Nie tylko "fortepian Paderewskiego" fałszywką. Kolejne "pamiątki" to też rupiecie

We wrześniu ubiegłego roku opisaliśmy historię fortepianu należącego rzekomo do Ignacego Jana Paderewskiego. Instrument za 300 tys. złotych kupił w czasach rządów PiS Instytut Dziedzictwa Myśli Narodowej (IDMN). Na czele instytucji powołane przez ministra kultury Piotra Glińskiego stał były senator Prawa i Sprawiedliwości Jan Żaryn. I to on zdecydował o nabyciu w Szwajcarii instrumentu, który - jak wykazało śledztwo Wirtualnej Polski - nie miał nic wspólnego z Ignacym Paderewskim.

Po naszej publikacji władze Instytutu Narutowicza, w który w czasach nowej władzy został przekształcony IDMN, złożyły zawiadomienie do prokuratury. Ze szwajcarskiej transakcji Jana Żaryna pozostało jeszcze kilkadziesiąt kolejnych przedmiotów kupionych razem z fortepianem.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Przypomnijmy: w połowie roku 2022 do Jana Żaryna zgłosiła się Iwona Kozłowska, ambasadorka Polski w Szwajcarii. Poinformowała, że niejaki Jean-Claude Gattlen zamierza wystawić na sprzedaż pamiątki po Ignacym Janie Paderewskim, wybitnym polskim pianiście i polityku. Gattlen twierdził, że przedmioty odziedziczył po ojcu, który w latach 50. miał pomagać przy aukcji rzeczy Paderewskiego z jego szwajcarskiej willi w Riond Basson.

Przed zakupem nic nie zostało gruntownie sprawdzone - uwierzono Szwajcarowi i przelano mu pieniądze za fortepian i kilkadziesiąt przedmiotów należących - niby - do Paderewskiego.

Jan Żaryn zdążył się nawet pochwalić zakupem podczas uroczystości na Zamku Królewskim w listopadzie 2023 r. Wśród eksponowanych wtedy pamiątek były m.in. fotografie, kartki pocztowe, hantle, garnki czy rachunki z pralni.

Gdy we wrześniu 2024 r. ujawniliśmy, że fortepian nie należał do Paderewskiego, Jan Żaryn bronił się, że działał pod presją czasu i musiał podjąć decyzję o zakupie, żeby nie pozwolić na utratę bezcennych pamiątek.

Dziś już wiemy, że użycie słowa "bezcenne" przez byłego senatora PiS było w tym kontekście kompletnie niewłaściwe. Po artykule Wirtualnej Polski władze Instytutu Narutowicza złożyły doniesienie do prokuratury w sprawie nieuzasadnionego zakupu instrumentu, a przedmioty, kupione z nim w pakiecie, poddano oględzinom u renomowanego warszawskiego antykwariusza.

Ekspert kilka razy przekładał termin wydania oceny, choć ostatecznie zaopiniował. Jego zdaniem część zbioru z Riond Basson nie ma nic wspólnego z Paderewskim.

Przede wszystkim antykwariusz zwrócił uwagę, że przedmioty kupione przez Jana Żaryna były skatalogowane bez żadnego ładu i składu. Ostatecznie przedmioty, które mogły mieć jakiś związek z Paderewskim, pomieszano ze śmieciami, które najpewniej nie mają żadnej wartości.

Zapoznaliśmy się z opinią z wyceny wszystkich 85 pozycji kupionych wraz z fortepianem. Najwyżej wyceniono meble: stół karciany i drewniany stolik -odpowiednio na 7 i 5 tys. zł. Przy czym w opinii zaznaczono, że każdy z mebli wymaga interwencji konserwatorskich. Antykwariusz docenił też czarno-biały portret Paderewskiego z 1899 r., autorstwa Jadwigi Golcz, czyli pierwszej profesjonalnej fotograficzki w Polsce. Z opinii wynika też, że część kupionych dokumentów powinna trafić do dalszych badań w polskich archiwach i tam będzie można ocenić ich wartość historyczną. To pozytywy.

W przypadku jedynie kilku przedmiotów, jak np. garnki i pokrywki, można z absolutną pewnością stwierdzić, że faktycznie pochodziły z rezydencji Paderewskiego. Dla innych przedmiotów kupionych przez Jana Żaryna opinia jest już druzgocąca.

I tak np. zdjęcie, które miało przedstawiać Paderewskiego, jako chłopca stojącego przy krześle z wikliny, według eksperta w ogóle nie przedstawia mistrza. Albo książka wydana sześć lat po śmierci Paderewskiego. Przy ocenie wielu przedmiotów czytamy, że "przypisanie go Paderewskiemu jest wysoce wątpliwe, wręcz nieprawdopodobne".

W sumie przedmioty wyceniono na ok. 34 tys. zł. Jeśli dodamy do tego, że eksperci wycenili zakupiony w tej samej transakcji fortepian na ok. 15 tys. zł, a Polacy zapłacili Szwajcarowi 300 tys., to okazuje się, że Jan Żaryn wielokrotnie przepłacił.

Żaryn pytany przez Wirtualną Polskę, jak dziś ocenia swój zakup, stwierdził, że możemy sobie pisać, co chcemy i zakończył rozmowę.

Szwajcar Jean Claude Gattlen nie odpowiedział na nasze pytania.

A nowym władzom Instytutu Narutowicza nie pozostało nic innego, jak pisać kolejne zawiadomienie do prokuratury na niegospodarność poprzedników. Bezwartościowe eksponaty będą więc zapewne przez parę lat dowodami w postępowaniu. A później? Dyrekcja instytutu nie wyklucza, że w przyszłości trafią na aukcję Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy.

Szymon Jadczak, dziennikarz Wirtualnej Polski