Żony i nałożnice Bolesława Chrobrego

Pierwszy król Polski miał cztery żony. Pierwszą jego oblubienicą, poślubioną około 983 r., była nieznana z imienia córka margrabiego Miśni, Rygdaga, która została odesłana przez Bolesława rok lub dwa lata po ślubie. Odesłanie przez władcę żony do jej rodziców było formą rozwodu. Przyczyna takiego kroku leżała zazwyczaj, ale nie zawsze, w podejrzeniu o niepłodność. Chrobry nie miał dzieci z pierwszego małżeństwa. Do niedawna przyjmowano jednak istnienie córki, która miała zostać żoną nie określonego bliżej księcia pomorskiego. Podstawę do wysuwania tej hipotezy stanowiła legenda o św. Wojciechu zwana Tempore illo (Onego czasu). Najnowsza literatura historyczna odrzuca ją jednak stanowczo, uważając rzekomą córkę Chrobrego z pierwszego małżeństwa za osobę fikcyjną.

Wybitny polski genealog, Oswald Balzer, autor wiekopomnej Genealogii Piastów, wśród potomstwa Bolesława Chrobrego wymienia również nieznanego z imienia syna, mającego pochodzić z pierwszego związku księcia. Opierając się na Żywocie św. Romualda, Balzer identyfikował z nieznanym bliżej synem Chrobrego, Piasta eremitę, który około roku 1001 podarował św. Romualdowi konia. Ostatnio jednak historycy opowiadają się za Bezprymem, pochodzącym z drugiego małżeństwa Chrobrego, jako tym, który przebywał w eremie w Pereum koło Rawenny i obdarował świętego wspomnianym rumakiem. Zamknięcie Piastowicza w dalekim eremie miało służyć odsunięciu go od tronu na rzecz Mieszka II, ukochanego syna Chrobrego. Najpewniej jednak z pierwszego małżeństwa Bolesław nie doczekał się potomstwa.

Wkrótce, około roku 986, drugą żoną Bolesława została, również nieznana z imienia, księżniczka węgierska. Jej pochodzenie nie jest pewne. Niektórzy historycy uważali ją za córkę pierwszego historycznego księcia węgierskiego, Gejzy, ojca św. Stefana. Węgierka obdarzyła Bolesława pierworodnym najpewniej synem Bezprymem. Rychło jednak i ona została oddalona, z nie znanych nam powodów. Jest zastanawiające, dlaczego Chrobry odesłał do domu żonę, która urodziła mu wszak pierworodnego syna.

Po raz trzeci w związek małżeński książę Bolesław wstąpił w 988 lub 989 r. Tym razem małżeństwo trwało aż do śmierci trzeciej, ukochanej, żony w 1017 r. Znamy jej imię, była to Emnilda, córka księcia słowiańskiego Dobromira. Nie wiemy jednak, jakiego kraju panem był Dobromir - być może ostatnim księciem Milczan. W nauce pojawiła się ostatnio hipoteza autorstwa Tadeusza Wasilewskiego, według której Dobromir był księciem morawskim. Autor oparł swój wywód na przesłankach onomastycznych i wskazuje na powiązania Mieszka II, syna Emnildy, z Morawami. Jednakże z powodu skromności materiału źródłowego pogląd ten traktować należy jako jeszcze jedną hipotezę, próbującą wyjaśnić pochodzenie trzeciej żony, prawdziwej oblubienicy Bolesława Chrobrego.

Emnilda dała Bolesławowi dwóch synów: Mieszka i Ottona oraz trzy córki: Regelindę i dwie nieznane z imienia - ksienię w jakimś klasztorze oraz przyszłą żonę księcia ruskiego Świętopełka. Mieszko, najstarszy syn Emnildy i Bolesła, urodzony w 990 r., stał się najukochańszym książęcym potomkiem, z krzywdą dla pierworodnego Bezpryma.

