Krystyna Winiarz przetrwała najazdy Hitlera, Stalina i rzeź UPA, skrzywdzili ją Polacy

Krystyna Świątoniowska urodziła się w 1930 roku w Brzyskiej Woli. Jej rodzice, tata Józef i mama Kazimiera, byli nauczycielami. Ojciec był piłsudczykiem i kierownikiem szkoły w tej pięknej wiosce - bo należy przyznać, że przed wojną Brzyska Wola to jedno z piękniejszych miejsc na ziemi. Nieopodal szkoły, w której na piętrze mieszkała rodzina Krysi, znajdował się zarybiony staw, niedaleko leśniczówka i piękne lasy. A całe te ziemie należały kiedyś do majątku hrabiego Potockiego. Do czasu wybuchu wojny we wsi zgodnie żyli Polacy i Ukraińcy. Wspólnie pracowali, modlili się, zakochiwali się w sobie i tworzyli polsko-ukraińskie udane małżeństwa.

Kiedy wybuchła wojna, Polska została rozdarta przez Niemcy i Związek Sowiecki, a nowa granica została ustanowiona m.in. na Sanie. Z jednej strony rzeki Polacy znaleźli się pod ciężkim butem III Rzeszy, po drugiej władzę sprawowała armia Stalina. Tata Krysi, choć formalnie nie należał do polskiej konspiracji, z całego serca sprzyjał jej działaniom i pomagał jak mógł. Za to brat Krysi - Zbigniew, był w AK.

W czerwcu 1941 r. armia Hitlera ruszyła na swego niedawnego sojusznika i czołgi z czarnymi krzyżami dotarły daleko na wschód, rozpętując kolejny długoletni wyniszczający konflikt. Tymczasem na Zasaniu zaczęły dziać się straszne rzeczy. Na początku ukraińscy sąsiedzi zaczęli zbierać się grupami i spiskować, krzywo patrząc na Polaków. Ale to był dopiero początek. Cień krwawych ukraińskich mordów z Wołynia dotarł i tutaj.

Pewnej nocy wokół Brzyskiej Woli zapłonęły polskie wsie. Nad ranem do domu Świątoniowskich przybiegł posłaniec polskich partyzantów z ostrzeżeniem, że jadą Ukraińcy z UPA i będą mordować. W ciemnościach cała rodzina wybiegła z domu, ale Józef miał astmę i nie mogąc złapać oddechu, zatrzymał się. Nikt nie chciał zostawić głowy rodziny i wszyscy skupili się niedaleko domu wśród pasiek.

Krystyna do dziś pamięta ogłuszający ryk jadącej furmankami ukraińskiej bandy. Krzyk narastał, a strach dławił gardła, kiedy mama Krysi spokojnie uklękła i zaintonowała modlitwę oraz spowiedź powszechną, gotując całą rodzinę na niechybną śmierć. Ale kiedy tak wszyscy modlili się żarliwie, głosy Ukraińców zaczęły się oddalać. Mordercy z UPA ominęli dom Świątoniowskich i pojechali do leśniczówki, by tam grabić i mordować. Wracając wstąpili do kościoła tnąc siekierami księdza i wiernych.

Podczas przeciwpartyzanckich operacji "Sturmwind", Niemcy do przeczesywania lasów wykorzystywali oddziały kolaborujących z nimi Kałmuków. Ludzie wschodu pili na umór, a potem dokładnie przechodzili las od drzewa do drzewa, szukając polskich partyzantów. Nie bali się niczego, a odwagę potęgował wypity alkohol. To była dzika horda.

Kiedy Kałmucy dotarli do Brzyskiej Woli, ojciec Krysi zamknął córkę wraz z jej koleżanką na strychu, a wejście pozabijał deskami. Trzy dni przesiedziały tam ukryte. A przez ten czas słyszały dochodzący ze wsi jeden wielki krzyk rozpaczy i pisk gwałconych dziewcząt. Przybyli do wsi Kałmucy byli ludźmi dzikimi, którzy dla poskromienia własnych chorych żądz rzucali się nawet na zwierzęta.

