Nobel za "taniec odbijany"
Taniec odbijany dwóch cząsteczek
chemicznych - w taki obrazowy sposób komisja noblowska określiła
reakcję metatezy, nagrodzoną tegorocznym Noblem. Reakcja ta polega
na wzajemnej wymianie grup atomów między dwiema cząsteczkami.
Wyróżniono trójkę uczonych, która po równo podzieli się nagrodą 10 mln koron szwedzkich (ok. 1 mln euro). 75-letni Francuz Yves Chauvin z Institut Francais du Petrole przedstawił wyniki swoich badań w 1971 r. 63-letni Robert H. Grubbs z California Institute of Technology i 60-letni Richard R. Schrock z Massachusetts Institute of Technology dokonali swoich odkryć na początku lat 90.
"Tegoroczni laureaci Nagrody Nobla z chemii sprawili, że metateza stała się jedną z najważniejszych reakcji chemii organicznej. Dało to fantastyczne możliwości wytwarzania wielu nowych cząsteczek, na przykład leków. Wkrótce jedynie wyobraźnia nałoży nam ograniczenia w wymyślaniu tego, jakie cząsteczki możemy budować" - uzasadniła swój werdykt komisja noblowska.
Obecnie metateza jest powszechnie używana w przemyśle chemicznym, głównie przy syntezie leków i tworzyw sztucznych. Reakcja ta pozwoliła uzyskiwać żądane produkty na mniejszej liczbie etapów, oszczędniej wykorzystywać surowce i zmniejszyć ilość odpadów.
Dzięki badaniom tegorocznych noblistów można przeprowadzać reakcje chemiczne w niższych temperaturach i przy mniejszym ciśnieniu w porównaniu z innymi metodami, co zmniejsza ich koszty i zagrożenie awarią. Nie trzeba używać trujących rozpuszczalników, a i odpady są mniej szkodliwe. Synteza organiczna stała się bardziej ekologiczna, "zielona". To dobry przykład wpływu badań podstawowych na społeczeństwo i środowisko.
Jak poinformował przewodniczący Komitetu Chemii PAN, prof. Bogdan Marciniec, Robert H. Grubbs i Richard R. Schrock odwiedzili niedawno Polskę. Grubbs i Schrock gościli w sierpniu w Poznaniu na 16. światowym sympozjum chemicznym nt. metatezy olefin ("The 16th International Symposium on Olefin Metathesis and Related Chemistry", 7-12 sierpnia), zorganizowanym przez Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Komitet Chemii PAN.
W zeszłym roku laureatami tego najbardziej prestiżowego wyróżnienia w dziedzinie chemii byli Aaron Ciechanover i Avram Hershko z Hajfy oraz Irvin Rose z Uniwersytetu Kalifornijskiego. Nagrodę otrzymali za odkrycie wspomaganego rozpadu białek w komórkach żywych organizmów.
Pierwszą nagrodę Nobla z chemii przyznano w 1901 r. Otrzymał ją Holender Jacobus Henricus van't Hoff za odkrycie praw dynamiki chemicznej i ciśnienia osmotycznego w roztworach.
Z polskich uczonych Noblem z dziedziny chemii wyróżniono Marię Curie-Skłodowską. W 1911 r. otrzymała wyróżnienie za badania nad promieniotwórczością oraz odkrycie nowych pierwiastków radu i polonu. W 1903 r. polska uczona wraz z mężem otrzymała też nagrodę Nobla z fizyki za badania nad zjawiskiem promieniotwórczości, odkrytym przez profesora Henri Becquerela.
