Marta Tychmanowicz: to był kolejny element perfidnej gry Stalina

Przeczytaj wcześniejsze felietony Marty Tychmanowicz

Armia Czerwona zdobyła warszawską Pragę i osiągnęła wschodni brzeg Wisły w połowie września 1944 roku. Stalin nie dał jednak rozkazu wyzwolenia polskiej stolicy, a jedynie zgodził się na pokazową akcję desantową przy wykorzystaniu żołnierzy 1 armii Wojska Polskiego pod dowództwem gen. Berlinga, z góry zakładając jej niepowodzenie. Późniejsze przechwałki Berlinga jakoby to on sam, bez porozumienia z dowództwem Armii Czerwonej, zdecydował o pomocy walczącym powstańców były oczywistą nieprawdą – Berling w ten sposób próbował wybielić swoją współpracę z radzieckim dyktatorem, budując legendę niepokornego generała-patrioty.

Decyzja o desancie zapadła 14 września 1944 roku podczas narady sztabu I Frontu Białoruskiego – marszałek Rokossowski chciał sforsować Wisłę siłami Armii Czerwonej, gen. Michał Rola-Żymierski zaproponował by akcję tę przeprowadzili polscy żołnierze z 1 Armii Wojska Polskiego. Pomysł zyskał akceptację Stalina, jednak polscy dowódcy nie byli świadomi tego, że generalissimus z góry spisał polskich żołnierzy na straty. Chciał jedynie wywołać iluzję pomocy i udowodnić Churchillowi i Rooseveltowi, że robi wszystko co się da, by wesprzeć walczących żołnierzy Armii Krajowej. W tym czasie powstanie w Warszawie chyliło się już ku upadkowi, powstańcy mogli tylko rozpaczliwie się bronić.

W połowie września 1944 roku warszawska Praga była wolna. Jak pisze Norman Davies: „W centrum Warszawy ludzie wiedzieli, że największa armia świata stoi teraz w odległości kilkuset metrów”, oddzielona Wisłą od walczących. W nocy z 15 na 16 września 1944 rozpoczęła się przeprawa żołnierzy gen. Berlinga z Saskiej Kępy na Czerniaków. O godzinie 4 nad ranem jeszcze pod osłoną nocy od strony Pragi zaczęły wypływać łodzie i pontony: „Plaża między ulicami Obrońców i Zwycięzców zaroiła się żołnierskimi mundurami. Komendy wydawano półgłosem. Każda grupa żołnierzy brała na barki łodzie, wnosiła je na wał, opuszczała stromizną w stronę rzeki i dalej biegiem przenosiła ku wodzie. Trochę denerwującego hałasu powstawało przy spychaniu pontonów na głębinę i ładowaniu się żołnierzy”. Niemcy nie od razu zauważyli przeprawiających się przez Wisłę żołnierzy, jednak już w niedługim czasie rozpoczął się niemiecki ostrzał z początku chaotyczny, potem coraz bardziej precyzyjny i zmasowany. Coraz więcej pontonów zostawało na rzece.
Kwadrans po godzinie 7 zdecydowano przerwać desant. W tym czasie udało się przerzucić tylko jeden batalion. Akcję wznowiono po godzinie 21, by przerwać znowu nad ranem. Scenariusz ten powtarzano jeszcze kilka razy – jednak obrona niemiecka była coraz silniejsza, dodatkowo Niemcy przystąpili do likwidacji pozycji żołnierzy, którym udało się przeprawić przez Wisłę. Niedoświadczeni w walkach miejskich Berlingowcy bez wsparcia Armii Czerwonej zostali skazani na zagładę. W nocy z 19 na 20 września zarządzono zatrzymanie przepraw, by przystąpić do ewakuacji rannych. Jednak bez odpowiedniego wsparcia artyleryjskiego także ewakuacja skazana była na niepowodzenie – wysłano 37 łodzi i 5 pontonów, a pod naporem niemieckiego ognia zdołało wrócić raptem 8 łodzi. Niektórzy próbowali przepłynąć Wisłę wpław, tonęli jednak w nurtach rzeki lub ginęli od kul. Ci którym się udało bronili się wraz z powstańcami do 23 września.

Po tygodniu morderczego desantu z 2289 żołnierzy Wojska Polskiego na praski brzeg wróciło jedynie 423 w większości rannych i wyczerpanych. Jak pisze Nikołaj Iwanow – była to nie tylko krwawa ofiara złożona na ołtarzu polsko-sowieckiego braterstwa broni, ale również „cena, którą Polska lubelska musiała zapłacić sowieckim mocodawcom za prawo, by rządzić krajem”. Przyczyn niepowodzenia desantu było wiele – brak odpowiedniego wsparcia ze strony Armii Czerwonej, wysłanie do boju niedoświadczonych w walkach miejskich świeżo zrekrutowanych żołnierzy, brak odpowiedniego sprzętu desantowego oraz brak koordynacji walk z dowództwem AK. „W wielu dokumentach sowieckich otwarcie przyznaje się, że przeprawienie na praski brzeg Wisły kilku osamotnionych batalionów piechoty z symboliczną liczbą dział mogło doprowadzić jedynie do lekkiego poturbowania Niemców w rejonie Warszawy, a nie do opanowania polskiej stolicy. Ta samobójcza taktyka wywoływała zdziwienia nawet u niektórych sowieckich dowódców wysokiego szczebla” - pisał
Nikołaj Iwanow.

Głównymi winnymi niepowodzenia całej operacji stali się oczywiście sami Polacy – zarówno berlingowcy, jak i żołnierze AK. Zarzucano im złą organizację desantu, powolność oraz brak współpracy. Najdalej w oskarżeniach poszedł generał Mołotkow (przedstawiciel sztabu generalnego Armii Czerwonej na I Froncie Białoruskim), który zaproponował nawet by winnych tej klęski ukarać... Klęska desantu na przyczółek czerniakowski była jednak wpisana w taktykę Stalina, który z góry założył, że ta pokazowa akcja będzie akcją samobójczą. Stalin nie po raz pierwszy i ostatni lekką ręką spisał na pewną śmierć kolejne setki osób.

Źródła: Nikołaj Iwanow „Powstanie Warszawskie widziane z Moskwy” (Kraków 2010), Stanisław Jaczyński „Zygmunt Berling. Między sławą a potępieniem” (Warszawa 1993)