Łukasz Warzecha: Kiszczak i Jaruzelski – do celi!

4 czerwca 1989 roku byłem miesiąc po swoich czternastych urodzinach i czułem się niezmiernie podekscytowany. Ogromnie żałowałem, że nie mogę jeszcze głosować. Swój głos oddałbym oczywiście na kogoś z Komitetu Obywatelskiego „Solidarności”. Z tego, co się działo, nie rozumiałem zbyt wiele. Byłem natomiast w pełni świadomy, że władza komunistów upada i czekałem z utęsknieniem na moment, kiedy orzeł odzyska koronę, a z nazwy naszego państwa zniknie obrzydłe słowo „ludowa”.

Tak, czułem wtedy entuzjazm i do dziś mam w szufladzie wydania „Gazety Wyborczej” oraz „Tygodnika Solidarność” z tamtego czasu. Problem w tym, że 24 lata później ówczesny entuzjazm całkowicie ze mnie wyparował, a im bardziej pan prezydent i inni wielbiciele „optymistycznej Polski” namawiają mnie, abym uznał tę datę za wielkie polskie święto, tym mniejszą mam na to ochotę.

Powodów jest kilka. Jednym z nich jest wiedza, którą mam dzisiaj o przebiegu i przyczynach zawalenia się w Polsce systemu. A nie jest to bynajmniej wiedza pełna, bo spora jej część pozostaje ukryta. Nie istnieje do dzisiaj porządna monografia kulisów rozmów Okrągłego Stołu, a tym bardziej wnikliwe opracowanie, dotyczące rozmów w Magdalence. Na podstawie tego, co wiadomo, można jednak spokojnie uznać, że wyidealizowana wizja jest całkowicie fałszywa.

Wbrew tej wizji, komuniści – a właściwie postkomuniści, bo komunistów prawdziwych już wówczas w PZPR niemal nie było – nie zapałali nagle miłością do narodu i nie stali się – jak powiedział niegdyś Adam Michnik o Czesławie Kiszczaku – ludźmi honoru, którzy zapragnęli wreszcie dać narodowi wolność. Rozmowy w Magdalence, a potem rozmowy Okrągłego Stołu nie były żadnym festiwalem swobody i wielkim narodowym pojednaniem. Problem był całkiem inny: ludzie na szczytach władzy wiedzieli, że system jest nie do utrzymania przede wszystkim z powodów gospodarczych. Trzeba było dokooptować do władzy opozycję, żeby rozłożyć odpowiedzialność za nadciągający krach. Z drugiej strony możliwości, jakie dawała liberalizacja ekonomiczna, partyjni mogli wykorzystać jedynie rozluźniając cały system. Jednym słowem – miało dojść tylko do częściowego posunięcia się na ławce, zaś towarzysze byli przekonani, że w wyborach rozniosą „Solidarność” i martwili się nawet, że ta przegrana przeszkodzi im w realizacji planu. Cóż, potoczyło się
całkiem inaczej, a lista krajowa poniosła tak druzgocącą klęskę, że pomiędzy dwiema turami wyborów trzeba było zmienić ordynację wyborczą, co ani z wolnością, ani z praworządnością nie miało nic wspólnego.

No dobrze – powie ktoś – ale o co tu mieć pretensję? Ważne, że wszystko skończyło się tak, a nie inaczej. Otóż – nieprawda. Z badań historyków – szczątkowych co prawda – wyłania się obraz ledwo trzymającego się systemu mimo pozorów trwającej wszechwładzy. Wystarczyło poczekać, wystarczyło popchnąć palcem, a system runąłby całkowicie i zamiast częściowo wolnych wyborów mielibyśmy wybory całkowicie wolne, zaś Jaruzelski, zamiast w Belwederze, siedziałby w pierdlu, gdzie było jego miejsce. No, ale z jakichś powodów – nie miejsce tu, aby o nich spekulować, choć jest to temat pasjonujący – opozycja okazała się na to za miękka i nawet po wygranych druzgocąco wyborach postanowiła dotrzymać słowa, danego cynicznym manipulatorom i zbrodniarzom.

Niektórzy widzą to dzisiaj jako wielkie dokonanie. Ja uważam to za założycielską porażkę III RP i jeden z głównych powodów, dla których 4 czerwca żadnym świętem nie jest. Oczywiście – tu przechodzę do drugiej głównej przyczyny, dla której nie entuzjazmuję się 24-leciem koncesjonowanych wyborów do sejmu – całkiem możliwe, że gdyby zmiana dokonała się w opisany wyżej sposób, nie obeszłoby się bez jakichś starć, przemocy, zamieszek (nawiasem, te były i tak, również już po wyborach, a rząd Mazowieckiego z Czesławem Kiszczakiem jako ministrem spraw wewnętrznych skutecznie je tłumił.) Odpowiem: no i co z tego? Dlaczego za bezwzględną wartość mam uważać „pokojową przemianę”, skoro ta przemiana oznacza – dziś widać to wyraźniej niż kiedykolwiek – całkowitą bezkarność peerelowskich bonzów? Sądowe losy obu generałów – Jaruzelskiego i Kiszczaka – są pod tym względem symboliczne. Lata procesów, uniewinnień, odroczeń. Biedny staruszek Kiszczak po raz pierwszy okazał się niezdolny do brania udziału w procesie już w
pierwszej połowie lat 90. Kolejne decyzje sądów – przypominam: sędziowie nie przeszli żadnej formy weryfikacji – oznaczają dla obu panów faktyczne uniewinnienie. W III RP żaden z nich nie przesiedzi nawet jednego dnia w areszcie, podczas gdy wielu dawnych opozycjonistów, którym zomolskie pały albo esbeckie piąchy złamały życie wegetuje dziś na krawędzi ubóstwa. Jeśli to nie jest kpiną z poczucia sprawiedliwości, to doprawdy nie wiem, co nią jest.

Gdzieś u podstawy III RP – która nie jest przecież jakąś bezwarunkową i całkowitą porażką, nikt przy zdrowych zmysłach nie może tak twierdzić – tkwi wciąż nie dopełniona sprawiedliwość i wciąż nie wymierzona kara. Nie chodzi – jak twierdzą ludzie z gazety, której nie jest wszystko jedno – o „zemstę”. To cyniczna demagogia. Chodzi o zwykłe wymierzenie sprawiedliwości. Tyle że obietnicy, iż sprawiedliwość nigdy nie zostanie wymierzona, możemy się doszukać w samych założeniach porozumienia, na którym ufundowano nową Rzeczpospolitą.

Co nam się przez cały ten czas udało, a co nie – to osobna kwestia. Nie cierpię absurdalnego argumentu, że mogło nic nie być, a coś przecież jest. W identyczny sposób niektórzy bronią Peerelu, twierdząc, że zelektryfikowano jednak wówczas polską wieś i rozwijano przemysł. W ten sposób bilansu swoich dokonań mogłaby bronić nawet dynastia Kimów w Korei Północnej.

Jeśli jednak ktoś namawia mnie, abym zachwycał się „pokojowym przejęciem władzy” od komunistów w 1989 r., odpowiadam: a czemu miałbym się zachwycać w znacznej części wyreżyserowanym teatrem, którego główny celem było ratowanie przez ludzi władzy własnych tyłków, przy chętnej pomocy ogromnej części opozycji?

Łukasz Warzecha dla WP.PL