Rosyjski Dzień Zwycięstwa 9 maja. Historia, ciekawostki, obchody i kontrowersje. Co warto wiedzieć?

Dzień Zwycięstwa obchodzony 9 maja to jedno z najważniejszych świąt państwowych w Rosji, upamiętniające kapitulację hitlerowskich Niemiec i zakończenie II wojny światowej w Europie. To uroczystość pełna patosu, militarnych parad i narodowej dumy, ale także wydarzenie budzące kontrowersje – zarówno w samej Rosji, jak i na arenie międzynarodowej. Warto przyjrzeć się jego historii, symbolice oraz temu, jak obchody zmieniały się na przestrzeni lat.

• Rosyjski Dzień Zwycięstwa obchodzony jest 9 maja, w przeciwieństwie do 8 maja w krajach Zachodu.
• Święto upamiętnia kapitulację III Rzeszy i koniec II wojny światowej z perspektywy ZSRR.
• Kulminacją obchodów jest parada zwycięstwa na Placu Czerwonym w Moskwie.
• Wydarzenie jest wykorzystywane propagandowo przez władze Rosji, szczególnie od czasu wojny na Ukrainie.
• Zachód, NATO, USA, Unia Europejska i wiele krajów Europy bojkotuje rosyjskie obchody.
• Uczestnictwo krajów takich jak Chiny, Serbia czy Słowacja jest odbierane jako poparcie dla rosyjskiej narracji.
• Władimir Putin konsekwentnie wykorzystuje to święto do budowania ideologicznego przekazu o "obronie ojczyzny" przed zagrożeniem z Zachodu.
• W wielu krajach regionu – w tym w Polsce – 9 maja postrzegany jest jako element rosyjskiej propagandy.

Rosyjski Dzień Zwycięstwa, obchodzony 9 maja, to jedno z najważniejszych świąt państwowych w Rosji. Upamiętnia ono kapitulację III Rzeszy Niemieckiej i formalne zakończenie II wojny światowej na froncie wschodnim. Choć zwycięstwo nad Niemcami świętują również inne państwa Europy, to w przypadku Rosji – a wcześniej Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) – ma ono szczególny wymiar propagandowy, historyczny i emocjonalny.

9 maja 1945 roku, w nocy z 8 na 9 maja czasu moskiewskiego, w Berlinie podpisano akt bezwarunkowej kapitulacji III Rzeszy przed przedstawicielami ZSRR. Dla Rosji ten dzień stał się symbolem bohaterstwa i cierpienia, a także centralnym punktem narracji o zwycięstwie nad faszyzmem. W czasach ZSRR obchody miały charakter szczególnie uroczysty, jednak dopiero od 1965 roku zaczęto organizować coroczne defilady wojskowe w Moskwie, na Placu Czerwonym.

Po rozpadzie Związku Radzieckiego w 1991 roku Rosyjski Dzień Zwycięstwa nie stracił na znaczeniu – wręcz przeciwnie. Władze Federacji Rosyjskiej, z Władimirem Putinem na czele, uczyniły z tego święta ważne narzędzie polityki wewnętrznej i zagranicznej. Symbolika 9 maja została ściśle powiązana z narracją o potędze państwa i konieczności jego obrony przed zagrożeniami płynącymi z Zachodu, NATO, USA czy Unii Europejskiej.

W ostatnich latach, szczególnie po rozpoczęciu wojny na Ukrainie, obchody nabrały jeszcze silniejszego wydźwięku propagandowego. Rosja podkreśla w nich swoją rolę jako "wyzwoliciela Europy" i kontynuuje retorykę walki z nazizmem – mimo rosnącej krytyki ze strony wielu krajów Zachodu.

Choć większość krajów zachodnich – w tym Polska, Francja, Niemcy, USA i członkowie NATO oraz Unii Europejskiej – obchodzi zakończenie II wojny światowej 8 maja, Rosja (oraz wcześniej Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich – ZSRR) celebruje to wydarzenie dzień później, czyli 9 maja. Różnica ta wynika głównie z kwestii stref czasowych oraz decyzji politycznych podjętych po wojnie.

Podpisanie aktu bezwarunkowej kapitulacji III Rzeszy miało miejsce 8 maja 1945 roku wieczorem w Berlinie, około godziny 23:01 czasu środkowoeuropejskiego. Jednak w Moskwie był już wtedy 9 maja – po północy. Dlatego też ZSRR przyjął datę 9 maja jako oficjalny dzień zwycięstwa nad hitlerowskimi Niemcami.

Decyzja o ustanowieniu 9 maja świętem państwowym miała też wymiar symboliczny. Związek Radziecki chciał w ten sposób podkreślić swoją niezależność oraz odrębność wobec Zachodu. W kontekście zimnej wojny i rosnących napięć między Wschodem a Zachodem, ta różnica dat stała się jednym z elementów propagandowego oddzielenia się od państw kapitalistycznych.

Co istotne, również dziś Rosja, kierowana przez Władimira Putina, utrzymuje 9 maja jako święto państwowe, a obchody są starannie zaplanowane i transmitowane w mediach. Data ta ma ogromne znaczenie w kreowaniu narodowej tożsamości, budowaniu mitu "Wielkiej Wojny Ojczyźnianej" i podtrzymywaniu pamięci o roli ZSRR w pokonaniu III Rzeszy – przy jednoczesnym pomijaniu lub umniejszaniu roli Zachodu, USA, Wielkiej Brytanii czy Francji.

