Wilno i Lwów w polskich paszportach. Litwa: "To nie do przyjęcia"

Pomysł MSWiA stworzenia nowego projektu paszportów na 100-rocznicę odzyskania niepodległości dopiero co został ogłoszony, a już wywołał dyplomatyczny incydent. Jak dowiedziała się Wirtualna Polska, już we wtorek litewski MSZ wezwał do siebie zastępcę ambasadora Grzegorza Poznańskiego (to w tej chwili najwyższy rangą dyplomata na Litwie) w celu złożenia wyjaśnień. Wszystko przez to, że wśród motywów, które mogą zostać umieszczone na kartach nowego paszportu znalazła się wileńska Ostra Brama.

"Wiceminister spraw zagranicznych Litwy pan Neris Germanas poinformował pana Grzegorza Poznańskiego, że takie zamiary są niezgodne z przyjaznymi relacjami sąsiedzkimi i są uważane przez stronę litewską jako nie do przyjęcia. Ostra Brama i obraz Naświętszej Maryi Panny wewnątrz niej znajdują się na terytorium Litwy i ich wizerunki nie powinny znajdować się na oficjalnych dokumentach innego państwa" - napisał litewski MSZ w odpowiedzi na pytania WP.

Ostra Brama jest jednym z 13 motywów zaproponowanych przez MSWiA do wyboru internautów. Ostatecznie do nowej specjalnej edycji paszportu trafić ma sześć najpopularniejszych. Ten z wileńskim zabytkiem znajduje się na drugim miejscu z wielką przewagą nad resztą projektów.

Jak głosi uzasadnienie na stronie internetowej, ten najsłynniejszy symbol litewskiej stolicy znalazł się na liście, bo "w tradycji polskiej Ostra Brama ma szczególny wymiar", m.in. ze względu na fakt, że marszałek Józef Piłsudski umieścił tam swoją tabliczkę z napisem "Dziękuję ci Matko za Wilno". Na dodatek, w czasach II RP żołnierze pełnili tam warty i mieli obowiązek salutowania. "Przesłanie Pana Tadeusza utrwaliło polski charakter Ostrej Bramy stało się polskim znakiem ziemi wileńskiej" - czytamy dalej na stronie.

Przypomnijmy, że Wilno, za które Piłsudski dziękował Maryi, znalazło się w granicach Polski dopiero w 1922 roku po tzw. "buncie Żeligowskiego" - operacji wojskowej gen. Lucjana Żeligowskiego, który pod pozorem samowolnej akcji zbrojnie zajął Wileńszczyznę (zamieszkaną w większości przez Polaków) i stworzył tam quasi-państwo Litwa Środkowa. Po dwóch latach zostało ono wchłonięte przez Polskę. Sprawa do dziś jest jedną z największych historycznych zadr w stosunkach polsko-litewskich.

- Na pewno można się spodziewać, że środowiska nacjonalistyczne na Litwie podchwycą temat i będą naciskać na władze - mówi WP Dominik Wilczewski, dziennikarz "Przeglądu Bałtyckiego". Przyznaje jednak, że nie spodziewał się tak ostrej reakcji Wilna.

Ale sprawa nowych paszportów może zdenerwować innego sąsiada Polski - Ukrainę. Wśród wybranych już i zatwierdzonych przez zespół złożony m.in. z historyków z IPN znajduje się Cmentarz Orląt Lwowskich, upamiętniający polskich obrońców miasta podczas wojny polsko-ukraińskiej w 1918-1919 roku. Ukraińscy dyplomaci również zapowiadają reakcję.

- Jesteśmy bardzo zaniepokojeni tą sytuacja, analizujemy materiały, konsultujemy się z Litwinami, będziemy odpowiednio reagować - powiedział WP Andrij Deszczyca, ambasador Ukrainy w Polsce.

Temat odbił się na Ukrainie znaczącym echem i wywołał kontrowersje wśród ukraińskich komentatorów.

- Lwów jest miastem polskim w tym rozumieniu, że jest częścią polskiej historii i kultury. To jest bardzo glupie i infantylne, jeżeli na Ukrainie ktoś temu zaprzecza. Ale jest wielu sposobow na które polskość Lwowa jest lub musi być uszanowana: ekspozycje muzealne, podręczniki szkolne, literatura naukowa i popularna - mówi WP dr Olena Babakowa, ukraińska dziennikarka i publicystka mieszkająca w Polsce. - Natomiast paszport to jest coś innego. On jest pokazaniem tych ideałów, do których państwo go emitujace aspiruje. Orlęta w polskim paszporcie tylko dodają argumentów tym, którzy nawolują, by nie zwracać uwagi na polską krytykę dotyczącą kwestii historycznych, bo "Polacy to jak Rosjanie - tylko chca nam narzucić swoja wizje historii" - dodaje.