Kiedy przyszła sowiecka armia i przegoniła Niemców, "wyzwoliciele" ze wschodu nagminnie zabierali zegarki Polakom i pili alkohol pod każdą postacią. Jeden z tych czerwonoarmistów wpadł do domu Świątoniowskich, chwycił za butelkę wody kolońskiej i wypił jednym haustem. Sowieci byli brudni, śmierdzący, nosili karabiny na sznurkach i worki zamiast plecaków. Niektórzy nie mieli mundurów, tylko chłopskie koszule. Zresztą zaraz na samym początku "wyzwolenia" zatrzymali sołtysa, leśniczego i inne ważne osobistości Brzyskiej Woli. Natychmiast bez żadnego sądu rozstrzelali ich pod oknem szkoły. Na szczęście Sowieci darzyli jakimiś względami nauczycieli i dlatego nic złego nie zrobili rodzicom Krystyny.

Dziewczyna pierwszy raz zobaczyła "Wołyniaka" w 1945 r. już po "wyzwoleniu". Wiedziała, że nazywa się Józef Zadzierski, że był w oddziale "Ojca Jana", że pomógł Sowietom w zajęciu Leżajska i był nawet w milicji, ale później musiał uciekać z transportu na Sybir. "Wołyniak" miał 22 lata, ale był już "starym", doświadczonym partyzantem. Za to Krysia ukończyła dopiero 15 lat, ale na poważnie zakochała się w pięknym młodzieńcu.

Początkowo podkradał się pod jej dom i wywoływał dziewczynę naśladując głos kukułki w dzień, lub sowy w nocy. Słysząc umówione sygnały, Krysia potajemnie wymykała się z domu, nic nie mówiąc rodzicom. Młody partyzant często czekał na nią kryjąc się w leśnym młodniaku, siedząc na białym koniu, kiedy wracała rowerem ze szkoły w Leżajsku. Dziewczyna czuła, że przy Józku jest kimś wyjątkowym, tą jedyną, wybraną. "Wołyniak" traktował ją jak królewnę, była dla niego świętością. A i ona miała swego wymarzonego żołnierzyka i królewicza na białym koniu. Z "Wołyniakiem" czuła się bezpieczna i mogła z nim iść na koniec świata.

Kiedy jesienią 1946 r. Józek został ranny w rękę, Krystyna wymykała się z domu, zanosiła mu lekarstwa i zmieniała opatrunki. Wzywała lekarza, a kiedy stan stał się poważny, ukryła go u siebie w domu, w jednej z wolnych izb opustoszałej szkoły. Całe swoje młode serce wkładała w opiekę nad rannym. Po powrocie do zdrowia "Wołyniak" odszedł do lasu, do swoich partyzantów.

Jednej zimowej nocy do domu Świątoniowskich wpadli uzbrojeni mężczyźni. Zza ściany Krysia słyszała tylko głośne krzyki i zbliżający się do jej pokoju tupot ciężkich butów. Myślała, że to UB przyszło po nią i nie czekała co będzie dalej. Tak jak leżała na łóżku - na boso, w nocnej koszuli, otworzyła okno i wyskoczyła na zewnątrz. Kalecząc sobie stopy o grudy zmarzniętej ziemi i lodu, uciekała przed siebie w ciemną noc, nie zważając na krzyki i strzały z tyłu. Ukryła się początkowo w gospodarstwie u Werflów, a potem doprowadzono ją do "Wołyniaka".

Sprawa nocnego najścia wyjaśniła się później. Na dom Świątoniowskich napadła kilkuosobowa banda Pawła Majchra "Czarnego Antka", który miał porachunki z Zadzierskim i chciał mieć Krystynę u siebie jako zakładniczkę. "Czarny Antek" był kiedyś odważnym i dobrym żołnierzem w partyzanckich oddziałach "Ojca Jana" i "Wołyniaka". Jeszcze w 1945 r. wypełniał rozkazy Zadzierskiego, ale już zamyślał, aby chodzić na własną rękę i stworzył kilkuosobową szajkę. Wcześniej podejrzewano go o rabunki i gwałty, lecz nikt nie mógł mu nic udowodnić.

