W Poznaniu istniał dom dla "pozornie umarłych". Wszystko z powodu strachu przed pogrzebaniem żywcem

W latach 20. XIX w. na jednym z poznańskich cmentarzy odkryto w trumnach zwłoki spoczywające w nienaturalnych pozach. Strach przed pogrzebaniem żywcem był wśród mieszkańców Poznania tak silny, że hr. Raczyński postanowił stworzyć dom dla "pozornie umarłych".

W 1828 roku w Poznaniu, w związku z budową fortu Cytadela, decyzją władz miejskich zlikwidowany został cmentarz na stokach wzgórza winiarskiego. Podczas ekshumacji znajdujących się tam grobów odkryto, że szczątki zmarłych spoczywały w trumnach w nienaturalnych pozach. "Szkielety z podkurczonymi nogami, nienaturalnie powyginane lub z twarzą do dołu, sugerowały, że ludzie ci pochowani zostali za życia. Ta traumatyczna plotka ogarnęła umysły poznaniaków i wywołała psychozę wśród mieszkańców miasta" - mówił PAP Michał Hirsch z Centrum Turystyki Kulturowej TRAKT w Poznaniu.

Psychoza, nazywana przez specjalistów tafefobią, czyli lękiem przed pogrzebaniem żywcem, ogarnęła wówczas także wielkopolskiego arystokratę - hrabiego Edwarda Raczyńskiego. Zaczął on poszukiwać sposobu, by przed pozorną śmiercią i pochówkiem za życia zabezpieczyć zarówno siebie, jak i mieszkańców Poznania.

Według źródeł historycznych, hrabia dowiedział się, że w mieście Eisenach w Turyngii istniał na cmentarzu budynek zwany przysionkiem śmierci. W marcu 1843 r. Raczyński napisał do miejscowego radnego Cala Maya z prośbą o przesłanie dokumentacji budynku. Ten, w przeciągu dwóch tygodni wysłał mu wszystkie materiały dotyczące zarówno samego przysionka, jak i sposobu jego funkcjonowania.

"Raczyński zaangażował wtedy poznańską inteligencję; Karola Libelta oraz dra Ludwika Gąsiorowskiego przy tłumaczeniu i modyfikowaniu instrukcji dla pracowników tej instytucji. Całą dokumentacje hrabia jeszcze w 1843 r. przesłał władzom miejskim, przy jednoczesnej deklaracji, że pokryje on koszty budowy przysionka śmierci oraz będzie go utrzymywał przez sześć lat funkcjonowania. Po tym okresie instytucja stać się miała własnością miasta" - tłumaczył Hirsch.

Hrabiemu nie dane było jednak doczekać ukończenia budowy swego dzieła. Według historyków, zwiększające się rozczarowania i depresja arystokraty związane z budową Złotej Kaplicy oraz fundacją pomników Mieszka i Bolesława pchnęły go do samobójczej śmierci w styczniu 1845 r. Hrabia nie zapomniał jednak o projekcie przysionka śmierci i w testamencie powierzył jego realizację swojemu synowi Rogerowi.

Dom dla "pozornie umarłych", zwany także przysionkiem śmierci został ostatecznie otwarty 1 stycznia 1848 roku. "Do dziś badacze spierają się na którym z cmentarzy miało to miejsce, czy na cmentarzu parafii Marii Magdaleny, jak twierdzi prof. Witold Molik, czy na nekropolii parafii św. Marcina, jak chce prof. Janusz Karwat" - zaznaczył Hirsch.

Przysionek śmierci składał się z mieszkania dla dozorcy, oraz dwóch pomieszczeń dla zmarłych, osobno dla każdej z płci. Po środku każdej sali znajdowały się natomiast wyniesione na trzech stopniach katafalki. Na każdym z nich ułożono wyściełany pościelą kosz, w którym składano ciało.

"System ostrzegania o ruchu pozornie zmarłego polegał na przymocowaniu do każdego z jego palców naparstka połączonego nićmi z dzwonkiem, który miał informować o jego ruchu. Dozorca na jego dźwięk zobowiązany był zaalarmować mieszkającego w pobliżu lekarza, który - postępując zgodnie z instrukcją - miał cucić pozornie zmarłego podsuwając mu pod nos butelkę ze spirytusem, wlać kroplę nafty na język oraz natrzeć nią okolice serca" - tłumaczył Hirsch.

Jak podkreślają historycy, dom dla "pozornie umarłych" nie spełnił jednak pokładanych w nim nadziei. Według źródeł, nie odnotowano żadnego przypadku "przywrócenia" pozornie zmarłego do życia. Być może również z tego powodu, że przez trzy lata funkcjonowania do przysionka śmierci nie oddano żadnego ciała.

Budynek został ostatecznie rozebrany w 1852 roku, a pieniądze uzyskane ze sprzedaży budulca przeznaczono dla ubogich. "Okazało się, że psychoza wywołana ekshumacją grobów na cmentarzu winiarskim w 1828 r. dwadzieścia lat później nie wzbudzała już u poznaniaków obaw przed obudzeniem się w trumnie" - podkreślił Hirsch.