Polska już 10 lat jest w NATO
12 marca przypada 10. rocznica wstąpienia
Polski do NATO. Sojusz, który przestał już być tylko organizacją
obronną, liczy dziś 26 państw i przygotowuje się do
pozamilitarnych wyzwań związanych także z globalnym ociepleniem i
bezpieczeństwem energetycznym.
Po przełomie 1989 roku polska polityka zagraniczna zmierzała do powiązania Polski z Zachodem i jego instytucjami. Początkowo celem nie było członkostwo w NATO - nierealne dopóki istniał ZSRR, lecz od początku czyniono starania o kontakty z Sojuszem i gwarancje ochrony z jego strony.
Polska w Układzie Warszawskim a NATO
W październiku 1989 po raz pierwszy w historii NATO na obrady Zgromadzenia Parlamentarnego NATO w Rzymie zaproszono parlamentarzystów z Polski wówczas należącej do Układu Warszawskiego.
Stosunki dyplomatyczne nawiązano w marcu 1990, gdy minister spraw zagranicznych Krzysztof Skubiszewski złożył wizytę w Kwaterze Głównej NATO, przy której Polska utworzyła misję łącznikową.
Zarówno dla ZSRR, jak i dla Zachodu wejście do NATO także tej części Niemiec, która przed zjednoczeniem należała do NRD, miało być jedynym wyjątkiem od zasady, że Sojusz nie otwiera się na inne państwa. Administracja USA - jeszcze w 1993 roku - uznawała, że sprawa członkostwa Polski, Czech i Węgier jest przedwczesna. Opory wiązały się nie tylko z obawami przed reakcją Rosji. Niektóre państwa członkowskie - jak Francja - kręgi wojskowe i niektórzy politycy obawiali się osłabienia wojskowego charakteru sojuszu.
W lipcu 1990 na szczycie w Londynie sojusz zaproponował państwom Układu Warszawskiego partnerstwo i rozwój kontaktów wojskowych, uznając, że oba bloki przestały być przeciwnikami. Prezydent USA George Bush w liście do premiera Tadeusza Mazowieckiego zapowiedział zaproszenie Polski i innych państw regionu do nawiązania regularnych kontaktów z NATO. Odtąd Polska może uczestniczyć w spotkaniach NATO bez prawa głosu.
We wrześniu 1990 do Polski pierwszy raz przyjechał sekretarz generalny NATO - był nim wówczas Manfred Woerner. Na pytanie o perspektywy włączenia byłych krajów bloku wschodniego odpowiada: Nic nie wskazuje, by taki wariant był rozważany.
W kwietniu 1991 roku prezydent Lech Wałęsa po spotkaniu z sekretarzem generalnym NATO w Brukseli oświadczył: Były to wstępne rozmowy. Będzie ich więcej, bo pragniemy jednej, bezpiecznej Europy, a jej gwarancje znajdują się w NATO.
W lipcu 1991 roku Układ Warszawski został formalnie rozwiązany w Pradze.
Nieudany pucz w sierpniu 1991 przeciw prezydentowi ZSRR Borysowi Jelcynowi ukazał niebezpieczeństwa nieprzewidzianego rozwoju wydarzeń w ZSRR i dał impuls do prac nad nowymi sposobami zbliżenia NATO i państw Europy Środkowej. Rozpoczęcie starań o przyjęcie Polski do NATO
Rozszerzeniu kontaktów miała służyć Północnoatlantycka Rady Współpracy - NACC, zaproponowana w październiku 1991 w Waszyngtonie przez szefów dyplomacji USA i Niemiec. Szczyt NATO w Rzymie w listopadzie tego roku przyniósł deklarację, w której Sojusz - zachowując funkcje obronne - stawiał sobie zadania polityczne związane z bezpieczeństwem w Europie.
We wrześniu 1991 premier Jan Krzysztof Bielecki na forum Rady Atlantyckiej w Waszyngtonie wystąpił z postulatem przyjęcia państw Europy Środkowej i Wschodniej do NATO.
W grudniu premier Jan Olszewski w sejmowym expose zapowiedział zacieśnianie więzi z NATO, uznając Sojusz za filar bezpieczeństwa europejskiego, a obecność wojsk USA w Europie za czynnik stabilizujący.
