Ujawniono kulisy działań rządu Thatcher wobec Polski

Nowy zestaw dokumentów opublikowany przez National Archives w Londynie zawiera 319 stron korespondencji między Thatcher i jej najbliższymi współpracownikami na Downing Street, w kluczowych ministerstwach i ambasadzie brytyjskiej w Warszawie. Materiały źródłowe pochodzą z okresu od lutego 1988 r. do sierpnia 1989 r.

Z pism tych wynika, że brytyjska premier wielokrotnie interweniowałą osobiście w sprawach dotyczących Polski, m.in. krytykując swoich ministrów za zbyt powolne opracowywanie programów wspierających reformy gospodarcze.

Gdy doradcy zasugerowali Thatcher w czerwcu 1989 r. - zaledwie kilkanaście dni po pierwszych częściowo wolnych wyborach parlamentarnych w Polsce - że nie ma w kalendarzu czasu na nieformalne spotkanie z reprezentującym Solidarność Bronisławem Geremkiem, premier odpisała krótko: "Muszę się z nim zobaczyć".

W trakcie spotkania szefowa rządu otrzymała m.in. szczegółowo rozpisaną propozycję "programu pomocy międzynarodowej dla Polski", w szczególności dotyczącą redukcji długu zagranicznego i przyszłych relacji Polski z Międzynarodowym Funduszem Walutowym, Bankiem Światowym i Klubem Paryskim.

Geremek poprosił Thatcher m.in. o pomoc w rozwiązaniu kryzysu żywnościowego i skierowanie do Polski nadwyżek z krajów Wspólnoty Europejskiej, a także o podzielenie się brytyjskimi doświadczeniami związanymi z masowymi zwolnieniami oraz przekwalifikowaniem pracowników kopalni i hut.

W innym dokumencie, datowanym na 27 sierpnia 1989 r. - tuż po nominacji Tadeusza Mazowieckiego na pierwszego niekomunistycznego premiera w Europie Wschodniej i złożeniu mu oficjalnych gratulacji, których szkice znajdują się w archiwach - szefowa brytyjskiego rządu odręcznie dodała do notatek sekretarza prośbę o przekazanie liderom Solidarności "gratulacji za ich niebywałe osiągnięcia - oczy całego świata zwrócone są na nich; tak wiele zależy od ich sukcesu".

Z tego samego okresu pochodzi także jedna z notatek ambasadora w Warszawie Stephena Barretta, który ocenił, że "porozumienia Okrągłego Stołu były unikatowe w powojennej historii Europy Środkowej, zarówno jeśli chodzi o jakość, jak i wagę zmiany, którą obiecały w kwestiach politycznych, społecznych i ekonomicznych".

Archiwa ujawniają też bliskie relacje administracji Thatcher z polskimi środowiskami w Wielkiej Brytanii, co pokazują m.in. wielokrotne odmowy na prośby o zwrócenie Polsce szczątków pochowanego w Newark generała i byłego premiera RP na uchodźstwie Władysława Sikorskiego.

Wśród dokumentów ujawnionych w piątek są też raporty poszczególnych ministrów gabinetu Thatcher, którzy odwiedzili Polskę w latach 1988-89. W archiwum znajdują się także wymieniane wewnątrz administracji krótkie listy na temat drobnych gestów dyplomatycznych, np. tego, jak w subtelny sposób zmienić treść depeszy gratulacyjnej do premiera Mazowieckiego, aby wyeksponować wyrazy sympatii, których nie było w przypadku wcześniejszego listu do Mieczysława Rakowskiego, albo jak protokolarnie skierować zaproszenie do Londynu dla przywódcy Solidarności Lecha Wałęsy.

Oprac. Adam Hrynkiewicz