Borys Jelcyn - architekt rozpadu ZSRR

16 lat temu, 3 lipca 1996 roku, Borys Jelcyn wygrał swoje drugie wybory prezydenckie. Zarówno rosyjscy oligarchowie, jak i kraje zachodnie, w tym Polska, odetchnęli z ulgą - porażka ówczesnego prezydenta z liderem komunistów Giennadijem Ziuganowem równałaby się z ich powrotem do władzy. Do tego uwłaszczona na państwowym majątku nomenklatura nie mogła dopuścić, nie żałowała więc pieniędzy na kampanię Jelcyna.

Jeden z architektów rozpadu ZSRR i twórca współczesnej Federacji Rosyjskiej nie dotrwał jednak do końca drugiej kadencji. Przygnieciony gigantycznymi problemami w kraju oraz pogarszającym się stanem zdrowia (związanym również z nadużywaniem alkoholu) w niespodziewanym orędziu 31 grudnia 1999 roku ogłosił swoją rezygnację. Oto historia człowieka, który zmienił losy świata.

(wp.pl/tbe)

Borys Jelcyn urodził się w małej wiosce na Uralu w 1931 roku. Podobno podczas chrztu w cerkwi mało co nie utonął z winy nieostrożnego prawosławnego księdza. Jego ojciec był surowy i miał ciężką rękę, w 1934 roku trafił na dwa lata do gułagu za "antysowiecką agitację". W tamtym czasie rodzina Jelcynów w poszukiwaniu lepszego losu kilkakrotnie zmieniała miejsce pobytu, ostatecznie osiadając w Biereznikach w Kraju Permskim.

Na zdjęciu: drugi od lewej Borys Jelcyn - fotografia z lat 40. ubiegłego wieku.

Mało kto wie, że w dzieciństwie Jelcyn stracił dwa palce lewej ręki, kciuk i wskazujący, gdy próbował rozbroić granat, ukradziony z pobliskiej jednostki wojskowej. Nie przeszkodziło mu to jednak świetnie radzić sobie w szkolnych drużynach sportowych.

Co do edukacji, relacje są sprzeczne - jedni utrzymują, że Jelcyn był wyróżniającym się uczniem, inni twierdzą, że wręcz przeciwnie. W każdym razie udało mu się z powodzeniem ukończyć studia, zdobywając tytuł inżyniera budowlanego.

Na początku lat. 90 Jelcyn cieszył się ogromną popularnością wśród Rosjan. Sławę zdobył dzięki wrodzonej charyzmie i zadziorności. Konsekwentnie budował swoją pozycję w strukturach partii komunistycznej - najpierw w Swierdłowsku (obecny Jekaterynburg), a od połowy lat 80. w Moskwie.

Ludziom dał się poznać jako dobry gospodarz i skromny funkcjonariusz publiczny, który do pracy jeździ komunikacją miejską. Ogromny rozgłos przyniosła mu walka z korupcją na szczytach władzy. Sam kreował się na reformatora, krytykując połowiczność przemian przeprowadzanych przez szefa partii Michaiła Gorbaczowa.

Na zdjęciu: Jelcyn przemawiający do protestujących górników w Prokopiewsku w 1991 roku.

Latem 1991 roku Jelcyn wygrał swoje pierwsze wybory i został prezydentem Rosyjskiej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Radzieckiej, lecz już dwa miesiące później musiał stawić czoła puczowi "twardogłowych" liderów partii komunistycznej, którzy siłą chcieli zaprowadzić porządek w pękającym w szwach imperium. Dzięki niezłomnej postawie Jelcyna pucz skończył się po trzech dniach.

Nieudany przewrót był gwoździem do trumny Związku Radzieckiego. W grudniu 1991 roku Jelcyn wraz z przywódcami Białorusi i Ukrainy rozwiązał ZSRR. Nowo powstałą Federację Rosyjską czekały rewolucyjne zmiany - demokracja i kapitalizm.

Jednak "terapia szokowa" przyniosła powszechną nędzę, niewydolne państwo miesiącami nie wypłacało pensji, po kraju rozlała się fala przestępczości i wszechobecnej korupcji, nastąpiła "dzika prywatyzacja" państwowego majątku. Naród, który w nadziei na lepszą przyszłość uwierzył w Jelcyna, srogo się rozczarował.

Na zdjęciu: Borys Jelcyn wraz z prezydentem USA George'em H. W. Bushem i jego małżonką Barbarą przed Białym Domem w Waszyngtonie.