W marcu 1992 w Niemczech prezydent Lech Wałęsa, ku zaskoczeniu MSZ, zgłosił propozycję utworzenia EWG-bis i NATO-bis. Wyjaśniał później, że pomysł - z którego się wycofał - miał przełamać impas.
Wkrótce potem sekretarz generalny sojuszu Manfred Woerner oświadczył, że "drzwi do NATO są otwarte", a w 1993 roku zapewnił, że Polska będzie wśród pierwszych nowo przyjętych państw.
W kwietniu 1992 dowódca polskich wojsk lotniczych zaproponował w Stanach Zjednoczonych wykorzystanie lotnisk w zachodniej Polsce jako lotnisk zapasowych NATO.
We wrześniu 1992 po rozmowach premier Hanny Suchockiej i ministra obrony Janusza Onyszkiewicza w Brukseli Suchocka oświadczyła, że Polska będzie gotowa przystąpić do NATO wcześniej niż do EWG.
W sierpniu 1993 roku przebywający z wizytą w Polsce Jelcyn na spotkaniu z Wałęsą zadeklarował, że Rosja nie sprzeciwia się wstąpieniu Polski do NATO. Jednak już kilka tygodni później wycofał się z tej deklaracji, w liście do przywódców zachodnich państw przestrzegając przed przyjęciem do NATO państw środkowo- wschodniej Europy.
Program Partnerstwa dla Pokoju
Z czasem zmieniło się nastawienie Białego Domu i w 1994 roku Pentagon przedstawił program Partnerstwa dla Pokoju (PdP) - nawiązania dwustronnych kontaktów NATO z dawnymi państwami bloku wschodniego, także byłymi republikami ZSRR. W lutym 1994 roku premier Waldemar Pawlak podpisał dokumenty o przystąpieniu Polski do PdP.
W marcu 1993 sekretarz stanu USA Warren Christopher powiedział, że jeżeli NATO ma się rozszerzyć, trzeba rozważyć przyjęcie niektórych krajów Europy Wschodniej. Minister obrony Niemiec Volker Ruehe zapowiedział, że przyjęcie tych krajów jest tylko kwestią czasu. W maju na obradach Zgromadzenia Północnoatlantyckiego dochodzi do sporu między Onyszkiewiczem a przedstawicielem Rosji w sprawie członkostwa Polski. Niemiecki minister obrony opowiada się za przyjęciem państw Grupy Wyszehradzkiej. W styczniu 1994 w Pradze prezydent Bill Clinton zadeklarował, że rozszerzenie nie jest już kwestią "czy", ale jak i kiedy. Powtórzył tę deklarację podczas wizyty w Warszawie w lipcu. Jesienią Kongres upoważnił prezydenta USA do rozszerzenia współpracy wojskowej NATO o Polskę, Czechy, Słowację i Węgry.
Rosja, tak jak wcześniej ZSRR, chciała gwarancji, że na terenie nowych państw członkowskich nie będzie baz, gdzie stacjonowałyby wojska innych państw Sojuszu. Zapis, że NATO nie widzi takiej potrzeby, znalazł się w studium rozszerzenia z 1995 roku, była to jednak deklaracja polityczna, a nie dokument formalnoprawny.
Postanowione: Polska wejdzie do NATO w 1999 roku
W 1996 roku Clinton rekomendował przyjęcie nowych członków najpóźniej w 1999, w rocznicę 50-lecia utworzenia NATO.
W lipcu 1997 na madryckim szczycie NATO wystosowano zaproszenia do Republiki Czech, Węgier i Polski. Poza pierwszą turą rozszerzenia pozostały Rumunia i Słowenia.
W październiku 1997 zakończyły się rozmowy akcesyjne Polski z Sojuszem. W listopadzie Polska, Czechy i Węgry po raz pierwszy wzięły udział w sesji wielostronnego planowania obronnego.
W 1998 roku rozpoczął się proces ratyfikacji. Pierwsza dokumenty ratyfikacyjne złożyła w lutym w departamencie stanu USA Kanada, jako ostatnia złożyła je w grudniu Holandia.
W grudniu 1998 minister Onyszkiewicz zapewnił NATO, że Polska spełni minimalne wymogi wojskowe stawiane kandydatom.
Luty 1999: wstąpiliśmy
11 lutego 1999 Sejm RP upoważnił prezydenta do ratyfikacji Traktatu Waszyngtońskiego. Wyniki głosowania - 409 za, 7 przeciw przyjęto owacją na stojąco.
