Czy śmierć polskiego wolontariusza w Gazie zmieni język debaty w Polsce o konflikcie bliskowschodnim? [OPINIA]

Tekst powstał w ramach projektu WP Opinie. Przedstawiamy w nim zróżnicowane spojrzenia komentatorów i liderów opinii publicznej na kluczowe sprawy społeczne i polityczne.

Działania Izraela w Gazie, w odpowiedzi na terrorystyczny atak Hamasu z 7 października 2023 roku, od samego początku wywoływały w Europie wielkie kontrowersje. Widoczne były one zwłaszcza w państwach, gdzie zamieszkuje znacząca populacja pochodząca z Bliskiego Wschodu lub przynajmniej kulturowo związana z islamem, a także tam, gdzie istotne są wpływy tych odłamów lewicy, które postrzegają Izrael nie tyle jako "jedyną demokrację na Bliskim Wschodzie", co jako "ostatnie państwo kolonialne", a nawet "państwo apartheidu".

Jeśli wcześniej tego typu radykalna krytyka Izraela w ogóle funkcjonowała w Polsce, to na marginesie debaty publicznej. Naruszające prawo międzynarodowe działania Izraela wobec Palestyńczyków spotykały się nad Wisłą raczej z brakiem zainteresowania i obojętnością opinii publicznej. Izrael mógł wręcz liczyć na wyrozumiałość elit politycznych i medialnych, tłumaczących wiele jego bezprawnych akcji wyjątkową sytuacją bezpieczeństwa tego kraju.

Być może właśnie obserwujemy moment, gdy zacznie się to zmieniać. Wszystko za sprawą śmierci Damiana Sobóla, polskiego wolontariusza w Gazie, zabitego razem z kilkoma innymi aktywistami organizacji World Central Kitchen dostarczającej żywność do miejsc pogrążonych w kryzysie humanitarnym. Sytuację zaognia polityka informacyjna ambasadora Izraela w Polsce Jakowa Liwne.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Można chyba śmiało powiedzieć, że nikt od dawna nie zrobił tyle, by zniechęcić Polaków do Izraela, co ambasador Liwne w kilku ostatnich dniach. W bardzo delikatnej sytuacji dyplomata zachowuje się jak słoń szarżujący w składzie porcelany. Nie tylko nie jest w stanie wykazać wobec bliskich ofiary empatii, jakiej można by oczekiwać w takiej sytuacji, i w satysfakcjonujący sposób przeprosić za to, co się stało, ale też zachowuje się w sposób, który interpretowany będzie przynajmniej jako skrajnie arogancki wobec Polaków.

W jednym ze swoich postów w serwisie X, tuż po informacji o śmierci wolontariuszy, Liwne zaatakował "skrajną lewicę i prawicę" "oskarżającą Izrael o umyślne morderstwo". Jako konkretny przykład antyizraelskiej skrajnej prawicy wymienił wicemarszałka Sejmu z Konfederacji Krzysztofa Bosaka. Wpis zakończył formułą: "antysemici pozostaną antysemitami, a Izrael pozostanie demokratycznym Państwem Żydowskim, które walczy o prawo do swojego istnienia".

Narodowa prawica, którą reprezentuje Krzysztof Bosak, tkwi oczywiście korzeniami w faktycznie antysemickiej tradycji endeckiej, z której współcześni narodowcy nigdy się nie rozliczyli. Konfederacji zdarzało się grać antysemicką kartą, a w swoich szeregach toleruje ona oczywistego antysemitę – posła Grzegorza Brauna, za co Bosak jako jeden z liderów formacji ponosi polityczną odpowiedzialność. Jednak nawet biorąc to wszystko pod uwagę, wyciąganie karty antysemityzmu, by uciszyć pojawiającą się w Polsce – na razie bardzo stłumioną – krytykę działań Izraela, jest zagraniem, które przynajmniej na razie, w klimacie poruszenia wywołanego przez śmierć Damiana Sobola, wywoła wyłącznie oburzenie na ambasadora i jego państwa.

