Chcą pracować, nie harować. "Młodym jest dziś zdecydowanie trudniej"

"Moja, Twoja, Nasza... Podcast" zwraca uwagę na problemy, które na jedynkach gazet pojawiają się okazjonalnie, i które każda kolejna ekipa rządząca od momentu transformacji ustrojowej w 1989 roku traktowała po macoszemu. Mowa o sprawach, którymi żyła lub żyje młodzież. Słuchamy pomysłów, konfrontujemy je z opiniami innych, a także rozliczamy tych, którzy w przeszłości odpowiadali za kształt polskiej polityki młodzieżowej.

Gościem 21. odcinka był dr Jan Czarzasty, kierownik Zakładu Socjologii Ekonomicznej Szkoły Głównej Handlowej. Rozmawialiśmy o młodych pracownikach, ich oczekiwaniach i możliwościach, a także o wszechobecnym kulcie ciężkiej pracy.

Pod koniec września Grażyna Kulczyk udzieliła głośnego wywiadu "Gazecie Wyborczej". 71-letnia miliarderka nie pozostawiła suchej nitki na młodych, którzy – w jej opinii – są leniwi, roszczeniowi i niekoniecznie pracowici. Jak podkreślała, jej samej w przeszłości zdarzało się pracować nawet 20 godzin na dobę.

Zdaniem dra Jana Czarzastego w słowach tych jest sporo "nieuprawnionej generalizacji". – Nie wszyscy z pokolenia Grażyny Kulczyk pracowali po 20 godzin dziennie, a nawet 15 czy 16. Nie ma co się licytować, ale myślę, że z powodzeniem można wskazać młodych, którzy stawiają pierwsze kroki na rynku pracy i pracują więcej niż ustawowe osiem godzin. Często nawet nie widzą, ile pracują, bo wynagradzani są w inny sposób. Szczególnie ci, którzy z przymusu ekonomicznego wykonują różnego rodzaju prace sprekaryzowane [słabo płatne, ciężkie, niestabilne prace zarobkowe – przyp. red.] – tłumaczy rozmówca WP.

– W wypowiedzi Grażyny Kulczyk można usłyszeć przebijający konflikt pokoleń, brak zrozumienia młodego pokolenia i tego, że inaczej od niej odbierają świat. A ten się zmienił. I w jej oczach młodzi ludzie rzeczywiście mogą wydawać się mniej ambitni, leniwi, niezainteresowani pracą. Muszę jednak jasno zaznaczyć – ja sam nie zgadzam się z takim stawianiem sprawy. Polska lat 90. była krajem, w którym młodzi ludzie mieli większe możliwości. Mieliśmy do czynienia z przejściowym otwarciem struktury społecznej. Ten moment był dla młodych bardzo dobrym okresem na robienie kariery, prowadzenie działalności gospodarczej. Do Polski zaczęły wchodzić korporacje, gospodarka się zmieniała. Popyt na dobra i usługi, które wcześniej nie były dostępne, był po prostu ogromny. Aspiracje konsumpcyjne budziły się w ludziach. To napędzało gospodarkę. "Gonienie Zachodu" stanowiło bardzo silną motywację – wyjaśnia socjoekonomista z SGH.

Jak dodaje, lata 90. były okresem, w którym zaistniały możliwości robienia kariery w związku z restrukturyzacją gospodarki. – Pojawiły się bardziej atrakcyjne miejsca pracy. Znamy historie ludzi, którzy dziś zajmują bardzo wysokie stanowiska. Przeszli całą drabinę zawodową – od obsługi kserokopiarki aż po stanowisko w zarządzie. (...) Dziś młodym ludziom jest zdecydowanie trudniej. Możliwości szybkiego awansu zawodowego, materialnego, społecznego drastycznie się zmniejszyły. Rywalizacja nadal panuje, ale dobre miejsca są zajęte. Dzisiejszy dwudziestolatek, wchodzący w świat korporacji, nie zrobi takiej kariery, jak dwudziestolatek w latach 90., który tak naprawdę współtworzył polskie oddziały niektórych międzynarodowych korporacji – uważa dr Czarzasty.

Praca nie jest najważniejsza dla młodych? Zmieniły się priorytety

Jak wynika z badań prof. Jerzego Bartkowskiego – socjologa z Uniwersytetu Warszawskiego – najważniejsze dla młodych dorosłych jest "udane życie rodzinne, dzieci, praca, ale i spokojne życie bez kłopotów". - Dążenie do sukcesu, kariery, majątku, władzy, jak i życia nastawionego tylko na rozrywkę ma zdecydowanie mniej deklaracji – wskazywał profesor.

– Wydaje mi się, że można to streścić do takiego ogólnika, że młodzi chcą pracować, ale nie chcą harować. Oprócz dobrej pracy chcą mieć także prywatne życie. Swoisty work-life balance [równowaga praca - życie prywatne - przyp, red,], można byłoby powiedzieć – zauważam.

