Stres u nastolatków – skąd się bierze i jak sobie z nim radzić?

Stres to odpowiedź organizmu na pojawiające się wyzwanie lub niebezpieczeństwo. Pocenie rąk, drżenie, uczucie ucisku w brzuchu – tak reaguje organizm, kiedy dzieje się coś, co wymaga wysiłku, uwagi lub odnalezienia się w nowej sytuacji. Reakcja stresowa powstaje w najstarszej, działającej instynktownie części ludzkiego mózgu, czyli w tzw. mózgu gadzim. Nerw błędny łączy go z innymi częściami ciała, przechodząc przez przełyk, przeponę, serce i cały układ pokarmowy. To z tego powodu np. zaciska się gardło i ciężko wydobyć z siebie słowo, robi się sucho w ustach, boli żołądek.

Stres wiąże się z odczuwaniem trudnych emocji, takich jak lęk, złość, frustracja czy wrogość. Emocje te zwykle sytuują się w brzuchu, który można określić jako "mózg trzewny", dlatego tak często stresowi towarzyszy brak apetytu. Inne możliwe objawy to kołatanie serca, kłopoty ze snem i z koncentracją.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Zmiany, jakim podlega układ nerwowy w okresie dorastania, sprawiają, że nastolatki mogą silniej reagować na stres, ponosząc zarazem większe jego koszty. Jego częstym źródłem jest szkoła. Z badania przeprowadzonego w maju 2021 r. przez Centrum Edukacji Obywatelskiej wynika, że dla aż 73% badanych uczniów powrót do szkoły po pandemii wiązał się ze stresem, a dla 52% był czymś wywołującym wyłącznie negatywne emocje.

Dla młodzieży stresujący bywa także lęk o przyszłość, presja ze strony nauczycieli oraz trudne relacje z kolegami i koleżankami. W dobie powszechnego dostępu do Internetu źródłem stresu jest również hejt, na który to właśnie nastolatki są narażone najbardziej (wg badań przeprowadzonych w 2018 roku przez HBSC dotyka aż 40% młodzieży w wieku od 14 do 17 lat).

Nastolatki poszukują w Internecie zrozumienia i afiliacji. Jednak w przeciwieństwie do dorosłych idealizują swoje relacje i bardziej emocjonalnie reagują na odrzucenie. Przez to są bardziej podatne na hejt – inaczej mowę nienawiści, agresywne komunikaty pojawiające się w sieci w postaci złośliwych komentarzy czy innych negatywnych treści.

Jak młody człowiek może poradzić sobie z hejtem?

- To, co można zrobić, to wzmacniać więzi, które ma się z rówieśnikami, żeby mieć wsparcie i mieć dobre i stabilne poczucie własnej wartości – radzi psychoterapeutka Joanna Kleszczyńska. - Najważniejsze jednak to zadbać o relację z samym sobą. Jeżeli wie się, kim się jest i zna się swoje mocne strony, łatwiej jest zignorować hejt – dodaje.

W walce ze stresem niezbędna jest także zmiana nastawienia.

- Stres jest potrzebny do tego, żeby się zmobilizować, uruchomić ciekawość, a czasem odwagę – przekonuje Joanna Kleszczyńska.

Kiedy więc wyobraźnia podsuwa czarne scenariusze, najlepiej zmienić je na pozytywne i wzbudzić w sobie ekscytację. Wówczas ciało za tym podąży.

Pozostałe sposoby reagowania na stres są związane z obniżaniem napięcia, jakie powstaje w organizmie na skutek domniemanego zagrożenia. Można je rozładować poprzez korzystanie z antystresowych piłeczek, gniotków i innych tego typu gadżetów. Inną, doskonale znaną metodą walki ze stresem jest sport. Mózg potrzebuje ruchu, który wymusza rytmiczny i spokojny oddech. Tymczasem podczas stresu tracimy oddech, a ciało kuli się, chcąc ochronić serce i płuca przed niebezpieczeństwem. Ruch to sygnał dla organizmu, że nic złego się nie dzieje. Ponadto aktywność sportowa wpływa pozytywnie na ośrodkowy układ nerwowy, wzmagając produkcję beta-endorfin.

W sytuacji stresowej można zastosować proste i szybkie ćwiczenia, które pozwalają nieco "oszukać" mózg. Najprostszym z nich jest zaciskanie pałeczki (długopisu/ ołówka) zębami trzonowymi – aktywizuje się wówczas mięśnie odpowiedzialne za uśmiech. Mózg dostaje sygnał, że wszystko jest dobrze i po 5-10 minutach automatycznie podąża za tym sygnałem, obniżając poziom lęku. Chcąc uspokoić skołatane nerwy, dobrze jest także przekierować myśli w innym kierunku. Pomogą czynności wymagające skupienia, jak przesypywanie ryżu w dłoniach, rozładowywanie zmywarki, zdejmowanie prania czy okładanie kostki Rubika.

Innym rozwiązaniem są ćwiczenia. Interesującym przykładem jest uziemienie. Jako pierwszy zaproponował je amerykański psychiatra Alexander Lowen, który zajmował się reakcjami ciała na to, co dzieje się w psychice. Występuje ono w różnych wersjach. Jedną z nich jest oparcie się plecami o drugą osobę w pozycji, w jakiej zwykle siedzi się na krześle. Należy wówczas mocno osadzić nogi na ziemi i głęboko oddychać, myśląc o czymś przyjemnym, np. o oglądanym ostatnio filmie. Prostsza wersja polega na siedzeniu na krześle w taki sposób, by w pełni przylegać do niego ciałem i jakby przelewać na nie swój ciężar, wykonując w skupieniu wdechy i wydechy.

Każda sytuacja stresowa jest do opanowania. Warto zachęcać młodzież do korzystania z powyższych ćwiczeń i przede wszystkim – być dla młodych ludzi wsparciem, a nie kolejnym źródłem stresu. Wówczas łatwiej im będzie się otworzyć i porozmawiać o problemie.

*Raport "Spotlight on Adolescent Health and well-being" opublikowany przez międzynarodową sieć badawczą HBSC

Przemoc, obrazy wojny i traumatyczne historie – w Internecie pojawia się coraz więcej informacji, które – zważywszy na ich ilość, formę i treść – mogą być trudne do przyjęcia dla psychiki młodego człowieka. Prawda miesza się z fikcją, a ich rozróżnienie bywa trudne nawet dla dorosłych – a cóż dopiero dla nastolatka, nieświadomego zagrożeń związanych z obecnością w sieci. Młodzież nie zawsze ma okazję porozmawiać na tematy związane z otaczającą ją rzeczywistością wirtualną, tym bardziej że nauczyciele i rodzice często nie są przygotowani do ich podejmowania. Chcąc pomóc im w inicjowaniu rozmów o stresie, tolerancji, sztucznej inteligencji i innych istotnych współcześnie zagadnieniach, Fundacja Digital University i dentsu Polska opracowały wspólny projekt.

Digi Świat to krótkie filmy edukacyjne, które regularnie będą się pojawiały na kanale YouTube. Młodzi prezenterzy – Julia i Szymon – dyskutują w nich o kwestiach dotyczących obecnej sytuacji na świecie, zadając pytania zaproszonym ekspertom. Gośćmi programu są przedstawiciele środowiska akademickiego i dziennikarskiego. Digi Świat łączy wysoki poziom merytoryczny z atrakcyjną formą, skłaniając do refleksji i pogłębienia wiedzy na interesujące tematy.

Wp.pl jest patronem medialnym programu Digi Świat.