25 lat temu rozpoczęły się rozmowy przy Okrągłym Stole

Idea zorganizowania "Okrągłego Stołu" zrodziła się 31 sierpnia 1988 roku podczas spotkania generała Czesława Kiszczaka z Lechem Wałęsą. Władze komunistyczne szukały porozumienia z opozycją, w sytuacji narastającej fali strajków i protestów społecznych.

Celem "Okrągłego Stołu" było wypracowanie możliwych do przyjęcia przez obie strony zasad demokratyzacji ustroju społecznego oraz naprawy systemu gospodarczego w Polsce. Dla opozycji najważniejsza była legalizacja NSZZ "Solidarność". Z kolei głównym zamierzeniem władzy było włączenie opozycji w istniejący system polityczny państwa, który uległby dość istotnym zmianom, lecz w dalszym ciągu pozostałby systemem niedemokratycznym.

Porozumienie kończące obrady "Okrągłego Stołu" zostało podpisane 5 kwietnia 1989 roku. Przyjęto w nim, iż reforma ustroju politycznego i systemu gospodarczego odbędzie się w sposób ewolucyjny. Uzgodniono między innymi, legalizację "Solidarności", wprowadzenie pluralizmu politycznego, wolności słowa oraz niezawisłości sądów. Ustalono też termin częściowo wolnych wyborów do Sejmu, w których opozycji zagwarantowano 35 proc. mandatów oraz wolnych wyborów do Senatu. W sferze gospodarczej zapadły decyzje dotyczące między innymi zasad swobodnego kształtowania się struktury własnościowej, wprowadzenia gospodarki rynkowej i konkurencji oraz likwidacji systemu nakazowo-rozdzielczego.

6 lutego 1989 roku przy "Okrągłym Stole" zasiadło 57 osób reprezentujących partie polityczne, związki zawodowe i duchowieństwo. Rozmawiano w trzech zespołach: do spraw gospodarki i polityki społecznej, reform politycznych i pluralizmu związkowego. Przez blisko cztery tygodnie w rozmowach uczestniczyły 452 osoby. Obrady prowadzili: minister spraw wewnętrznych Czesław Kiszczak i przewodniczący Komisji Krajowej, nielegalnej wówczas "Solidarności" Lech Wałęsa.

Już w trakcie obrad "Okrągły Stół" był ostro atakowany przez część opozycji. Biorących w nich udział działaczy "Solidarności" nazywano zdrajcami i kolaborantami. Krytykowany był niedemokratyczny sposób wyłonienia reprezentacji "Solidarności". Padło też sformułowanie o „zmowie czerwonych z różowymi”. Rozmów nie ułatwiała również postawa OPZZ, który usiłował bronić swojego monopolu, jako obrońcy interesów ludzi pracy.

W trakcie dwumiesięcznych obrad istotną rolę odgrywały kontrolowane przez władze media, które poświęciły "Okrągłemu Stołowi" - zgodnie z instrukcją kierownictwa PZPR - bardzo dużo miejsca. Od sposobu w jaki relacjonowano spory negocjujących stron, w dużym stopniu zależał społeczny odbiór tego wydarzenia.

Dwumiesięczne obrady przyczyniły się do nasilenia występujących już wcześniej przejawów kryzysu komunistycznej dyktatury. W szczególności dotyczyło to osłabienia kontroli PZPR nad innymi podmiotami oficjalnej sceny politycznej z OPZZ na czele oraz strukturami administracji rządowej, służbami specjalnymi i aparatem propagandowym. "Okrągły Stół" stanowił też przełom psychologiczny w kontaktach między ludźmi opozycji i aparatu władzy. Przedstawicielami strony rządowej w czasie obrad byli między innymi minister spraw wewnętrznych Czesław Kiszczak, prezes NBP Władysław Baka, ministrowie Aleksander Kwaśniewski i Stanisław Ciosek oraz działacze partyjni Janusz Reykowski, Kazimierz Cypryniak, Andrzej Gdula i szef OPZZ Alfred Miodowicz.

Stronę solidarnościową reprezentowali, między innymi: Lech Wałęsa, Jacek Kuroń, Adam Michnik, Tadeusz Mazowiecki, Bronisław Geremek, Władysław Frasyniuk, Andrzej Wielowieyski, Waldemar Kuczyński, Lech Kaczyński, Andrzej Stelmachowski, Zbigniew Bujak i Alojzy Pietrzyk.

W siedzibie Urzędu Rady Ministrów w Pałacu Namiestnikowskim (obecnie Pałac Prezydencki) w Warszawie przy słynnym już stole z Henrykowa, uczestnicy rozmów spotkali się tylko dwukrotnie, na inaugurację i zakończenie obrad. Rozmowy w zespołach były prowadzone w kilku innych miejscach. Okrągły Stół, przy którym toczyły się obrady znajduje się obecnie w Sali Kolumnowej Pałacu Prezydenckiego przy Krakowskim Przedmieściu.

Obrady "Okrągłego Stołu", które rozpoczęły się 6 lutego 1989 roku, poprzedziła polityczna i społeczna burza. Pomysł pojawił się już latem 1988 roku. Przez kilka miesięcy trwały negocjacje kto ma rozmawiać i co ma być ustalane przy stole. Dialog był utrudniony, ponieważ wśród ekipy rządzącej ciągle znaczący głos mieli zwolennicy "twardej ręki", sceptycznie nastawieni na rozmowy z opozycją. Kompromisu z władzą nie chcieli natomiast działacze "Solidarności" skupieni wokół Andrzeja Gwiazdy.

W sytuacji narastającej fali protestów społecznych, 31 sierpnia w willi MSW na ulicy Zawrat w Warszawie, odbyło się spotkanie generała Czesława Kiszczaka oraz Lecha Wałęsy, na którym obecny był także biskup Jerzy Dąbrowski oraz sekretarz Komitetu Centralnego Stanisław Ciosek. W połowie września rozpoczęły się, znane jako rozmowy w Magdalence, dalsze negocjacje władz państwowych z przedstawicielami ruchu solidarnościowego i Kościoła. Oprócz Kiszczaka, Wałęsy i Cioska, na spotkaniu byli także Andrzej Stelmachowski i ksiądz Alojzy Orszulik. Podczas rozmów, głównym ogniskiem zapalnym była kwestia legalizacji "Solidarności".

W grudniu 1988 roku rozpoczęły się obrady X Plenum Komitetu Centralnego PZPR, podczas którego dyskutowano możliwość rozmów z "Solidarnością" oraz jej legalizacji. Spowodowały one duży konflikt w partii, w tym zmiany w Biurze Politycznym. Ostatecznie, dzięki naciskowi m.in. generałów Jaruzelskiego i Kiszczaka, przyjęto "Stanowisko X Plenum KC PZPR w sprawie pluralizmu politycznego i związkowego", które umożliwiło rozpoczęcie przygotowań do obrad "Okrągłego Stołu".

W końcu stycznia 1989 roku, podczas kolejnego spotkania Wałęsy i Kiszczaka, ustalono procedurę i zakres obrad oraz ostateczny termin ich rozpoczęcia - 6 lutego 1989 roku.