– Jeśli chodzi o realizację własnych aspiracji osobistych, to takie podejście dla młodych ludzi może być dobre. (...) Poglądy młodych ludzi, ich podejście do rzeczywistości wynikają z wychowania we względnym dobrobycie. I to nie jest nic złego. To trochę tak, jak z piramidą Abrahama Maslowa. Zaspakajając potrzeby niższego rzędu, chcemy zadbać o pragnienia wyższego rzędu. Zmienia się hierarchia wartości. Budowanie swojego materialnego stanu posiadania może nie mieć już aż takiego znaczenia, jak jeszcze 30 lat temu. Wówczas przepaść pomiędzy Polską a Zachodem była ogromna – podkreśla dr Czarzasty.

Jak dodaje, dziś przeciętny poziom życia jest porównywalny z innymi krajami europejskimi, np. Portugalią. – To powoduje, że optyka dzisiejszych młodych ludzi również jest inna niż jeszcze trzy dekady temu – podkreśla mówi ekspert w rozmowie z WP.

Ciężka praca prowadzi do sukcesu? To tylko jeden z czynników

"Pracujcie sobie godzinę dziennie albo nie pracujcie wcale, jak nie chcecie. Tylko nie miejcie potem do nikogo pretensji, że świat lub wasze życie nie wyglądają tak, jak chcielibyście, żeby wyglądały" – pisał pod koniec września w mediach społecznościowych znany prawnik prof. Marcin Matczak. W jednym z wywiadów ojciec rapera Maty stwierdził z kolei, że wątpi w to, aby młodzi o lewicowych poglądach "byli gotowi pracować po 16 godzin na dobę, żeby osiągnąć sukces".

– Powinniśmy spojrzeć na to od zupełnie innej strony. Dobrym przykładem jest tutaj pandemia, która wyostrzyła pewne problemy i przyśpieszyła procesy, które działy się już od dawna. Mowa o cyfryzacji, automatyzacji i robotyzacji życia, co spowodowało, że rola, miejsce i znaczenie pracy ludzkiej uległy zmianie. Nie chodzi więc o to, aby pracować 16 godzin dziennie, bo często to samo można zrobić w osiem godzin. Problemem jest wydajność, z którą zawsze w Polsce były problemy. Krótko mówiąc: nie chodzi o to, żeby pracować ciężko i długo, chodzi o to, żeby pracować wydajnie – wskazuje dr Czarzasty.

Istotnym czynnikiem jest również fakt, że młodzież powątpiewa w wiarę, że jedynie ciężką pracą można osiągnąć sukces. Według badań sumienna praca jest dla nich ważna, ale nie jest to jedyny czynnik, który wpływa na spełnienie zawodowe. "Posiadanie różnego rodzaju dziedziczonych kapitałów (ekonomicznego, kulturowego) traktuje się jako ważną przesłankę określającą pozycję społeczną. Pogląd o 'byciu kowalem własnego losu' jest podszyty wątpliwościami" – czytamy w książce "Niepewność, czyli normalność?".

– Mówiąc prościej: dobry start przy wsparciu rodziców, znajomości, wykształcenie są niemal tak samo ważne jak ciężka praca – zauważam.

– Dokładnie tak. I może to niektórych wprowadzać w konsternację, ale moim zdaniem mamy w tym wypadku do czynienia z bardzo trzeźwą i racjonalną oceną rzeczywistości. Tak po prostu jest – podkreśla rozmówca WP.

Młodzi roszczeniowi? "To absolutnie zdrowa postawa"

W maju 2022 roku firma konsultingowa PwC przeprowadziła badania dot. młodych pracowników. Jak wynika z raportu pt. "Młodzi Polacy na rynku pracy", którego wnioski opublikowała "Rzeczpospolita", to zarobki są najważniejszym czynnikiem przy podejmowaniu zatrudnienia. Zdobywanie doświadczenia, przyjazna atmosfera i inne benefity od pracodawców młodzi traktują drugorzędnie.

– Czy nas w ogóle powinno to dziwić, że ludzie w głównej mierze pracują nie z górnolotnych idei, a jedynie finansowych pobudek? – pytam.

– Dotykamy tu odwiecznego problemu, który z nami był, jest i będzie – czy praca stanowi wartość samą w sobie, czy jest to wyłącznie środek do celu. Pracujemy po to, zarabiać pieniądze. Pieniądze przeznaczamy na życie i przyjemności. I to, że młodzi chcą dobrze zarabiać, to absolutnie naturalna i zdrowa postawa – tłumaczy dr Czarzasty.

Problemem może być jednak zdefiniowanie "dobrych zarobków". – Jeśli odniesiemy to do rosnących kosztów utrzymania, tego, co młode pokolenie niesie na swoich plecach, zmieniającą się sytuację gospodarczą, wysoką inflację i ratami kredytów, to zauważymy, że zarobki tak naprawdę nie nadążają ze wzrostem cen. (...) Kiedy nie mamy funduszu "swobodnej decyzji", to zaczynamy patrzeć na rzeczywistość inaczej. Praca dla idei nie jest już taka ważna, chodzi o to, by zapewnić sobie środki na przeżycie – podsumowuje ekspert w rozmowie z WP.

Rozmawiał Marek Mikołajczyk, dziennikarz Wirtualnej Polski

Napisz do autora: Marek.Mikolajczyk@grupawp.pl

Całą rozmowę odsłuchasz w większości serwisów streamingowych, w tym na Spotify, Apple Podcasts czy Google Podcasts. Wszystkie odcinki "Moja, Twoja, Nasza... Podcast" dostępne są tutaj.