Zahir Szach - biografia afgańskiego króla
Zahir Szach - zdjęcie z 1965 r. (AFP)
Afgańska opozycja zawarła w poniedziałek w Rzymie porozumienie mające stworzyć podstawy rządu jedności narodowej. Miałby on objąć władzę w przypadku obalenia rządzących w Kabulu od 1996 r. Talibów.
Postacią numer jeden nowej koalicji jest były król Afganistanu - Mohammad Zahir Szach - obalony w 1973 r. i od tego czasu pozostający na emigracji.
Zahir jest potomkiem twórcy dynastii Durrani, Ahmada Szacha - władcy, który w połowie XVIII w. zjednoczył znaczną część plemion afgańskich i ruszył na podbój Indii, zdobywając władzę nad Delhi, utraconą przez jego następców. Do dziś postać Ahmada jest w Afganistanie otoczona czcią, a on sam uważany za Ojca Narodu.
Przodkiem Zahira był także Amir Abdul Rehman, zwany "Żelaznym". Rządząc w latach 1880-1901 i brutalnie tłumiąc rewolty Tadżyków, Uzbeków i Hazarów, doprowadził do powstania zjednoczonego Afganistanu i wzmocnił dominację ludności pusztuńskiej.
Zahir Szach wstąpił na tron w listopadzie 1933 r. w wieku 19 lat i pozostał u władzy przez cztery dekady. Przez większość panowania miał jednak niewielki wpływ na decyzje,pozostając w cieniu swojego wuja - premiera Szacha Mahmuda Khana. Dopiero konstytucja z 1964 r. utwierdziła władzę monarszą, zabraniając członkom rodziny królewskiej pełnienia funkcji wykonawczych.
Na okres panowania króla przypada pierwsza faza rywalizacji sowiecko-amerykańskiej o wpływy w Afganistanie. Zahir wykorzystywał zarówno sowieckie jak i amerykańskie inwestycje do prób modernizacji kraju - budowy dróg i nawadniania terenu. Naraził się również sąsiedniemu Pakistanowi, popierając ruch narodowy zamieszkującej północ tego kraju pusztuńskiej mniejszości.
Kres rządom Zahira położył jego kuzyn Mohammed Daud Khan, który w trakcie poważnego kryzysu gospodarczego i społecznego w lipcu 1973 r. dokonał zamachu stanu i ogłosił Afganistan republiką. Jego lewicowe rządy zakończyły się zwycięstwem marksistowskiej frakcji wewnątrz armii, śmiercią Dauda i w konsekwencji rządami komunistów wspieranych przez sowiecką interwencję.
Zahir Szach pozostał za granicą nie biorąc większego udziału w życiu politycznym, ani nie podejmując spektakularnych prób powrotu do władzy. (miz)
