Oddział "Wapiennik" - egzekutorzy z Armii Krajowej

"Wapiennik", noszący w późniejszym czasie kryptonim "993/W" (wykonawczy), powstał w listopadzie 1941 roku. Stanowił referat w Wydziale Bezpieczeństwa i Kontrwywiadu Oddziału II (Informacyjno-Wywiadowczego) Komendy Głównej ZWZ-AK. Podlegał bezpośrednio zastępcy szefa wydziału mjr. Stefanowi Rysiowi ps. "Józef", "Fischer". Jego głównym zadaniem była likwidacja obcej agentury starającej się rozpracowywać dowództwo ZWZ-AK, wykonywanie wyroków Wojskowych Sądów Specjalnych oraz zadań szczególnej wagi dla bezpieczeństwa podziemia.

Początkowo oddział składał się zaledwie z dwóch żołnierzy: z wywodzącego się z tzw. "ZOM-u" (Zakład Oczyszczania Miasta) - grupy likwidacyjnej kontrwywiadu Okręgu ZWZ Warszawa - Miasto ppor./por. Leszka Kowalewskiego ps. "Leszek", "Tomasz", "Twardy" oraz pchor./ppor. Tadeusza Towarnickiego ps. "De Vran", "Naprawa". W październiku 1942 roku dołączyło kolejnych 5 konspiratorów: Ryszard Duplicki "Gil", Jerzy Pajdziński "Jur I", Stanisław Salach "Kobuz", Zygmunt Szadokierski "Puchacz" oraz Lucjan Wiśniewski "Sęp".

por. Leszek Kowalewski ps. "Twardy", porucznik, dowódca oddziału bojowego 993/W Oddziału II Komendy Głównej Armii Krajowej fot. NAC

Również jesienią w skład oddziału weszli czterej bracia Bąkowie: Bolesław "Szlak", Leon "Doktur", Hipolit "Sosna" oraz Stanisław "Burza", a także kilku dalszych żołnierzy. Wiosną 1943 roku "Wapiennik" liczył już ponad 30 osób, a na początku 1944 roku blisko 120. W związku z dalszym napływem ludzi, w pierwszej połowie roku został przekształcony w kompanię. Pierwszym dowódcą oddziału był por. "Twardy", a po jego aresztowaniu w lipcu 1943 roku, dowodzenie objął por. Stefan Matuszczyk "Porawa".

Każda akcja "Wapiennika" wymagała świetnego przygotowania, co wiązało się niejednokrotnie z trwającym nawet kilka tygodni rozpoznaniem, godzinami obserwacji i analizowaniem wszelkich czynników, które mogły wpłynąć na jej ostateczny wynik. Dlatego w strukturach oddziału, oprócz grup uderzeniowych, zorganizowano zespół rozpoznawczy, którego zadaniem było dokładne badanie terenu przed uderzeniem. Utworzono także własną służbę sanitarną, która w razie potrzeby udzielała żołnierzom doraźnej pomocy lekarskiej.

Zlikwidowanie w 1942 roku Hammera-Baczewskiego było jedną ze słynniejszych akcji przeprowadzonych przez oddział. Jednak kolejne uderzenia w niemieckie struktury wywiadowcze były równie spektakularne. Kilka z nich zasługuje na szczególną uwagę.

W marcu 1943 roku z wydziałem bezpieczeństwa i kontrwywiadu skontaktował się cichociemnych ppor. Jan Poznański "Pływak". Podczas rozmowy wyjawił, że po zrzucie otrzymał przydział do Krakowa, gdzie po jakimś czasie został aresztowany przez Gestapo. Podczas przesłuchania, połączonego z okrutnymi torturami, pozornie zgodził się na współpracę. Gestapowcy nakazali mu jak najszybciej wyjechać do Warszawy i rozpracowywać dowództwo AK, a kiedy przyjadą do niego funkcjonariusze z Krakowa, zdać relację z postępów w tym zakresie.

powstania warszawskiego. Na pierwszym planie por. Stefan Matuszczyk "Porawa"" />

Kompania "Zemsta" na Woli w czasie powstania warszawskiego. Na pierwszym planie por. Stefan Matuszczyk "Porawa" fot. Wikimedia Commons

Szefostwo kontrwywiadu, po wysłuchaniu rewelacji podawanych przez Poznańskiego oraz zbadaniu sytuacji w Krakowie, postanowiło działać natychmiast. 30 marca w kawiarni "Europejska" u zbiegu ulic Wilczej i Marszałkowskiej w Warszawie pojawili się dwaj funkcjonariusze Gestapo z Krakowa: Untersturmführer (podporucznik) o nazwisku Boehme lub Boehm oraz Hauptscharführer (sierżant sztabowy), który najprawdopodobniej nazywał się Doleżal. Jednak zamiast spotkać się z "Pływakiem", który miał im zdać raport z konfidenckiej roboty, zostali zastrzeleni, przy jednym ze stolików kawiarnianych, przez por. "Twardego" oraz pchor. "Naprawę". Po zamachu po mieście krążyła plotka, że Gestapo warszawskie było dalekie od opłakiwania krakowskich kolegów.