18 lutego 1999 prezydent Aleksander Kwaśniewski podpisał ustawę upoważniającą go do ratyfikacji Traktatu. 23 lutego premier Jerzy Buzek kontrasygnował Akt Ratyfikacyjny Traktatu Północnoatlantyckiego. - Cieszę się, że po wysiłkach dwóch prezydentów i siedmiu premierów mnie przypadł zaszczyt złożenia podpisu pod tym dokumentem - powiedział.
26 lutego prezydenci Polski, Czech i Węgier jednocześnie ratyfikowali Traktat Północnoatlantycki, wyrażając tym samym oficjalną zgodę tych państw na przystąpienie do NATO.
12 marca 1999 w Independence w stanie Missouri oficjalnie przyjęto Polskę, Czechy i Węgry do NATO. Ministrowie spraw zagranicznych trzech państw - ze strony polskiej Bronisław Geremek - przekazali sekretarz stanu Madeleine Albright tzw. instrumenty ratyfikacyjne. Jeszcze przed formalnym przyjęciem nowych członków dyplomaci tych państw uzyskali swobodny dostęp do biur międzynarodowego sekretariatu w siedzibie NATO w Brukseli. Polskie misje wojskowe w ramach NATO
Aby dostać się do NATO, Polska musiała m.in. zapewnić bezpieczną łączność i zmienić system kontroli powietrznej.
Kilkanaście dni po formalnym wstąpieniu Polski do NATO, Sojusz uderzył z powietrza na Jugosławię, aby skłonić Serbów do podpisania porozumienia w sprawie Kosowa i zaprzestania prześladowań albańskich mieszkańców tej prowincji. Polska zgłosiła wojskowy samolot transportowy do przewozu pomocy humanitarnej dla uchodźców, wystawiła też ponad 800-osobowy kontyngent do sił KFOR.
Polscy żołnierze brali też udział w misji stabilizacyjnej w Bośni i Hercegowinie w ramach misji działającej w latach 1996-2004 i złożonej z 21 państw NATO i spoza sojuszu. Misję SFOR przejęła później UE.
Obecnie w Kosowie w misji NATO służy ok. 300 polskich żołnierzy. Największy polski kontyngent w ramach NATO - ok. 1600 żołnierzy - działa w ramach operacji ISAF w Afganistanie. W utworzonej przez NATO misji szkoleniowej w Iraku NTM-I służy kilkunastu polskich oficerów. Polskie kontyngenty uczestniczą rotacyjnie w morskiej misji antyterrorystycznej Active Endeavour i misji kontroli przestrzeni powietrznej nad państwami bałtyckimi, które nie mają własnego lotnictwa bojowego.
Aby umożliwić użycie polskiego wojska za granicą, w tym w ramach operacji sojuszniczych, przyjęto ustawę o użyciu wojsk poza granicami kraju.
W pierwszym roku członkostwa do działań w ramach Sojuszu wystawiono dwa bataliony desantowo-szturmowe, dywizję kawalerii pancernej, dywizję zmechanizowana i trzy brygady oraz dowództwo i sztab Korpusu Powietrzno-Zmechanizowanego. Według obecnych danych 61 jednostek stanowiących ponad 10% sił zbrojnych jest zdolnych wziąć udział w operacjach sojuszniczych w ciągu kilku dni, do 2018 roku jednostek tych ma być 111.
Przystąpienie do NATO wiązało się z koniecznością spełnienia wielu warunków - Polska musiała zmienić system kontroli ruchu powietrznego, wyposażyć samoloty i obronę powietrzną w urządzenia identyfikacji "swój-obcy" oraz zapewnić bezpieczną utajnioną łączność. Potrzebne było przyjęcie ustaw o ochronie tajnych informacji.
Angielski polskich pilotów był problemem
Nie ze wszystkich zobowiązań Polsce udało się wywiązać w terminie. Najwięcej trudności Polska miała z osiągnięciem standardów ochrony tajemnicy obowiązujących w NATO, były kłopoty ze znajomością języka angielskiego przez oficerów, instalacja systemu "swój-obcy" trwała, gdy Polska już należała do sojuszu, opóźniło się też spełnienie wymogu odtwarzania gotowości bojowej lotnisk.