Choć w rezultacie brutalnej rozprawy z parlamentem w 1993 roku Jelcyn znacząco rozszerzył swoją władzę, nie miał dyktatorskich skłonności i pozwalał na wolność słowa.

"W latach 90. rosyjskie media przeżywały festiwal swobody. Powiedzieć można było praktycznie wszystko (inna sprawa, że działalność dziennikarska i polityczna wiązała się z wysokim ryzykiem śmierci). Doniesienia z ogarniętej konfliktem zbrojnym Czeczenii nie były cenzurowane. Odpowiedzialnością za 'brudną wojnę' obarczano Jelcyna" - pisała dla Wirtualnej Polski Katarzyna Kwiatkowska.

Na zdjęciu: Borys Jelcyn w trakcie kampanii wyborczej w 1996 roku.

"W telewizji otwarcie kpiono z prezydenta. Były ku temu obiektywne powody. O jego skłonności do kieliszka wiedzieli wszyscy. Jelcyn bez promili we krwi podobno nie był w stanie skupić się na pracy (a słynął z pracoholizmu)" - pisała Katarzyna Kwiatkowska dla WP.PL.

Z powodu domniemanego alkoholizmu Jelcyna, raz po raz dochodziło do kuriozalnych sytuacji, które później obiegały światowe media. W czasie uroczystości wycofania wojsk rosyjskich z Berlina, Jelcyn po pijanemu przejął batutę, by dyrygować orkiestrą. Z kolei w 1999 roku z powodu "niedyspozycji" musiał przedwcześnie opuścić Jordanię, gdzie poleciał na pogrzeb króla Husajna.

W 1995 roku, gdy Borys Jelcyn gościł z wizytą w Waszyngtonie, w środku nocy agenci amerykańskich tajnych służb mieli znaleźć go, jak stojąc w samych majtkach na krawędzi chodnika, usiłuje złapać taksówkę. Bełkotliwym głosem prezydent Rosji tłumaczył, że chciał jechać po pizzę. Historię tę po latach ujawnił Bill Clinton - opowieść byłego prezydenta znalazła się na łamach książki "Taśmy Clintona: historia zmagań z prezydenturą".

Według byłego wicepremiera Borysa Niemcowa dziwne zachowania Jelcyna były skutkiem "silnych leków" aplikowanych mu przez kremlowskich lekarzy, które reagowały nawet z małą dawką alkoholu. Tę tezę zdaje się potwierdzać incydent ze Sztokholmu z 1997 roku, gdy rosyjski prezydent zaczął bełkotać, stracił równowagę i nieomal spadł z podium po jednym kieliszku szampana.

Z kolei były ochroniarz Jelcyna Aleksander Korżakow twierdził, że Jelcyn popadał w głębokie stany depresyjne i podejmował nawet próby samobójcze. Niektórzy podejrzewają nawet, że rosyjski przywódca cierpiał na cyklotymię, stan chorobowy charakteryzujący się skrajnymi zmianami nastrojów, co tłumaczyłoby jego nagłe stany podniecenia.

Nadużywanie alkoholu katastrofalnie wpływało na organizm prezydenta, który cierpiał na przewlekłe problemy zdrowotne. Jesienią 1994 roku w Irlandii nawet nie wysiadł z samolotu, mimo że na lotnisku czekały na niego oficjalne delegacje. Przez lata myślano, że po prostu był zbyt piany, jednak w 2010 roku jego córka ujawniła, że jej ojciec w trakcie lotu miał zawał serca.

Już po śmierci Jelcyna holenderski neurochirurg ujawnił, że w 1999 roku jego zespół potajemnie poleciał do Moskwy, by operować prezydenta. Według niego rosyjski przywódca cierpiał na schorzenie neurologiczne, które powodowało problemy z utrzymaniem równowagi,w skutek czego często wyglądał, jakby był pod wpływem alkoholu.

Na zdjęciu: Jelcyn żartobliwie przytrzymuje rękę kanadyjskiego premiera Jeana Chretiena podczas szczytu w Niemczech w 1999 roku.

Jelcyn podał się do dymisji w sylwestra 1999 roku. Podczas orędzia przeprosił Rosjan za to, że nie spełnił ich nadziei i prosił naród o przebaczenie. Jego miejsce zajął Władimir Putin - tak zaczynał się nowy rozdział w historii Rosji.

"Car Borys" zmarł osiem lat później, 23 kwietnia 2007 roku, w zaciszu swojej moskiewskiej rezydencji.

(wp.pl/tbe)