W sierpniu 1943 roku w Warszawie aresztowany został oficer Oddziału V (Łączności) KG AK por. Wojciech Lilienstern ps. "Wiktor". Badający sprawę pracownicy kontrwywiadu ustalili, że "Wiktor" został zdradzony, a trop prowadzi do samej komendy głównej. Okazało się, że za aresztowanie odpowiada jego podkomendy z Oddziału V Józef Staszauer vel Dalder ps. "Aston", który już wcześniej był pod dyskretną obserwacją kontrwywiadu. Staszauer prowadził w Warszawie cieszący się dużą popularnością, także wśród Niemców, bar "Za Kotarą". Może nie byłoby w tym w tym nic dziwnego, gdyby nie fakt, że był Żydem, a mimo tego nie dotknęły go żadne represje ze strony okupanta. Kiedy sprawa "Wiktora" potwierdziła podejrzenia wywiadu o kreciej robocie "Astona", wydano na niego wyrok śmierci.

Także tę niezwykle delikatną sprawę przekazano do "Wapiennika". Likwidację przeprowadzono wieczorem 8 października 1943 roku w barze "Za Kotarą". Wskutek uderzenia, w którym uczestniczyło kilkunastu żołnierzy oddziału, zabito Staszauera, jego żonę, szwagra oraz kilku innych konfidentów, agentów Gestapo oraz niemieckich funkcjonariuszy. Niestety zginęły także trzy przypadkowe osoby (dwóch Polaków i Polka). Kierownictwo AK bardzo wysoko oceniło samą akcję. Jej dowódca por. "Porawa" oraz Danuta Hibner "Nina" zostali odznaczeni Krzyżami Srebrnymi Orderu Wojennego Virtuti Militari, a dalszych ośmiu uczestników otrzymało Krzyże Walecznych.

Wiosną 1944 roku na celowniku kontrwywiadu znalazł się Mychajło Pohotowko - szef warszawskiego oddziału Centralnego Ukraińskiego Komitetu Narodowego. Komitet miał stanowić organizację samopomocowo-kulturalną. Jednak w rzeczywistości skupiał prohitlerowsko nastawionych Ukraińców, wśród których cześć stanowili agenci Gestapo i Abwehry. Pohotowko za działalność konfidencką oraz denuncjowanie Polaków i swych współrodaków, został skazany na śmierć. Do wykonania wyroku wyznaczono żołnierzy "993/W".

W celu przygotowania akcji, w szeregi komitetu wprowadzona została świetnie mówiąca po ukraińsku wywiadowczyni Izabela Horodecka "Teresa" oraz Włodzimierz Bieżan "Klawisz" - znany po wojnie kompozytor i muzyk. 31 marca "Teresa" przez "Klawisza" przekazała grupie uderzeniowej informację, że Pohotowko przebywa w swoim gabinecie i można przystąpić do działania. W jakiś czas po tym do gabinetu skazanego wpadli bracia Bąkowie: "Szlak", "Burza" i "Doktur". "Szlak" zastrzelił Pohotowkę. Natomiast "Doktur" jego zastępcę, który próbował się ukryć pod stołem. Ponadto wskutek strzelaniny, jaka wybuchła podczas wycofania, zlikwidowano kilku dalszych Ukraińców. W akcji oprócz braci Bąków uczestniczyło jeszcze kilku członków oddziału.

W okresie swego istnienia "Wapiennik" wykonał około 70 akcji przeciwko przedstawicielom okupanta oraz wszelkiej maści konfidentom. Podczas powstania warszawskiego jako kompania "Zemsta" walczył w składzie batalionu "Pięść". Po niezwykle ciężkich walkach na Woli i przedarciu się na Stare Miasto, w zmniejszonym składzie zasilił batalion "Czata 49".

Osobom zainteresowanym rozwinięciem tematu polecam książkę Roberta Bieleckiego i Juliusza Kuleszy pt. "Przeciw konfidentom i czołgom. Oddział 993/W Kontrwywiadu Komendy Głównej AK i batalion AK 'Pięść' w konspiracji i Powstaniu Warszawskim 1944 roku" oraz pracę Tomasza Strzembosza "Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939-1944".

Wojciech Königsberg dla Wirtualnej Polski