja 1945 roku, kiedy to Niemcy podpisały akt bezwarunkowej kapitulacji przed aliantami zachodnimi. Dokument został podpisany 7 maja w Reims we Francji, jednak na żądanie ZSRR akt ten powtórzono dzień później w Berlinie. Weszła w życie o godzinie 23:01 czasu środkowoeuropejskiego – w Rosji już 9 maja, stąd różnica dat obchodów.

W Europie zakończenie wojny oznaczało upadek III Rzeszy, śmierć Adolfa Hitlera, wyzwolenie obozów koncentracyjnych i kapitulację sił niemieckich na wszystkich frontach. Dla Polski, która jako pierwsza stawiła opór niemieckiej agresji, to moment symboliczny, ale też bolesny. Choć Niemcy zostały pokonane, Polska nie odzyskała pełnej suwerenności – znalazła się pod wpływem ZSRR, co było efektem decyzji podjętych na konferencji jałtańskiej w Jałcie, gdzie Winston Churchill, Franklin D. Roosevelt i Józef Stalin zdecydowali o podziale Europy na strefy wpływów.

W kontekście globalnym, II wojna światowa trwała jeszcze do września 1945 roku. Jej ostatnim akordem była kapitulacja Japonii po zrzuceniu bomb atomowych przez USA na Hiroszimę i Nagasaki. Zwycięstwo aliantów – w skład których wchodzili m.in. USA, Wielka Brytania, ZSRR, Francja i wiele innych państw – przyniosło koniec najtragiczniejszego konfliktu w dziejach ludzkości, który pochłonął ponad 60 milionów ofiar, w tym 6 milionów Żydów zamordowanych w ramach Holokaustu.

Dla Polski zakończenie wojny miało szczególną wagę. Choć była ofiarą agresji zarówno ze strony Niemiec, jak i ZSRR, Polacy walczyli u boku aliantów na wszystkich frontach. Niestety, mimo ogromnego wkładu, Polska została pominięta podczas parady zwycięstwa w Londynie 8 czerwca 1946 roku – był to gorzki dowód na marginalizację naszego kraju w powojennym porządku świata. Dziś wiedza o tym okresie jest nie tylko kwestią edukacji historycznej, ale i świadomości narodowej.

Zakończenie II wojny światowej to więcej niż tylko kapitulacja Niemiec – to również początek nowego ładu, narodziny zimnej wojny, podziału Europy, a dla wielu narodów – w tym Polaków – kontynuacja walki o prawdziwą niepodległość.

Narodowy Dzień Zwycięstwa, obchodzony 8 maja, jest w Polsce stosunkowo nowym świętem państwowym, wprowadzonym ustawą z 24 kwietnia 2015 roku. Zastąpił ono wcześniej obowiązujące Święto Zwycięstwa i Wolności, które przypadało na 9 maja – datę narzuconą przez ZSRR i obchodzoną przez cały okres PRL. Zmiana ta miała na celu symboliczne odcięcie się od komunistycznej narracji historycznej i przywrócenie zgodności z datą uznawaną przez aliantów zachodnich, m.in. Wielką Brytanię i USA. Dla Polski, która padła ofiarą zarówno agresji III Rzeszy, jak i ZSRR, to decyzja o ogromnym znaczeniu tożsamościowym i politycznym.

Obchody Narodowego Dnia Zwycięstwa w Polsce mają przede wszystkim charakter patriotyczno-historyczny. W tym dniu odbywają się:

• uroczystości z udziałem najwyższych władz państwowych – prezydenta, premiera, marszałków Sejmu i Senatu,
• składanie wieńców pod Pomnikiem Nieznanego Żołnierza i na cmentarzach wojennych,
• odczytywanie apelu pamięci i oddanie honorów bohaterom walk z III Rzeszą i ich sprzymierzeńcami,
• organizacja wystaw, debat, koncertów oraz lekcji historii dla młodzieży.

Warto zaznaczyć, że mimo formalnego charakteru, Narodowy Dzień Zwycięstwa w Polsce nie jest dniem wolnym od pracy. Jednak z roku na rok zainteresowanie społeczne rośnie, także dzięki działalności mediów i instytucji, takich jak Muzeum II Wojny Światowej czy Instytut Pamięci Narodowej. W dużych miastach, takich jak Warszawa, Kraków, Gdańsk czy Wrocław, organizowane są marsze pamięci, rekonstrukcje historyczne i wydarzenia kulturalne.

Narodowy Dzień Zwycięstwa to czas pamięci, refleksji i edukacji – zwłaszcza dziś, gdy w wielu krajach Europy, a nawet wśród części młodzieży niemieckiej, pojawiają się niepokojące zniekształcenia wiedzy historycznej, np. przekonanie, że to Polska sprowokowała II wojnę światową.

W Rosji, podobnie jak wcześniej w ZSRR, Narodowy Dzień Zwycięstwa obchodzony jest corocznie 9 maja. Data ta wynika z faktu, że kapitulacja III Rzeszy Niemieckiej wobec Związku Radzieckiego została podpisana późnym wieczorem 8 maja 1945 roku, ale w Moskwie był już nowy dzień – 9 maja. Od tego czasu ta właśnie data stała się najważniejszym świętem państwowym upamiętniającym zwycięstwo w II wojnie światowej, którą w rosyjskiej narracji określa się mianem Wielkiej Wojny Ojczyźnianej.

