"Zachowanie osób trzecich" powodem katastrofy?

Zobacz Najdłuższy tydzień w historii Polski

Opinie balistyczne wykluczyły, że na miejscu katastrofy oddawano strzały. Na nadzwyczajnym posiedzeniu sejmowej komisji obrony narodowej Seremet powiedział, że "wstępnie można przyjąć, że samolot w chwili startu - faktycznie opóźnionego w stosunku do planowanego na godzinę 7, był sprawny technicznie, a załoga nie zgłaszała żadnych problemów". Zastrzegł, że z pewnością będzie to można stwierdzić dopiero po zakończeniu prac komisji badającej przyczynę katastrofy.

Według prokuratora generalnego, także podjęta na krótko przed katastrofą polskiego samolotu i poniechana próba lądowania samolotu Ił-76 nie miała wpływu na wypadek - między obu zdarzeniami upłynęło zbyt wiele czasu, by Tu-154 wpadł w turbulencje spowodowane przez Iła.

Zaznaczył, że "niczym nieusprawiedliwione, a nawet niestosowne jest twierdzenie, jakoby polska prokuratura była petentem strony rosyjskiej".

- Dotychczasowa współpraca układa się prawidłowo, co więcej, polscy prokuratorzy zostali dopuszczeni do udziału w czynnościach śledczych zaraz po zaistnieniu katastrofy - przypomniał Seremet. Dodał, że polska prokuratura prowadzi suwerennie własne postępowanie, w którym wykorzystuje materiały procesowe uzyskane przez stronę rosyjską i "tylko w tym sensie bieg śledztwa jest zależny od czynności organów Federacji Rosyjskiej". Zastrzegł, że jest zgodne z prawem, w tym międzynarodowymi konwencjami.

Jak zaznaczył, prawo międzynarodowe nie przewiduje prowadzenia postępowania w sprawie katastrofy lotniczej wyłącznie przez to państwo, które utraciło statek powietrzny. Natomiast możliwość powołania wspólnych zespołów śledczych przewidują europejskie konwencje, których jednak Federacja Rosyjska nie jest stroną.

Podkreślił, że przejęcie ścigania - ale nie śledztwa - byłoby możliwe dopiero wtedy, gdyby prokuratura rosyjska zebrała dowody, że sprawcą katastrofy był obywatel polski. - Wykluczona jest możliwość przejęcia śledztwa jako takiego przez stronę polską z wyłączeniem strony rosyjskiej tego postępowania - powiedział.

Szef MON podkreślił, że kierownictwo tego resortu i dowództwo sił zbrojnych zaraz po otrzymaniu informacji o wypadku przystąpiły do działań mających zapewnić ciągłość funkcjonowania systemu obronnego kraju. Jak dodał, 12 kwietnia w godzinach południowych odbyło się cotygodniowe posiedzenie kierownictwa resortu obrony, a w kolejnych dniach przeprowadził telekonferencję z dowódcami polskiego kontyngentu wojskowego w Afganistanie.

- Ta rozmowa upewniła mnie co do tego, że choć sytuacja bezpieczeństwa w Afganistanie pogorszyła się z końcem zimy, czego się spodziewaliśmy, to zadania są realizowane w sposób nieprzerwany - powiedział Klich.

Prokuratura Generalna i Naczelna Prokuratura Wojskowa we wspólnym komunikacie po raz pierwszy ujawniły, jakie "wstępne wersje" przyczyn katastrofy z 10 kwietnia bada Wojskowa Prokuratura Okręgowa w Warszawie.

W ramach jej śledztwa trwają przesłuchania świadków - dotychczas przesłuchano ponad 70, gromadzenie i analiza dokumentów celem weryfikacji wszystkich założonych wersji. Prokuratura zwróciła się m.in. do służb specjalnych: ABW, SKW, AW, SWW o udzielenie wszystkich posiadanych informacji mogących mieć znaczenie dla wyjaśnienia przyczyn i przebiegu katastrofy.