Trudno też poważnie traktować zarzuty wyrażane wobec Bosaka przez przedstawiciela rządu Benjamina Netanjahu, który w przeszłości bardzo chętnie zawierał bliskie sojusze z politykami otwarcie organizującymi antysemickie kampanie w swoich państwach – jak Viktor Orbán – ale gotowymi popierać politykę Izraela wobec Palestyny.

Ambasador pogrążył się jeszcze głębiej w wywiadzie, jakiego udzielił Kanałowi Zero. W ciągu dwugodzinnej rozmowy ambasador rozwiał wszelkie wątpliwości co do tego, że wpis na X nie był wypadkiem przy pracy i oddaje sposób jego myślenia. Nie był w stanie bronić stanowiska swojego państwa w sposób, który uwzględniałby polską wrażliwość w obecnym kontekście.

Jego uwagi na temat antysemickich napisów w Łodzi czy antysemickich incydentów w Polsce – nawet jeśli w szczegółach słuszne – przypominały styl działania dyplomacji rosyjskiej, próbującej nieudolnie przedstawić wszelką krytykę działania Rosji Putina jako przejaw "rusofobii" czy "amerykańskiego imperializmu".

Jednocześnie nawet najlepiej czujący polski kontekst dyplomata miałby problem z usprawiedliwieniem tego, co stało się z wolontariuszami World Central Kitchen. Wiele wskazuje bowiem na to, że nie był to nieszczęśliwy wypadek, że armia celowo mogła wybrać jako cel konwój humanitarny. A to spełniałoby znamiona zbrodni wojennej.

Śmierć wolontariuszy z zachodnich demokracji zwraca uwagę świata, w tym Polski,na to, w jaki sposób Izrael prowadzi wojnę w Strefie Gazy i jakie są jej humanitarne koszty. Według danych powiązanych z Hamasem władz Strefy, w ciągu sześciu miesięcy konfliktu miały zginąć prawie 33 tys. mieszkańców enklawy. Dwie trzecie ofiar miały stanowić kobiety i dzieci. Dane mówią o 200 zabitych pracownikach organizacji humanitarnych – w większości Palestyńczykach – oraz ponad 90 dziennikarzach.

Także wśród sojuszników Izraela, przekonanych, że państwo to miało pełne prawo do odpowiedzi na ataki z 7 października i do obrony przed palestyńskim terroryzmem, coraz głośniej artykułowane są pytania o proporcjonalność działań Izraela. Jak powiedział w rozmowie z France24 emerytowany wysoki rangą oficer brytyjskiego wywiadu wojskowego, "narasta poczucie, że kryteria, jakie Siły Obronne Izraela przyjmują przy wybieraniu celów ataków, nie byłyby zaakceptowane w żadnym innym państwie".

Śmierć wolontariuszy rodzi też pytania, czy atak na konwój nie miał odstraszyć organizacji humanitarnych, pragnących nieść pomoc Palestyńczykom w Gazie. Przypomina oskarżenia – formułowane nie tylko przez środowiska zaangażowane w propalestyński aktywizm, ale też przez decydentów, jak szef unijnej dyplomacji Josep Borrell – że Izrael używa głodu jako broni w wojnie w Gazie, co znów narusza wszelkie reguły prowadzenia konfliktów zbrojnych obowiązujące dziś członków społeczności międzynarodowej. Im bardziej Izrael swoimi działaniami uprawdopodabnia tego typu spekulacje, tym mniej przekonująco brzmią zapewnienia ambasadora Liwne i innych przedstawicieli Tel Awiwu, że Izrael samotnie broni w regionie cywilizacji przed islamistycznym barbarzyństwem.

