To tu będzie siedział Sarkozy. To słynny zakład Sante

Więzienie La Santé jest znane jako miejsce osadzenia celebrytów i polityków. Wśród jego sławnych więźniów byli między innymi gangster Jacques Mesrine oraz Maurice Papon, były komendant paryskiej policji, skazany w 1998 roku za zbrodnie przeciwko ludzkości popełnione podczas II wojny światowej. Krótko przetrzymywano tu także Alfreda Dreyfusa, francuskiego oficera żydowskiego pochodzenia, niesłusznie skazanego na przełomie XIX i XX wieku za szpiegostwo.

Więzienie La Santé, położone w 14. dzielnicy Paryża, zbudowane w latach 1861–1867 przez architekta Émile’a Vaudremera, jest ostatnim dużym więzieniem w granicach miasta. Mieści około tysiąca osadzonych i w czasach powstania było uznawane za jedno z najnowocześniejszych na świecie. Zaprojektowano je w modelu izolacyjnym, z indywidualnymi celami dla więźniów, czerpiąc inspirację z watykańskiego więzienia San Michele z 1704 roku, które jako jedno z pierwszych testowało taki system. Po Rewolucji Francuskiej (1789), która zniosła tortury i kolonie karne, więzienie stało się główną formą kary. Architektura La Santé odzwierciedla tę nową ideę, opierając się na koncepcji panoptykonu Jeremy’ego Benthama – okrągłej struktury umożliwiającej strażnikowi obserwację wszystkich osadzonych z centralnego punktu.

Z ulicy więzienie La Santé jawi się jako nieprzystępna forteca. Jego fasadę dominuje potężna, bezokienna ściana z piaskowca. Wysokość muru, zgodna ze standardami francuskiej służby więziennej, została precyzyjnie zaprojektowana, by uniemożliwić ucieczki i włamania, tworząc barierę zarówno fizyczną, jak i symboliczną. Ściana, uformowana w regularny trapez, niemal całkowicie zasłania kompleks.

Wejście na rue de la Santé kontrastuje z surowością piaskowca. Wykonane z ciosanego kamienia, jest bardziej dekoracyjne, choć jego monumentalność traci na efekcie przez wąską ulicę, która ogranicza perspektywę. Pierwotne żelazne bramy, zaprojektowane przez Vaudremera, uznano za zbyt ozdobne jak na więzienie i zastąpiono je nowoczesnymi, automatycznymi, pomalowanymi na standardowy niebieski kolor służby więziennej. Bramy te otwierają się na główny dziedziniec, który zaskakuje swoją estetyką – bardziej przypomina rezydencję niż miejsce odosobnienia. Budynek administracyjny, otoczony dwoma skrzydłami, pełni funkcję przedsionka: mieszczą się tu biura, rezydencje personelu oraz działy obsługujące nowo przybyłych – od rejestracji po przeszukania.

Za zewnętrznym murem znajduje się druga ściana, oddzielająca administrację od właściwego więzienia. Między nimi biegnie wąski chodnik, otaczający cały kompleks, z oknami cel numerowanymi dla łatwego nadzoru. To przestrzeń odcięcia. Jedynym łącznikiem jest przeszklony korytarz, którego przezroczystość kontrastuje z nieprzejrzystością otaczających murów, symbolizując kontrolę nad przepływem ludzi i informacji.

Kompleks La Santé dzieli się na dwie sekcje o odmiennym charakterze: dolną, opartą na panoptykonie, i górną, wzorowaną na bardziej elastycznym modelu Auburn (np. więzienie Sing Sing w Nowym Jorku). Dolna sekcja, promienista, skupia się wokół centralnej rotundy – panoptycznego serca więzienia, które umożliwia strażnikowi obserwację wszystkich czterech skrzydeł. Szklane biuro w rotundzie, dziś wyposażone w kamery, jest "centrum dowodzenia", z którego kontrolowano dostęp do skrzydeł.

Dolna sekcja, inspirowana systemem pensylwańskim (z więzienia w Filadelfii), była przeznaczona dla osadzonych oczekujących na wyrok i stosowała całkowitą izolację. Cele, o wymiarach 2 m szerokości, 3,6 m długości i 3 m wysokości, mają kolebkowe sklepienia, które dodają im klaustrofobicznego charakteru. W czasach budowy były niezwykle nowoczesne: wyposażone w centralne ogrzewanie i bieżącą wodę, rzadkie w XIX-wiecznym Paryżu. Każda cela zawiera podstawowe elementy: metalowe łóżko, otwierane tylko na noc, by oszczędzać miejsce; mały, składany stół; umywalkę i toaletę. To minimalistyczne wyposażenie zaspokajało potrzeby więźnia zamkniętego przez 23 godziny na dobę.

