Będzie czarny papież? "Możliwość fascynuje" [OPINIA]

Tekst powstał w ramach projektu WP Opinie. Przedstawiamy w nim zróżnicowane spojrzenia komentatorów i liderów opinii publicznej na kluczowe sprawy społeczne i polityczne.

Możliwość pojawienia się czarnego papieża fascynuje. Jedni przekonują, że - według przepowiedni Malachiasza - byłby to ostatni papież w historii; inni obawiają się, że polscy konserwatyści nie byliby w stanie zaakceptować takiego wyboru; a jeszcze inni - a rzecz dotyczy polskich konserwatystów - na swoich profilach w mediach społecznościowych umieszczają zdjęcia pochodzącego z Afryki kardynała Roberta Saraha i wyrażają nadzieję, że to właśnie on zostanie nowym papieżem.

I choć oczywiście w przypadku konklawe niczego wykluczyć się nie da, to trzeba powiedzieć zupełnie jasno, że kardynał Sarah nie jest kandydatem, który byłby w stanie zdobyć większość w obecnym kolegium kardynalskim, a inni afrykańscy kardynałowie także raczej go nie otrzymają. A powodem wcale nie jest ich kolor skóry, ale… wizja Kościoła, jaką wyznają.

Kardynał Robert Sarah nieprzypadkowo zagościł na profilach polskich konserwatystów i tradycjonalistów. Ten pochodzący z Gwinei hierarcha jest jednym z najważniejszych przedstawicieli nurtu konserwatywnego w Kościele. I to dlatego na sztandary wzięli go także polscy konserwatyści. Jest on zwolennikiem starej liturgii (a przynajmniej utradycyjnienia nowej), angażuje się we wsparcie zgromadzeń tradycjonalistycznych i chętnie gromi Zachód za odejście od chrześcijaństwa, a także odrzuca zmiany wprowadzone przez Franciszka w "Amoris laetitia".

Jeśli więc szukać kogoś, kto symbolizowałby Kościół Benedykta XVI, byłby to właśnie kardynał Sarah. I już tylko to sprawia, że nie ma on najmniejszych szans na uzyskanie większości w kolegium, które w blisko 80 procentach wybrał Franciszek. Jest jeszcze jeden powód, dla którego Sarah - choć na poprzednich konklawe uchodził za papabile - już nim nie jest. To jego wiek. Gwinejski kardynał ma 79 lat i 15 czerwca tego roku straci już czynne prawa elektora podczas papieskich konklawe.

Innym afrykańskim kardynałem wymienianym wśród papabile jest arcybiskup Kinszasy Fridolin Ambongo Besungu OFMCap. Kongijski duchowny jest - i co do tego nie ma wątpliwości - jednym z najdynamiczniejszych hierarchów w Afryce, wiele podróżuje i odwiedza zgromadzenia czy kościoły także w Europie. Jeśli ktoś jest obecnie traktowany jako głos Afryki w Kościele światowym, to można powiedzieć, że jest to właśnie on. Ale i w tym przypadku dla części kardynałów pochodzących z Kościołów europejskich i z USA jego poglądy - przede wszystkim w kwestii integracji osób homoseksualnych - są nieakceptowalne. Kard. Ambongo podkreśla wprawdzie konieczność szacunku dla nich (co wcale nie jest oczywiste w przypadku części hierarchów z Afryki), ale jednocześnie był liderem akcji oporu afrykańskich duchownych wobec zgody na błogosławienie par jednopłciowych zawarte w "Fiducia supplicans".

A nie jest to jedyny "problem", jaki z kardynałem Ambongo mogliby mieć kardynałowie elektorzy. Innym jest jego mocne zaangażowanie w krytykę kolonializmu, która nie zawsze jest w smak Zachodowi. Kościół oczywiście - także ustami Franciszka - wielokrotnie kolonializm potępiał, ale… w sytuacji dynamicznych zmian na mapie świata, ostatnią rzeczą jaką potrzeba Watykanowi będzie papież, który jeszcze mocniej niż Franciszek będzie mówił o imperialistycznych zapędach Zachodu, potępiał wszelkie próby neokolonializmu (co w obecnym języku Kościołów w Afryce oznacza również próby wprowadzania praw osób homoseksualnych czy kobiet w życie chrześcijańskie), i który może znaleźć się na kursie kolizyjnym z administracją Donalda Trumpa.

