Michaił Chodorkowski: od barona rabusia do krytyka reżimu
Michaił Chodorkowski wiek: 51 lat szacowany majątek: < 700 mln dolarów kategoria: przedsiębiorca początek kariery: kierownik kawiarni
Urodził się w Moskwie w 1963 r. Rodzice byli inżynierami, ale zarabiali mało, gnieździli się w niewielkim mieszkaniu, dzieciństwo przyszłego oligarchy było spartańskie. Michaił od najmłodszych lat chciał zarządzać dużą fabryką, lecz podczas studiów musiał się zadowolić dorywczymi pracami, na przykład w piekarni. W 1986 r. ukończył chemię w Moskiewskim Instytucie Chemiczno-Technicznym im. Mendelejewa. Specjalizował się w paliwie rakietowym. Był najlepszym studentem na roku, ale ze względu na żydowskie pochodzenie nie dostał się na studia doktoranckie. Otwarta była jednak dla niego droga do młodzieżowej organizacji komunistycznej, Komsomołu.
Komsomoł, do którego w latach 80. należało prawie 40 milionów młodych obywateli Związku Radzieckiego, zaczął funkcjonować jako swego rodzaju szkoła biznesu. Najambitniejsi członkowie mieli szanse wypróbować swoje zdolności przywódcze i popisać się przed partyjnymi funkcjonariuszami, co mogło ułatwić dalszą karierę w szeregach radzieckiej biurokracji. Było naturalne, że pierwsze możliwości rozpoczęcia dochodowej działalności gospodarczej pojawiły się w ramach Komsomołu. Dla Chodorkowskiego, tak jak w tym samym mniej więcej czasie dla Michaiła Fridmana, oznaczało to otwarcie kawiarni połączonej z dyskoteką. Nazwał ją Menatep.
W Komsomole Chodorkowski miał okazję zaprzyjaźnić się z komunistycznymi szychami, a nawet funkcjonariuszami KGB. Stworzył sieć kontaktów, która okazała się niezwykle ważna, kiedy rozpoczął śmielsze przedsięwzięcia. W 1991 r. powiedział w wywiadzie dla "Miami Herald", że "każdy rozpoczynany wtedy projekt miał szanse powodzenia tylko pod warunkiem, że wspierali go wpływowi ludzie. Nie chodziło o pieniądze, ale o patronat. Protekcja polityczna była w tamtych czasach nieodzowna".
Chodorkowski nie zarobił oczywiście pierwszych większych pieniędzy na sprzedaży biletów do dyskoteki Menatep. Nauczył się jednak pobierać wynagrodzenie za swoją działalność i dobrze wykorzystał tę umiejętność w Instytucie Wysokich Temperatur. Przekonał szefa instytutu, żeby płacił mu za "konsultacje i badania". Przedtem było to w Związku Radzieckim niemożliwe, ale teraz niejeden raczkujący oligarcha przedsiębiorca wykorzystywał nową sytuację. Badań prawdopodobnie nikt nigdy nie prowadził, lecz nie o to chodziło. Ważne było, że Chodorkowskiemu udało się wymienić płatności bezgotówkowe, bieznalicznyje, na prawdziwe pieniądze, które mogły zostać wykorzystane w prawdziwej gospodarce. Za honoraria konsultanta założył w 1989 r. jeden z pierwszych w Związku Radzieckim prywatnych banków o takiej samej nazwie jak jego kawiarnia. Niedługo po tym zajął się programowaniem, importem towarów, których brakowało na rynku (między innymi komputerów i fałszywego koniaku) oraz obsługą firmowych transakcji. Menatep zatrudniał
już wkrótce tysiące osób. Dzięki tym kapitalistycznym eksperymentom Chodorkowski zyskał zarówno doświadczenie, jak i sieć kontaktów. Organizował przyjęcia dla wpływowych gości w ekskluzywnych klubach w Moskwie i na dyskretnych daczach pod miastem. Jako paradygmatyczny pionier kapitalizmu zwrócił na siebie uwagę premiera republiki rosyjskiej i w 1991 r. został gospodarczym doradcą rządu. Zaczynał poza establishmentem, ale w ciągu kilku lat przeszedł całą drogę do ośrodków radzieckiej polityki.