Bertozzi, Meldal, Sharpless - laureaci Nagrody Nobla z chemii

Komitet noblowski podkreślił znaczenie pracy naukowców. Sharpless i Meldal wprowadzili chemię w erę funkcjonalizmu, będąc prekursorami chemii kliknięć, czyli reakcji umożliwiających łączenie wybranych substratów z określonymi biocząsteczkami a Bertozzi zaczęła używać jej do mapowania komórek. Osiągnięcia badaczy pozwolą między innymi na stworzenie bardziej ukierunkowanych terapii przeciwnowotworowych.

Dziedzina uznana przez komitet noblowski, "Click chemistry" polega na badaniu klasy biokompatybilnych reakcji małych cząsteczek, stosowanych w technice kowalencyjnego wiązania, w którym przynajmniej jedna z cząsteczek jest biomolekułą, taką jak na przykład białko. Badania te umożliwiają łączenie wybranych związków chemicznych (substratów) z biocząsteczkami.

Jak wyjaśniono w decyzji, podczas pracy z molekułami powstają nie tylko pożądane związki, ale także produkty uboczne, których ilość może być na tyle znacząca, że zaburza proces, powodując duże straty materiału. "Chemicy często osiągają swoje ambitne cele, ale droga tam może być zarówno czasochłonna, jak i kosztowna. Nagroda Nobla w dziedzinie chemii 2022 polega na znalezieniu nowych ideałów chemicznych i zapewnieniu pierwszeństwa prostocie i funkcjonalności".

Przyznana w 2022 roku nagroda Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk jest drugą w karierze chemika. Pierwszą w 2001 roku otrzymał wraz z Williamem Knowlesem i Ryōji Noyori za badania dotyczące syntezy leków nasercowych.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Sharpless około 2000 roku stworzył koncepcję chemii kliknięć. Reakcje zachodzące w niej są szybkie, a efekty uboczne - niemal nieobecne. To prosta i niezawodna dziedzina, która dała początek szczególnym badaniom i reakcjom chemicznym.

Rozwinięciem koncepcji "Click Chemistry" zajęli się Sharpless i Meldal. Pracując niezależnie od siebie przedstawili katalizowaną miedzią cykloaddycję azydkowo-alkinową. To reakcja chemiczna, która jest obecnie szeroko stosowana w badaniach: m.in. do rozwoju farmaceutyki, mapowania DNA, oraz tworzeniu innowacyjnych materii. Meldal miał wkład w rozwój reakcji "CuAAC-click", jego badania skupiają się także w dziedzinie chemii organicznej.

Ostatnia z nagrodzonych osób, amerykańska chemiczka Carolyn Bertozzi, w celu zmapowania glikanów (wielocukrów) opracowała reakcję klikania, działającą w żywych organizmach. Innowacyjna reakcja zachodzi bez zakłócania naturalnej chemii komórek. Badania Bertozzi są szeroko wykorzystywane do badania i śledzenia procesów biologicznych komórek, które pozwalają zaś na poprawę działania leków przeciwnowotworowych.

W 2022 roku ogłoszono zwycięzców Nobla z trzech dziedzin. W poniedziałek, 3 października poznaliśmy laureata z medycyny, we wtorek, 4 października z fizyki, a w środę, 5 października szwedzka akademia nauk przyznała nagrodę z chemii. We czwartek ogłoszony zostanie laureat literackiej nagrody Nobla, a w piątek, 7 października - pokojowej nagrody Nobla.