Wersja pierwsza katastrofy to usterki techniczne samolotu, wśród nich: wady konstrukcyjne TU-154M, defekty sprzętu wskutek złej obsługi przez personel naziemny i defekty urządzeń w czasie lotu. Według komunikatu, przyjąć bądź odrzucić tę wersję będzie można jednoznacznie najwcześniej po zakończeniu prac Polskiej Komisji Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego, której przekazano całość dokumentacji technicznej TU-154M, zabezpieczonej w kraju. Nie można jednak wykluczyć, że będzie to możliwe dopiero po uzyskaniu specjalistycznej, kompleksowej opinii biegłych - podano.

Zdaniem śledczych, dotychczas przeprowadzone w Polsce dowody pozwalają na wstępne przyjęcie, iż samolot w chwili startu o godz. 7.27 czasu polskiego (opóźnionego w stosunku do planowanego na godzinę 7) był sprawny technicznie, a załoga nie zgłaszała żadnych problemów. Dopełniono też niezbędnych procedur w zakresie przygotowania samolotu; 6 kwietnia nastąpił wymagany oblot. Samolot w 2009 r. był poddany generalnemu remontowi w Rosji, skąd odebrano go 21 grudnia 2009 r. "Na podstawie dotychczasowych ustaleń nie ma powodów do kwestionowania ani rzetelności tego remontu, czy też poprawności odbioru samolotu przez stronę polską" - stwierdzono.

Wersja druga to zachowanie (działanie lub zaniechanie) załogi, w tym: błąd w technice pilotowania, niezdyscyplinowanie załogi w powietrzu (naruszenie przez załogę regulaminowych zasad lotu), niedoszkolenie załogi. "W świetle zebranych dotychczas dowodów uznanie tej wersji za pewną albo jej odrzucenie jest zdecydowanie przedwczesne; trwają czynności procesowe wersję tę weryfikujące" - napisano. Według komunikatu, załoga miała uprawnienia do wykonania lotu, a jej członkowie przeszli niezbędnie szkolenia. Z dokumentów wynika, że obaj piloci "znali w wystarczającym stopniu język rosyjski".

Do przyjęcia bądź odrzucenia tej wersji, jak również założenia o nieprawidłowości działania rosyjskiego personelu naziemnego, kluczowe jest co najmniej otrzymanie od Federacji Rosyjskiej materiałów, o które prokuratura zwróciła się 10, 16 i 20 kwietnia. Co do obsługi lotniska w Smoleńsku, niezbędna będzie analiza aktów prawnych dotyczących zasad obsługi i kontroli lotów, a także zakresu obowiązków poszczególnych osób. "Nie mają tu znaczenia międzynarodowe zasady lotnictwa cywilnego z powodu wojskowego charakteru lotniska w Smoleńsku" - dodano.

Trzecia wersja to "zła organizacja i zabezpieczenie lotu, w tym: nieprawidłowości polskiego personelu naziemnego i nieprawidłowości rosyjskiego personelu naziemnego". Co do tej wersji trwają intensywne czynności śledcze. "Z uwagi na przyjętą taktykę procesową (zaplanowane już czynności procesowe) w chwili obecnej nie można udzielić żadnej informacji o wynikach dotychczas przeprowadzonych w tej materii dowodów" - głosi komunikat.

Wersja czwarta obejmuje "zachowanie osób trzecich (np. zamach terrorystyczny, sugestie i oczekiwania od załogi określonego postępowania)". Prokuratura podkreśliła, że "żaden z uzyskanych dotychczas dowodów tej wersji nie potwierdza". "Niemniej jednak odrzucenie tej wersji na obecnym etapie śledztwa byłoby przedwczesne. Może to nastąpić w sposób kategoryczny dopiero po przeprowadzeniu i ocenie całości materiału dowodowego" - podkreślono.

Podano także, że strona rosyjska wykonała dwie ekspertyzy przeprowadzone przez Centrum Ekspertyz Kryminalistycznych MSW Federacji Rosyjskiej w sprawie ustalenia użycia materiałów wybuchowych. Pierwszą ekspertyzę wykonano 12 kwietnia, wykorzystując próbki do badań pobrane z części samolotu znajdujących się na miejscu katastrofy. Z jej treści wynika, iż nie ujawniono obecności materiałów wybuchowych. Nadto przeprowadzono badania broni znalezionej na miejscu zdarzenia. "Opinie balistyczne wykluczyły oddanie strzałów z zabezpieczonych sztuk broni" - dodano.