Zimą 1945/46 r. wiedział, że za swą bandycką działalność jest poszukiwany przez Zadzierskiego, ale przechwalał się, że to on wykończy "Wołyniaka". I tak zrodził się pomysł napadu na Świątoniowskich, podczas którego ograbiono rodzinę Krysi, ale na szczęście nikomu nic się nie stało. Wydało się wtedy również, że bandyta "Czarny Antek" współpracuje z UB, co przesądziło o wyroku śmierci. Mimo że błagał o litość, Pawła Majchra zastrzelono 21 marca 1946 r., a ciało wrzucono do rzeki.

W drugi dzień Świąt Bożego Narodzenia 1946 r. "Wołyniak" odwiedził Krysię, ale był cieniem samego siebie. Ostrzegał przed kapusiami UB i radził, by rodzice wywieźli dziewczynę w bezpieczniejsze strony. Podejrzewał nawet, że w swoim oddziale ma komunistycznych agentów, którzy śledzą każdy jego krok. Nakazywał bezwzględny pośpiech, gdyż podobno ubecy wiedzieli już wszystko. Pożegnał się i poszedł w las do swoich, ale nie przyznał się Krysi, że niedoleczony postrzał w rękę otworzył się, a na dodatek w ranę wdała się gangrena.

Rodzina Świątoniowskich miała zaufanie do Zadzierskiego i postanowiono natychmiast działać. Zdecodowano, że ojciec odwiezie Krysię na stację do Leżajska, skąd pociągiem miała dotrzeć do znajomych w Przemyślu. Kiedy furmanka z Krysią jechała przez las, nagle podróżnych otoczyli żołnierze na koniach. Byli to ubecy, którzy widocznie byli dokładnie poinformowani, kiedy i którędy będą jechać Świątoniowscy. Zabrali ich do Leżajska, ale zaraz po tym przetransportowali do więzienia w Łańcucie.

Krystyna Winiarz, z domu Świątoniowskafot. zbiory Szymona Nowaka

Na przesłuchaniach obiecywali młodej dziewczynie, że jak powie wszystko o "Wołyniaku", ona i jej ojciec odzyskają wolność. Ale Krysia nic nie zdradziła i zamknęła się w sobie. A młodzi ubecy pokazywali ją sobie palcami, jako jakieś wielkie trofeum i nałożnicę "bandyty". Mijały dni, tygodnie, a Krysia w lodowatym więziennym lochu zaczęła chorować. Puchła cała z zimna i traciła kontakt z rzeczywistością. Na szczęście pozostająca na wolności matka sprawiła, że nastoletnia niewinna dziewczyna została wypuszczona z więzienia. Cóż z tego, że Krysia odzyskała wolność, gdy niedługo wcześniej zdesperowany Józek odebrał sobie życie.

Pomimo "bandyckiej" przeszłości, Krystyna dobrze ułożyła sobie życie. Skończyła Liceum Pedagogiczne, w którym poznała swojego przyszłego męża Władysława Winiarza, byłego AK-owca. Byli z wykształcenia nauczycielami, ale komunistyczna władza w pewnym momencie zadecydowała, że z taką przeszłością oboje nie mogą wychowywać proletariackich dzieci. Potem maż Krystyny skończył studia finansowe i został księgowym, a ona, trochę z łaski, otrzymała pracę na stołówce w Lasach Państwowych. Ich córki, Alicja i Elżbieta, założyły swoje rodziny i mają dzieci. Władysław zmarł na atak serca w 2008 r., a Krystyna do dziś mieszka w Przemyślu. Dalej jest piękną, miłą i uśmiechniętą kobietą, która dobrze wspomina swoją przeszłość. Jest również jedną z bohaterek książki "Dziewczyny Wyklęte", która ukazała się w tym roku.

Szymon Nowak dla Wirtualnej Polski