We Francji, Wielkiej Brytanii, w mniejszym stopniu w Stanach i w Niemczech konflikt w Strefie Gazy głęboko podzielił społeczeństwa, przekładając się na wielką skalę na politykę wewnętrzną. Podziały te są szczególnie niebezpieczne dla lewicy: to jej elektorat jest w kwestii tego, jak państwa Zachodu powinny reagować na działania Izraela, najbardziej podzielony.

Jego część wręcz podważa prawo Izraela do istnienia w obecnej formie, postrzegając go jako "projekt kolonialny", domaga się wyciągnięcia wobec Izraela wszystkich konsekwencji za łamanie prawa międzynarodowego. Z drugiej strony, amerykańscy demokraci muszą też liczyć się ze swoimi zwłaszcza starszymi wyborcami głęboko przywiązanymi do amerykańsko-izraelskiego sojuszu, a brytyjska Partia Pracy boi się powrotu zarzutów o antysemityzm, jakie przylgnęły do niej w czasach, gdy liderem był radykalnie wrogi Izraelowi Jeremy Corbyn.

W Polsce podobnie gwałtowne podziały nam nie grożą. Sprzeciw wobec polityki Izraela i oburzenie na sytuację Palestyńczyków nie wyprowadzą w najbliższych czasach tłumów na polskie ulice, tak jak są w stanie wyprowadzić je w Paryżu, Londynie czy miastach północnej Anglii.

Wynika to z kilku powodów. W Polsce nie ma licznej społeczności pochodzącej z Bliskiego Wschodu ani wielu muzułmanów. Tuż za naszą granicą toczy się brutalna wojna Rosji przeciw Ukrainie, co w naturalny sposób zmniejsza zainteresowanie konfliktem bliskowschodnim. Polacy mają też świadomość, że możliwości wpływu ich państwa na politykę Izraela są praktycznie zerowe. Wpływ na Izrael mogłyby mieć Stany Zjednoczone, w mniejszym stopniu – Unia Europejska, w jeszcze mniejszym – jej kluczowe państwa jak Francja, z pewnością nie będzie go miała Polska.

Wreszcie – jak wynika choćby z ostatnich badań stosunku do innych narodowości przeprowadzonych przez CBOS – Polacy nie darzą szczególną sympatią żadnej strony konfliktu w Palestynie. Niechęć do Żydów – choć tu trzeba wziąć jeszcze poprawkę na to, że Żydzi niekoniecznie muszą znaczyć dla wszystkich ankietowanych "obywateli Izraela" – deklaruje 32 proc. badanych, tyle samo, ile sympatię. Do Palestyńczyków sympatię deklaruje tylko 25 proc. badanych, niechęć – 35 proc. Gorzej od tych ostatnich wypadają tylko Białorusini, Romowie i Rosjanie.

Jest raczej wątpliwe, by informacje o tym, co stało się z Damianem Sobólem i innymi wolontariuszami, zwiększyły sympatię dla Palestyńczyków. Mogą za to zwiększyć niechęć do Izraela i wprowadzić do głównego nurtu debaty publicznej krytykę tego państwa i jego działań wobec Palestyny, która do tej pory pozostawała w nim zasadzie nieobecna.

W pewnym sensie już zaczęło się to dziać w ostatnich dniach. Na razie krytyka ta płynie głównie ze strony skrajnych skrzydeł naszej polityki – Partii Razem czy Konfederacji – ale istotne jest to, że nie formułują jej wyłącznie mikrośrodowiska zdolne wyprowadzić pod hasłem "wolna Palestyna" 100 osób na ulicę. Robią to politycy parlamentarni. Także język choćby ministra Sikorskiego jest o wiele bardziej zdecydowany niż ten, jaki pozostawał polskim standardem mówienia o działaniach Izraela w konflikcie bliskowschodnim. Być może czasy, gdy rząd Netanjahu mógł liczyć, że jego polityka palestyńska wywołuje w Polsce głównie obojętność i brak zainteresowania, właśnie się się kończy.

Dla Wirtualnej Polski Jakub Majmurek