W komunikacie poinformowano, że wstępne ustalenia wskazują, że przed lądowaniem samolotu TU-154M rosyjski Ił-76 podejmował dwukrotnie próbę lądowania na lotnisku w Smoleńsku, ok. kilkadziesiąt minut przed próbą lądowania TU-154M. Po zatoczeniu kręgu nad lotniskiem samolot ten odleciał, odstępując od lądowania. "Wspomniana różnica czasowa wyklucza hipotezę o jakimkolwiek związku incydentu z katastrofą. Zatem pojawiające się spekulacje o wywołanych przez ten samolot turbulencjach, które miałyby zakłócić lot samolotu TU-154M są bezpodstawne" - podkreśla komunikat.

Ze śledztwa wynika też, że załoga polskiego samolotu JAK-40, który wylądował wcześniej, ostrzegała droga radiową załogę TU-154M o pogarszających się warunkach pogodowych. Komunikat podkreśla, że ustalenie czasu katastrofy nastąpi w oparciu o dane ze wszystkich urządzeń i źródeł, które mogły zarejestrować ten fakt (tzw. czarne skrzynki, urządzenia ATM QAR, czyli tzw. trzecia czarna skrzynka, dane dokumentujące przerwę w dostawie energii elektrycznej z elektrowni w Smoleńsku, dokumentów ruchu lotniczego, zeznania świadków, itd.)

Dotychczas w polskim śledztwie przesłuchano ponad 70 świadków (kilku istotnych dwukrotnie), w tym m.in.: z naziemnej obsługi technicznej, pracowników Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej, żołnierzy z 36. Pułku Specjalnego Lotnictwa Transportowego w Warszawie, różnych służb dyżurnych (Centrum Operacji Powietrznych, Centrum Hydrometeorologii Sił Zbrojnych RP), Biura Ochrony Rządu i innych.

Komendzie Głównej Żandarmerii Wojskowej oraz Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego powierzono zabezpieczenie materiału porównawczego do badań DNA oraz innej dokumentacji niezbędnej do identyfikacji ofiar. ABW powierzono zabezpieczenie procesowe filmu znanego z internetu ("film amatorski wykonany 10.04. tuż po katastrofie przed przybyciem ratowników") oraz "procesową weryfikację wiarygodności napływających do prokuratury wojskowej informacji o przyczynach katastrofy (zamach terrorystyczny, użycie niekonwencjonalnych środków walki itp.)".

Komendzie Głównej ŻW zlecono procesowe zabezpieczenie przedmiotów osobistych, dokumentów oraz innych rzeczy ofiar katastrofy. ABW powierzono procesowe zabezpieczenie 122 telefonów komórkowych, aparatów fotograficznych i laptopów należących do ofiar - celem odtworzenia treści zapisów ewentualnych rozmów, zdjęć, sms-ów, obejmujących czas krytycznego lotu. Konieczne też będą badania o możliwym wpływie tych przedmiotów na prace urządzeń technicznych samolotu - dodano. "Jeśli chodzi o osobisty telefon komórkowy używany przez Prezydenta RP, został on zabezpieczony i będzie on przedmiotem stosownych badań" - podano.

ABW powierzono też procesowe opracowanie dostępnych w internecie fotografii przedstawiających działania funkcjonariuszy służb mundurowych na lotnisku w Smoleńsku (chodzi o wymianę żarówek). Zasięgnięto opinii biegłych z Zakładu Medycyny Sądowej UM w Warszawie, Instytutu Technicznego Wojsk Lotniczych w Warszawie (chodzi o badanie zabezpieczonego paliwa lotniczego, które spełniało wymagane normy i parametry).

Prokuratura powoła też biegłego klimatologa, by zbadał warunki pogodowe panujące zwykle w rejonie katastrofy na początku kwietnia. "Ten obszar ma bowiem swoje specyficzne cechy z uwagi na występujące bagna i nierówności terenu" - napisano w komunikacie.