Rosyjski Dzień Zwycięstwa to jedno z najbardziej widowiskowych i symbolicznych świąt państwowych w Rosji. Każdego roku 9 maja ulice miast, szczególnie Moskwy, zamieniają się w scenę militarnego spektaklu, którego kulminacją jest parada zwycięstwa na Placu Czerwonym. Wydarzenie to gromadzi tysiące żołnierzy, czołgi, rakiety i samoloty bojowe – wszystko po to, by zaprezentować siłę armii Federacji Rosyjskiej i pielęgnować pamięć o zwycięstwie nad III Rzeszą w II wojnie światowej.

Wydarzenie ma charakter ściśle reżyserowany i stanowi nie tylko formę upamiętnienia, ale również narzędzie propagandy. W przemówieniach wygłaszanych przez Władimira Putina dominują odniesienia do walki z nazizmem, roli Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) oraz ostrzeżenia wobec "wrogów" z Zachodu, NATO, USA czy Unii Europejskiej. Szczególnie po rozpoczęciu wojny na Ukrainie, narracja wokół 9 maja została znacząco zaostrzona.

Obchody obejmują również:

• składanie kwiatów pod pomnikami żołnierzy radzieckich,
• marsze tzw. Nieśmiertelnego Pułku, czyli pochody osób niosących portrety swoich krewnych walczących w wojnie,
• wydarzenia edukacyjne i medialne gloryfikujące rolę ZSRR w pokonaniu nazizmu,
• uroczystości religijne i koncerty patriotyczne.

W ostatnich latach parada zwycięstwa nabiera coraz większego znaczenia politycznego – staje się pokazem siły i okazją do legitymizowania działań Rosji, w tym agresji wobec Ukrainy. Udział zagranicznych przywódców bywa ograniczony, a przyjazd takich polityków jak Aleksandar Vučić (Serbia) czy Robert Fico (Słowacja) bywa odbierany jako wyraz poparcia dla rosyjskiej narracji historycznej.

Choć Rosyjski Dzień Zwycięstwa ma charakter państwowy i jest przedstawiany jako wyraz czci dla ofiar II wojny światowej, to z każdym rokiem święto to budzi coraz więcej kontrowersji – zarówno w samej Rosji, jak i poza jej granicami.

Wielu historyków i obserwatorów zwraca uwagę, że 9 maja stał się narzędziem propagandy, wykorzystywanym do budowania mitologii o wyłącznej zasłudze Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) w pokonaniu III Rzeszy. W oficjalnym przekazie Moskwy coraz częściej pomija się rolę USA, Wielkiej Brytanii, Francji, a także Polski, która również poniosła olbrzymie straty i walczyła z nazizmem od 1939 roku.

Kontrowersje wzbudza także sposób prezentowania historii – Rosja coraz częściej wykorzystuje paradę zwycięstwa i towarzyszące jej przemówienia do usprawiedliwiania własnych działań wojennych, zwłaszcza w kontekście trwającej wojny na Ukrainie. Władimir Putin porównuje przeciwników Rosji do hitlerowców, a Zachód, NATO i Unię Europejską oskarża o próbę zniszczenia rosyjskiej suwerenności i historii.

Ponadto, coraz częściej podnoszone są głosy krytyki wobec wykorzystywania wizerunku dzieci w wojskowych mundurach, gloryfikowania militarnej potęgi oraz marginalizowania tragedii ofiar wojny. Organizacje międzynarodowe, w tym unijne i prawoczłowiecze, alarmują, że Rosja celowo zakłamuje historię, by legitymizować współczesną agresję, zwłaszcza wobec Ukrainy i państw Europy Środkowo-Wschodniej.

Nie bez znaczenia są też decyzje niektórych państw o bojkotowaniu obchodów – m.in. Polska, Czechy, Litwa konsekwentnie odmawiają udziału w uroczystościach w Moskwie, uznając je za propagandowe i niezgodne z prawdą historyczną.

Rosyjski Dzień Zwycięstwa od lat wywołuje mieszane reakcje na arenie międzynarodowej. W przeszłości przywódcy wielu krajów – w tym Francji, Niemiec, USA, Włoch, a także Polski – uczestniczyli w obchodach rocznicowych w Moskwie. Jednak od czasu aneksji Krymu w 2014 roku, a zwłaszcza po rozpoczęciu pełnoskalowej wojny na Ukrainie w 2022 roku, większość państw Zachodu zdecydowała się na bojkot uroczystości, zarzucając Rosji wykorzystywanie historii w celach politycznych.

Współczesne parady zwycięstwa nie są już gestem międzynarodowej wspólnoty pamięci, lecz pokazem siły militarnej Rosji i demonstracją jej izolacji od NATO, UE, USA i wielu krajów Europy. Obchody 9 maja są również krytykowane za agresywną retorykę, antyzachodni przekaz i zacieranie granic między pamięcią historyczną a bieżącą polityką.

Wyjątek stanowią kraje, które utrzymują bliskie relacje z Moskwą – jak Chiny, Serbia czy Słowacja. W 2024 roku na paradzie pojawił się m.in. Xi Jinping oraz premier Robert Fico, a także prezydent Aleksandar Vučić. Ich obecność była odbierana jako sygnał wsparcia dla narracji prezentowanej przez Władimira Putina.

Z kolei kraje Europy Środkowo-Wschodniej – jak Polska, Litwa, Łotwa, Estonia czy Czechy – nie tylko nie biorą udziału w obchodach, ale również aktywnie przypominają o zbrodniach ZSRR, sowieckiej okupacji oraz historycznej manipulacji faktami. W tych państwach 8 maja obchodzony jest jako dzień zwycięstwa nad faszyzmem, ale bez gloryfikowania roli Związku Radzieckiego.

Źródła: histmag, Historia Do Rzeczy, rp.pl, forsal.pl, RMF24, polityka.pl