Historia KL Auschwitz-Birkenau. Co warto o niej wiedzieć?

Utworzony przez Niemców w 1940 roku na przedmieściach Oświęcimia, w okupowanej Polsce, działał przez niemal pięć lat, stając się miejscem niewyobrażalnego cierpienia i śmierci ponad 1,1 miliona ludzi.

• Utworzony przez Niemców w 1940 r. w Oświęcimiu.
• Pierwszy transport: 14 czerwca 1940 r. – 728 Polaków z Tarnowa.
• Części obozu: Auschwitz I, Birkenau (Auschwitz II), Monowitz (Auschwitz III).
• Ofiary: ok. 1,1 mln zabitych – głównie Żydzi, ale też Polacy, Romowie, jeńcy ZSRR.
• Wyzwolenie: 27 stycznia 1945 r. przez Armię Czerwoną.
• Muzeum: utworzone w 1947 r. dla zachowania pamięci.
• Witold Pilecki: dobrowolnie trafił do obozu, by tworzyć raporty o zbrodniach.

Po agresji Niemiec na Polskę we wrześniu 1939 roku i zajęciu Oświęcimia, władze nazistowskie rozpoczęły planowanie nowego obozu koncentracyjnego. Decyzja zapadła na początku 1940 roku, a 14 czerwca 1940 r. z Tarnowa dotarł pierwszy transport 728 polskich więźniów politycznych.

Początkowo obóz pełnił funkcję typowego obozu koncentracyjnego, jednak z czasem przekształcono go w centrum masowej zagłady ludności żydowskiej w ramach tzw. "ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej" (Endlösung).

KL Auschwitz-Birkenau składał się z trzech głównych części:

• Auschwitz I – pierwotny obóz założony na terenie dawnych polskich koszar wojskowych.
• Auschwitz II – Birkenau – największy z obozów, położony we wsi Brzezinka, stał się głównym miejscem eksterminacji Żydów w komorach gazowych.
• Auschwitz III – Monowitz – obóz pracy niewolniczej, zlokalizowany przy zakładach koncernu IG Farben, gdzie więźniowie ginęli z wycieńczenia.

Wokół tych trzech głównych obozów powstała sieć ponad 40 podobozów i specjalna strefa interesów – "Interessengebiet" – z której wysiedlono miejscową ludność polską i żydowską.

KL Auschwitz-Birkenau był miejscem zagłady około:

• 1 miliona Żydów z całej Europy – ofiar Szoa,
• 70–75 tys. Polaków,
• 20 tys. Romów (ofiar Porajmos),
• 15 tys. sowieckich jeńców wojennych,
• oraz 10–15 tys. osób innych narodowości.

Więźniowie ginęli w komorach gazowych, na skutek głodu, chorób, eksperymentów pseudomedycznych, egzekucji, a także wyczerpania niewolniczą pracą.

Mimo ekstremalnych warunków, w Auschwitz działała siatka ruchu oporu. Jednym z najodważniejszych świadków był Witold Pilecki, który dobrowolnie dał się uwięzić w Auschwitz, aby zbierać informacje o niemieckich zbrodniach. Jego raporty, znane dziś jako "Raport Pileckiego", stanowią jedno z najważniejszych źródeł wiedzy o funkcjonowaniu obozu.

27 stycznia 1945 r., Armia Czerwona (ZSRR) wyzwoliła obóz Auschwitz-Birkenau. Żołnierze znaleźli około 7 tysięcy wycieńczonych więźniów oraz setki tysięcy dowodów zbrodni. Ten dzień został później ustanowiony przez ONZ jako Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu.

Po wojnie na terenie byłego obozu NKWD zorganizowało obozy przejściowe, w których przetrzymywano tysiące ludzi, a wielu z nich trafiło do łagrów w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Obozy te funkcjonowały do września 1945 r.

W 1947 roku, decyzją polskiego Sejmu, utworzono Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, które do dziś gromadzi dokumenty, relacje i pamiątki związane z historią tego miejsca. Jego działalność wspiera m.in. Instytut Pamięci Narodowej (IPN).

Dziś Muzeum Auschwitz-Birkenau odwiedzają miliony ludzi z całego świata. Miejsce to stało się nie tylko symbolem Holokaustu, ale również przestrogą przed nienawiścią, rasizmem i totalitaryzmem.

Wśród ofiar Auschwitz byli również Sprawiedliwi wśród Narodów Świata – Polacy, którzy mimo ryzyka śmierci, pomagali Żydom. Ich historie stanowią część skomplikowanej i bolesnej pamięci o Auschwitz.

Historia KL Auschwitz-Birkenau to historia planowanego, systemowego ludobójstwa, którego skalę trudno pojąć. To także historia świadectwa, odwagi i walki o prawdę. Auschwitz pozostaje miejscem pamięci, refleksji i nauki o tym, do czego może prowadzić nienawiść i obojętność wobec ludzkiego cierpienia.

Źródła: Auschwitz, Muzeum Historii Polski, Warhist, Dzieje, Sprawiedliwi