W ramach dostosowywania do wymogów Sojuszu zmieniono sposób planowania rozwoju armii, a wydatki na obronność zostały ustawowo zagwarantowane na poziomie 1,95% PKB.
W polskich dążeniach do NATO kluczowe była gwarancja wspólnej obrony wynikająca z artykułu 5. Traktatu Waszyngtońskiego - zasady "jeden za wszystkich, wszyscy za jednego". Stanowi on, że zbrojna napaść na jednego lub kilku sojuszników będzie uważana za atak na wszystkich i wymaga wspólnej obrony. Wspólne inwestycje NATO i Polski
Członkostwo w NATO to także wspólne programy inwestycyjne. Program Inwestycji NATO w Dziedzinie Bezpieczeństwa (NSIP, NATO Security Investment Programme) obejmuje w Polsce ponad 100 projektów - lotniska, porty, bazy paliwowe, systemy łączności, stanowiska dowodzenia obrony powietrznej i stacje radarowe. Wartość natowskich inwestycji w Polsce to dotychczas blisko 200 mln euro.
Ze wspólnego budżetu pochodzi znaczna część pieniędzy na NSIP - Program Inwestycji NATO w Dziedzinie Bezpieczeństwa (NATO Security Investment Programme). Ubiegłoroczny budżet NSIP ustalono na poziomie 680 mln euro, składka Polski wynosi ok. 2,5%. Program uruchomiony przez NATO w 1951 roku, a pod obecną nazwą działający od 1994 r., obejmuje inwestycje związane z przygotowaniem do przyjęcia sojuszniczej pomocy.
Łączne wydatki związane z NSIP NATO określa na 9 mld euro, dotychczas zatwierdzone wydatki to 5,3 miliarda. Na 128 projektów realizowanych w ramach tego programu w Polsce sojusz wydał dotychczas 198 mln euro. Na inwestycje NSIP w Polsce w ciągu 10 lat sojusz przeznaczył ok. 2 mld zł.
Wydatki na te projekty w latach 1999-2007, realizowane w ramach NSIP w Polsce, przekroczyły 1,7 mld zł, z czego ponad 770 mln zł pochodziło z budżetu NATO, a 471 mln zł z budżetu MON.
Do największych projektów NSIP w Polsce należą budowa lądowych i lotniczych baz paliwowych i rozbudowa portu w Świnoujściu, przystosowanie lotnisk dla samolotów F-16 i Hercules. Z tego programu pokrywa się także wydatki na systemy łączności, stacje radarowe i stanowiska dowodzenia obroną powietrzną.
Nowa koncepcja strategiczna
Jubileuszowy szczyt NATO w 1999 roku przyjął nową koncepcję strategiczną, która miała odzwierciedlać zmiany - interwencję w Kosowie - poza obszarem traktatowym - i przyjęcie nowych członków. Nie brała ona jednak pod uwagę np. zagrożeń terrorystycznych, dlatego od lat trwa w sojuszu debata nad koniecznością nowej koncepcji. Przekonanie o potrzebie nowego dokumentu potwierdziło w lutym br. nieformalne spotkanie ministrów obrony państw NATO w Krakowie.
Sekretarz generalny Jaap de Hoop Scheffer podkreślił, że nowa koncepcja musi uwzględniać także zagrożenia atakami na sieci informatyczne, związane ze zmianami klimatu i łączące się z zaopatrzeniem w energię. Ma też zakładać równowagę miedzy wspólną obroną terytorialną a zdolnościami do misji ekspedycyjnych.
Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego powstała w 1949 roku. Obecnie NATO liczy 26 państw członkowskich. Są to Belgia, Czechy, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Niemcy, Norwegia, Polska, Portugalia, Stany Zjednoczone, Turcja, Węgry, Wielka Brytania, a po rozszerzeniu z 2004 roku także Bułgaria, Estonia, Litwa, Łotwa, Rumunia, Słowacja i Słowenia. W 2008 roku na szczycie w Bukareszcie Albania i Chorwacja zostały zaproszone do rozmów akcesyjnych, do członkostwa aspiruje też Macedonia - jej wejściu stoi na przeszkodzie sprzeciw Grecji dotyczący nazwy tej byłej jugosłowiańskiej republiki. Szczyt w Bukareszcie zadeklarował też, że w przyszłości członkami staną się Gruzja i Ukraina.