Drzwi cel to technologiczne arcydzieło epoki: wyposażone w zamek, wizjer (zakryty po stronie strażnika, czasem zdobiony po stronie osadzonego) i sprężynowy mechanizm alarmowy, który zastąpił wcześniejszy system sprężonego powietrza. Niektóre cele zachowały oryginalne wyposażenie, nosząc ślady wieloletniego użytkowania: rysy na ścianach, napisy, graffiti, które opowiadają historie codziennych gestów osadzonych. Korytarze, szerokie dokładnie jak drzwi cel, zaprojektowano tak, by uniemożliwić więźniowi atak na strażnika – otwarta pod kątem prostym cela blokuje przejście. Wózki z jedzeniem toczyły się po balustradach niczym po torach kolejowych.

Dziedzińce dolnej sekcji podzielono na trójkątne segmenty, umożliwiające spacery pod okiem strażnika stacjonującego w centrum. Po spektakularnej ucieczce helikopterem w latach 80. dodano siatki i drut kolczasty, które zasłoniły nawet skrawek nieba, wzmacniając poczucie odosobnienia. Filary dziedzińców pokrywają napisy i znaki zostawione przez pokolenia więźniów, a linie na ziemi zdradzają dawny układ segmentów, przypominający o rygorze systemu. Współczesne siatki przeciw samobójstwom i żelazne balustrady korytarzy, zestawione z dębowymi podłogami liczącymi ponad 150 lat, tworzą kontrast między historyczną strukturą a nowoczesnymi poprawkami.

Górna sekcja, oparta na modelu Auburn, była mniej rygorystyczna, przeznaczona dla skazanych. Cele, używane tylko nocą, są mniejsze niż w dolnej sekcji, ale osadzeni spędzali dzień na wspólnych zajęciach: posiłkach, lekcjach czy modlitwach w salach na parterze, oświetlonych dużymi, łukowymi oknami. Cztery dziedzińce, otoczone budynkami z wieżami obserwacyjnymi w rogach, przypominają średniowieczne zamki, a ich klomby z kwiatami kontrastują z klatkowymi segmentami dolnej sekcji. Szklane biura na każdym piętrze pozwalają strażnikom nadzorować dwa skrzydła naraz, zachowując zasadę panoptykonu, choć w złagodzonym wydaniu. Górna sekcja, zamknięta od ośmiu lat, czeka na rozbiórkę i przebudowę, co zakończy jej historyczną formę.

Sale wspólne w górnej sekcji, z wysokimi oknami i łukowymi framugami, wprowadzają odrobinę przestronności, choć przestrzeń była obliczana co do centymetra. W XIX wieku niektóre okna zamurowano kolorowymi cegłami, gdy rozszerzono system izolacji na cały kompleks, przekształcając dawne warsztaty i stołówki w nowe cele. Te zmiany pozostawiły ślady: numery pod oknami wskazują, gdzie dwie małe cele połączono w jedną, a podwójne wizjery w drzwiach zdradzają dawne podziały.

La Santé to nie tylko budynek, ale "fabryka kar", zaprojektowana z inżynieryjną precyzją. Podziemne korytarze mieszczą kotłownię, porównywaną do maszynowni statku oceanicznego, oraz system wentylacji w zamkniętym obiegu. Kuchnie przygotowywały dwa posiłki dziennie dla tysiąca osadzonych, a dwa 30-metrowe kominy, niegdyś widoczne z ulicy, zapewniały ogrzewanie, choć w latach 80. zostały skrócone, zmieniając sylwetkę więzienia. Cały kompleks działał jak maszyna: od precyzyjnych wymiarów cel po chodniki między murami, które umożliwiały ciągły nadzór. Rotunda w dolnej sekcji, z ołtarzem na szczycie (dziś zastąpionym szafą na przechowywanie po oddzieleniu kościoła od państwa), łączyła funkcję praktyczną z symboliczną, umożliwiając msze dla osadzonych w obu sekcjach.

Wnętrza La Santé odzwierciedlają mroczną stronę architektury – sztukę przymusu, gdzie każdy element służy kontroli i dyscyplinie. Surowość piaskowcowych murów, ciasnota cel, wszechobecne siatki i balustrady tworzą opresyjną atmosferę, łagodzoną jedynie przez ludzkie ślady: napisy na ścianach, wiersze, jak "Piękna jasność, ukochany rozum", które więźniowie zostawiali na znak oporu lub nadziei. Modernizacja, która rozpoczęła się w ostatnich latach, zachowa historyczny wygląd dolnej sekcji jako hołd dla panoptykonu, ale górna sekcja zostanie całkowicie przebudowana. Otoczone gęstą zabudową miejską, La Santé pozostaje enklawą w sercu Paryża, łącząc XIX-wieczną wizję kary z wyzwaniami współczesności.

źródło: Youtube