Pozostaje jeszcze kwestia wieku. Kardynał Fridolin Ambongo jest hierarchą stosunkowo młodym - zaledwie 65-letnim, a to oznacza, że mógłby sprawować urząd papieski bardzo długo. Tego na obecnym etapie nie chcą zaś najważniejsi kardynałowie, którzy szukają raczej kogoś, kto będzie papieżem na krótko.

I wreszcie ostatnim spośród szesnastu kardynałów z Afryki, o którym mówiło się lub mówi - że mógłby zostać papieżem, jest 76-letni kardynał Peter Turkson z Ghany. Ten hierarcha uchodzi za raczej wiernego linii Franciszka, to on przez lata angażował się w działanie na rzecz sprawiedliwości społecznej i ekologii, o nim mówiło się jako o głównym doradcy zmarłego papieża w kwestiach zmian klimatycznych. Inaczej niż dwaj pozostali kardynałowie z Afryki nie uchodzi za konserwatystę i cieszy się sympatią także w środowiskach bardziej liberalnych.

Ale i tu dochodzimy do problemów, bo on sam mając dość napięć i walk w Kurii Rzymskiej, podał się w 2021 roku do dymisji z zajmowanej przez siebie funkcji prefekta Dykasterii ds. Integralnego Rozwoju Człowieka. Co to oznacza? Odpowiedź jest prosta: elektorzy mają świadomość, że kard. Turkson nie jest gotowy na zwarcie z watykańską biurokracją, a ta może okazać się niezbędna, jeśli chce się zreformować Kurię Rzymską (a to zadanie staje przed każdym kolejnym papieżem). Sam ghański kardynał deklaruje zresztą, że modli się o to, by papieżem nie zostać, a to także jest dość mocny i jednoznaczny sygnał, by na niego nie głosować.

Innych znanych, rozpoznawalnych i mogących zdobyć jakiekolwiek poparcie kardynałów z Afryki nie ma. A to oznacza, że choć Kościół na tym kontynencie rozwija się wprawdzie błyskawicznie, zdobywa nowych wiernych, a do tego "eksportuje" duchownych w wiele miejsc świata, to na tym etapie raczej nie wyda on papieża. Jest to tym mniej prawdopodobne, że watykaniści sygnalizują od jakiegoś czasu, że w Rzymie coraz częściej mówi się o potrzebie powołania na urząd papieski ponownie Włocha, i to najlepiej takiego, który ma doświadczenie dyplomatyczne. To miałoby, choć na jakiś czas, uspokoić sytuację, a także dać czas na zarządzanie kolejnymi sporami doktrynalnymi.

To jednak, co raczej nie zdarzy się na tym konklawe, z dużą dozą prawdopodobieństwa wydarzyć się może na którymś z kolejnych. Afryka jest nowym centrum chrześcijaństwa, jej duchowni są coraz bardziej aktywni w dziedzinie teologii i hierarchii, a jej wierni wcale nie chcą być traktowani jako ci drugiej kategorii. Wcześniej czy później więc pojawi się pierwszy papież z tego kontynentu. I jeśli nic się nie zmieni, to może on być zdecydowanie bardziej zachowawczy i konserwatywny, niż wszyscy jego poprzednicy. I nawet jeśli nie przyjmie on imienia Pius XIII, to… w pewnych kwestiach może być bliższy tej tradycji Kościoła, niż tej, którą symbolizował Franciszek czy nawet Jan Paweł II.

Dla Wirtualnej Polski Tomasz P. Terlikowski

Tomasz P. Terlikowski, doktor filozofii, publicysta RMF FM, felietonista "Plusa Minusa", autor podcastu "Wciąż tak myślę". Autor kilkudziesięciu książek, w tym "Wygasanie. Zmierzch mojego Kościoła", "To ja Judasz. Biografia Apostoła", "Arcybiskup. Kim jest Marek Jędraszewski".