Narodowy Dzień Zwycięstwa w Rosji ma charakter niezwykle uroczysty, monumentalny i silnie polityczny. Obchody organizowane w Moskwie, zwłaszcza na Placu Czerwonym, to wydarzenie o ogromnej skali, transmitowane na cały kraj i obserwowane przez miliony widzów. Główne elementy obchodów to:

• parada wojskowa, w której biorą udział tysiące żołnierzy, kolumny czołgów, rakiety balistyczne i samoloty wojskowe,
• wystąpienia prezydenta Federacji Rosyjskiej, w których zwykle podkreśla się rolę ZSRR jako głównej siły, która pokonała Niemcy i wyzwoliła Europę,
• marsze Nieśmiertelnego Pułku, podczas których obywatele niosą zdjęcia swoich przodków walczących w wojnie,
• składanie wieńców pod Grobem Nieznanego Żołnierza i przy innych miejscach pamięci.

Obchody te mają jednak również kontrowersyjny wydźwięk. Rosja od lat wykorzystuje Narodowy Dzień Zwycięstwa do budowania narracji politycznej, w której ZSRR (a dziś Rosja) przedstawiany jest jako główny wyzwoliciel Europy spod jarzma nazizmu, bez wspominania o paktu Ribbentrop-Mołotow, wspólnej agresji na Polskę we wrześniu 1939 roku, czy zbrodniach sowieckich takich jak Katyń. Rola aliantów zachodnich – USA, Wielkiej Brytanii, Francji – często jest marginalizowana.

W ostatnich latach, zwłaszcza po aneksji Krymu i agresji na Ukrainę, Narodowy Dzień Zwycięstwa w Rosji przybrał jeszcze silniej propagandowy charakter. Przemówienia przywódców koncentrują się nie tylko na pamięci historycznej, ale także na współczesnych "zagrożeniach z Zachodu", co wzmacnia przekaz o konieczności jedności narodowej i militarnej potęgi państwa.

Warto dodać, że choć Rosja wciąż uznaje się za spadkobiercę zwycięstwa w II wojnie światowej, to jej wizja historii budzi coraz większy sprzeciw w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, w tym w Polsce. Narodowy Dzień Zwycięstwa obchodzony 9 maja stał się elementem rosyjskiej tożsamości narodowej – ale jednocześnie jest też narzędziem budowania mitów historycznych, które często są sprzeczne z faktami i pamięcią innych narodów.

Narodowy Dzień Zwycięstwa to nie tylko uroczystości, wieńce i przemówienia. To także wiele interesujących, często zaskakujących faktów, które rzucają nowe światło na zakończenie II wojny światowej oraz sposób, w jaki Polska, alianci, ZSRR, a obecnie Rosja i inne kraje Europy wspominają ten przełomowy moment w dziejach.

1. Dwie daty zakończenia wojny – 8 i 9 maja

Kapitulacja III Rzeszy została podpisana 7 maja 1945 roku w Reims we Francji. Na żądanie ZSRR, 8 maja dokument powtórzono w Berlinie przed przedstawicielami Związku Radzieckiego. Akt wszedł w życie o 23:01 czasu środkowoeuropejskiego – w Moskwie był już 9 maja, dlatego Rosjanie świętują dzień później.

2. Polska bez zaproszenia na paradę zwycięstwa

Choć żołnierze polscy walczyli u boku aliantów – od kampanii wrześniowej przez Tobruk, Monte Cassino, aż po Bitwę o Anglię – Polska nie została zaproszona na paradę zwycięstwa w Londynie 8 czerwca 1946 roku. W geście solidarności część brytyjskich pilotów odmówiła udziału w wydarzeniu, gdy dowiedzieli się o pominięciu polskich sił.

3. Kapitulacja Japonii zakończyła II wojnę światową globalnie

Choć Narodowy Dzień Zwycięstwa w Europie obchodzony jest 8 maja, II wojna światowa trwała jeszcze kilka miesięcy. Ostatecznie zakończyła się 2 września 1945 roku kapitulacją Japonii po zrzuceniu bomb atomowych przez USA na Hiroszimę i Nagasaki.

4. Konferencja jałtańska i podział świata

Podczas spotkania w Jałcie w lutym 1945 roku, przywódcy Winston Churchill, Franklin D. Roosevelt i Józef Stalin zdecydowali o nowym kształcie powojennej Europy. Polska została przesunięta na zachód, straciła Kresy Wschodnie i dostała w zamian ziemie zachodnie. Był to początek wielu lat zależności od ZSRR.

5. 8 maja nie jest dniem wolnym od pracy w Polsce

Mimo że Narodowy Dzień Zwycięstwa upamiętnia zakończenie najtragiczniejszego konfliktu w dziejach ludzkości, nie jest dniem ustawowo wolnym od pracy w Polsce. W zamian za to ma charakter edukacyjny i symboliczny.

6. Manipulacje historyczne w Niemczech

Zgodnie z badaniami, część młodzieży niemieckiej uważa, że to Polska sprowokowała II wojnę światową. To pokazuje, jak ważne jest systematyczne przypominanie prawdy historycznej, zwłaszcza w kontekście Narodowego Dnia Zwycięstwa.

7. Polska walczyła dłużej niż większość krajów

Żaden inny kraj nie uczestniczył w wojnie tak długo i w tylu miejscach jak Polska. Polscy żołnierze walczyli w obronie ojczyzny, później we Francji, w Afryce, we Włoszech, w Anglii i w ramach Armii Berlinga na froncie wschodnim pod dowództwem ZSRR.

8. Nowoczesne technologie i archiwalia

W ostatnich latach, wiele archiwalnych zdjęć z II wojny światowej zostało pokolorowanych i zrekonstruowanych cyfrowo. Dzięki temu Narodowy Dzień Zwycięstwa zyskuje nowy wymiar wizualny, a młodsze pokolenia mogą lepiej zrozumieć realia tamtych czasów.

Źródła: dzieje.pl, TVN24, muzeum1939, Polskie Radio 24