Wybory samorządowe 2024 - jak się odbywają, kto je organizuje i przeprowadza?

Wybory samorządowe przeprowadzają terytorialne i obwodowe komisje wyborcze. Sprawowanie nadzoru nad ich prawidłowym przebiegiem to główne zadania Państwowej Komisji Wyborczej i komisarzy wyborczych. Kodeks wyborczy wskazuje w art. 369, że wybory samorządowe są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym.

Termin wyborów samorządowych ustala premier, tj. Prezes Rady Ministrów po zasięgnięciu opinii Państwowej Komisji Wyborczej. Wyznacza w drodze rozporządzenia datę wyborów oraz określa dni, w których należy dokonać wszystkich czynności przewidywanych w kalendarzu wyborczym. 

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Udział w wyborach mogą wziąć pełnoletni Polacy, którzy mają czynne prawo wyborcze oraz stale zamieszkują na obszarze działania danej gminy. Dodatkowo - na szczeblu gminnym - głosują pełnoletni, stale zamieszkujący na obszarze danej gminy obywatele Unii Europejskiej i Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej. 

W każdym okręgu wyborczym, jaki tworzony jest dla wyboru rady w gminie liczącej do 20 tys. mieszkańców, wybiera się 1 radnego. Natomiast w większych tworzy się okręgi, w których wybiera się od 5 do 8 radnych. W okręgu wyborczym w wyborach do sejmików województw wybiera się od 5 do 15 radnych.

Artykuł 371 par. 1. Kodeksu wyborczego stanowi, że wybory samorządowe premier powinien zarządzić nie wcześniej niż na 4 miesiące i nie później niż na 3 miesiące przed upływem kadencji rad. Powinny one odbywać się w dniu wolnym od pracy, który przypada nie wcześniej niż na 30 dni i nie później niż na 7 dni przed upływem kadencji rad. 

Po wyznaczeniu terminu wyborów do rad jednostek samorządu terytorialnego premier powinien niezwłocznie przekazać go do publicznej wiadomości oraz ogłosić w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej nie później niż w terminie 2 dni od dnia zarządzenia wyborów. 

Po ogłoszeniu przez premiera terminu pierwszej i ewentualnej drugiej tury wyborów samorządowych uruchamiany jest kalendarz wyborczy, w którym znajduje się kilka istotnych wydarzeń:

• Zawiadomienie Państwowej Komisji Wyborczej (PKW) lub właściwego komisarza wyborczego o utworzeniu komitetu wyborczego oraz obwieszczenie informacji o okręgach wyborczych, ich granicach, numerach i liczbie radnych wybieranych w każdym okręgu wyborczym i o wyznaczonej siedzibie terytorialnej komisji wyborczych dla wyborów samorządowych (każda oddzielnie).
• Zgłoszenie do komisarzy wyborczych kandydatów na członków terytorialnych komisji wyborczych i powołanie terytorialnych komisji wyborczych.
• Utworzenie obwodów głosowania w zakładach leczniczych, domach pomocy społecznej, zakładach karnych i aresztach śledczych oraz oddziałach zewnętrznych takich zakładów i aresztów oraz ustalenie ich granic, siedzib i numerów.
• Zgłoszenie listy kandydatów na radnych w wyborach do rad gmin, powiatów i sejmików województw, odrębnie dla każdego okręgu wyborczego dla wyborów do rad gmin, powiatów, sejmików województw oraz rad dzielnic miasta stołecznego Warszawy.
• Podanie do wiadomości publicznej, jako obwieszczenia, informacji o numerach i granicach obwodów głosowania oraz o siedzibach obwodowych komisji wyborczych, a także o możliwości głosowania korespondencyjnego oraz przez pełnomocnika.
• Zgłaszanie komisarzom wyborczym kandydatów na członków obwodowych komisji wyborczych.
• Przyznanie numerów dla list komitetów wyborczych, które zarejestrowały listy kandydatów co najmniej w połowie okręgów w wyborach do wszystkich sejmików województw.
• Zgłaszanie gminnym komisjom wyborczym nazwisk kandydatów na wójtów, burmistrzów i prezydentów miast.
• Przyznanie numerów dla list tych komitetów wyborczych, które zarejestrowały co najmniej jedną listę kandydatów w wyborach do sejmiku województwa i nie został im przyznany numer przez PKW – zajmują się tym komisarze wyborczy. Analogicznie odbywa się to w przypadku listy kandydatów do rady powiatu.
• Powołanie obwodowych komisji wyborczych przez komisarzy wyborczych.
• Kampania wyborcza.
• Podanie do wiadomości publicznej w drodze obwieszczenia umieszczanego na plakatach informacji w terytorialnych komisjach wyborczych o zarejestrowanych kandydatach na radnych oraz w gminnych komisjach wyborczych o zarejestrowanych kandydatach na wójtów, burmistrzów i prezydentów miast.
• Zgłaszanie zamiaru głosowania korespondencyjnego przez uprawnione do tego osoby i zamiaru skorzystania z prawa do bezpłatnego transportu do lokalu wyborczego i z takiego lokalu przez uprawnionych.
• Podanie do wiadomości publicznej organizacji w gminach wiejskich lub miejsko-wiejskich, w dniu wyborów, bezpłatnego gminnego przewozu pasażerskiego.
• Składanie wniosków o sporządzenie aktu pełnomocnictwa do głosowania przez uprawnionych wyborców.
• Poinformowanie wyborców zgłaszających chęć skorzystania z transportu na wybory o godzinie jego organizowania w dniu głosowania.
• Zakończenie kampanii wyborczej i rozpoczęcie ciszy wyborczej.

Kalendarz wyborczy wieńczy I i II tura wyborów do jednostek samorządu terytorialnego i ogłoszenie wyników wyborów przez PKW.