Jak wyjaśnia, Lwów w polskim paszporcie może wywoływać obawy o polskie intencje, bo choć postulaty odzyskania Lwowa przez Polskę nie pojawiają się w głównym nurcie polskiej polityki, to także marzenia o rosyjskim Krymie były przez długi czas "domeną wariatów-narodowców". Przewiduje, że reakcją Ukrainy mogą być podobne gesty co do Przemyśla.

- Polska decydujac sie na taki paszport stawia poprzeczkę, co wolno robić - mówi Babakowa.

Z kolei lwowski dziennikarz pisma "Fokus" Jurij Opoka zwraca uwagę, że w ten sposób Polska może stracić przychylność lwowskiej inteligencji oraz Ukraińskiego Kościoła Grekokatolickiego, które lobbowały za dopuszczeniem do ponownego otwarcia cmentarza w 2005 roku.

Zdaniem dr Adama Lelonka, znawca Ukrainy i prezesa Centrum Analiz Propagandy i Dezinformacji, sprawa paszportów jest w istocie sabotażem własnej polityki zagranicznej.

- Ta decyzja o wykorzystaniu takiej, a nie innej symboliki na odcinku polsko-ukraińskim cofnie nasze relacje na lata. Można odnieść wrażenie, że zrobiliśmy właśnie prezent nie tylko ukraińskim "hurra-patriotom", ale i PRowcom z Bloku Opozycyjnego i każdej innej partii na Ukrainie, której będzie na rękę koniunkturalne krytykowanie Warszawy lub możliwości współpracy z nią - mówi Lelonek. Jak wyjaśnia, jest to także na rękę Rosji, której zależy na podsycaniu antypolskich narracji. I dodaje: - Co by się działo w Polsce, gdyby Niemcy zrobili coś podobnego z jakimś budynkiem lub miejscem z Wrocławia? Zaraz ruszy narracja, że "faszyzująca się" Polska, po okradaniu z Ukrainy młodych i zdolnych ludzi, rozbudza swoje imperialne zakusy, a Trójmorze to jeden ze sposobów materializacji takich planów. Przecież u nas byłoby to samo.

Sprawa może być więc kolejnym krokiem prowadzącym do oziębienia stosunków Polski z Ukrainą. Ostatnim takim gestem była zaskakująca wypowiedź szefa polskiej dyplomacji Witolda Waszczykowskiego, w której zasugerował on, że Polska będzie blokowała europejskie aspiracje Ukrainy, jeśli ta nie spełni polskich postulatów w kwestiach historycznych i dotyczących polskiej mniejszości.

- W tej sprawie o włos nie doszlo do odwołania ambasadora na konsultacje - mówi Babakowa. - Ponieważ Ukraina obecnie znajduje się w skomplikowanej politycznej i gospodarczej sytuacji, oficjalny Kijów stara się nie pogłębiać swoistego kryzysu w relacjach z Polską. Z drugiej strony, wśród ukraińskich elit obok zaskoczenia i słabego rozumienia tego, co obecnie dzieje się w Polsce powoli rośnie irytacja - dodaje.

Jak na takie zarzuty odpowiada resort spraw wewnętrznych? Krótko mówiąc: nie odpowiada. A przynajmniej nie wprost.

"Informujemy, że ostateczna decyzja o tym, jakie motywy znajdą się w nowym paszporcie zostanie podjęta we wrześniu. Głosowanie na stronie internetowej www.zaprojektujpaszport.gov.pl ma charakter konsultacji społecznych. Zaprezentowane motywy wskazują postaci, wydarzenia, miejsca i symbole związane z odzyskaniem przez Polskę niepodległości w 1918 roku. Jeszcze raz podkreślamy, że żadna decyzja nie została w tym momencie podjęta. Trudno więc przesądzać, które motywy zostaną wybrane" - czytamy w przesłanym WP oświadczeniu. Komunikat wydaje się być sprzeczny z informacjami na stronie akcji, która mówi, że "oprócz 6 motywów wybranych w głosowaniu przez Polaków, w nowym paszporcie znajdzie się 13 motywów wybranych przez Zespół do spraw ustalenia wzoru dokumentu paszportowego z motywem „Niepodległa”. Zapytane o tę sprzeczność MSW nie odpowiedziało na pytanie WP.