Gall Anonim zawarł w swojej kronice piękny opis dobroci Emnildy, która wybawiała od śmierci skazanych przez Bolesława przedstawicieli różnych rodów. Kronikarz opisuje to tymy słowami: "Gdy tak wspólnie ucztowali i weselili się, a mówiąc o tym i owym, wspomnieli przypadkiem owych skazanych z racji ich rodu, król Bolesław ubolewał nad ich śmiercią ze względu na zacność ich rodziców i wyrażał żal, że ich rozkazał stracić. Wtedy czcigodna królowa, ręką głaskając pieszczotliwie zacną pierś króla, zapytywała go, czy sprawiłoby mu to przyjemność, gdyby przypadkiem jakiś święty wskrzesił ich z grobu. Król odpowiadał jej, że nie ma nic tak kosztownego, czego by nie dał, gdyby ich ktoś mógł ich z tamtego świata do życia przywołać, a ród ich uwolnić od plamy bezecności. Słysząc to mądra i wierna królowa, oskarżała się jako winna i świadoma pobożnego podstępu, i wraz z dwunastoma przyjaciółmi i ich żonami padała do nóg królowi, prosząc o przebaczenie winy własnej i skazańców. Król łaskawie ją obejmując i całując, rękoma
podnosił z ziemi i pochwalał jej cnotliwy podstęp, a również dzieło miłosierdzia".

Czwartą żoną Chrobrego była margrabianka miśnieńska Oda. Była ona najmłodszą córką margrabiego miśnieńskiego Ekkeharda, a zawarty ślub stanowił przypieczętowanie polsko-niemieckiego pokoju w Budziszynie. Do ślubu doszło prawdopodobnie 3 lutego 1018 r. lub w najbliższych dniach po tej dacie w miejscowości zwanej przez kronikarza niemieckiego Thietmara Cziczani. Ze związku tego przyszła na świat córka Matylda, która w 1035 r. została narzeczoną Ottona ze Schweinfurtu. W literaturze naukowej uważa się niekiedy, że Bolesław Chrobry jeszcze za życia swojej czwartej żony Ody poślubił księżniczkę ruską Przedsławę, córkę wielkiego księcia kijowskiego Włodzimierza I, a siostrę Jarosława Mądrego. Miało to miejsce podczas wyprawy kijowskiej Chrobrego w 1018 r.

Fragment obrazu Jana Matejki przedstawiający Bolesława Chrobrego i Świętopełka pod Złotą Bramą w Kijowie fot. Wikimedia Commons

Po zwycięstwie nad Bugiem droga do Kijowa stała otworem. 14 sierpnia 1018 r., po krótkim oblężeniu miasto zostało zdobyte. Podanie polskie mówi, że Chrobry wjeżdżając do Kijowa uderzył w Złote Wrota mieczem, który się wyszczerbił. Jedną z kijowskich zdobyczy Chrobrego była siostra Jarosława Mądrego Przedsława, o której rękę wcześniej bezskutecznie zabiegał. Po uprowadzeniu Przedsławy do Polski, Chrobry uczynił ją swoją nałożnicą. Przedsława nie dostąpiła zatem godności żony Bolesława Chrobrego. Wyraźnie podkreśla to kronika Galla Anonima, której autor jasno rozróżnia w swoim tekście łoże małżeńskie (thorus maritalis) od łoża nieprawego (thorus concubinalis). Gall przytacza słowa Chrobrego wypowiedziane po wkroczeniu do Kijowa i uderzeniu w Złotą Bramę: "Tak jak w tej godzinie Złota Brama miasta ugodzoną została tym mieczem, tak następnej nocy ulegnie siostra najtchórzliwszego z królów, której mi dać nie chciał. Jednakże nie połączy się z Bolesławem w łożu małżeńskim, lecz tylko raz jeden, jak nałożnica, aby
pomszczona została w ten sposób zniewaga naszego rodu, Rusinom zaś ku obeldze i hańbie".

Chrobry zgwałcił zatem ruską księżniczkę. Uprowadzenie Przedsławy do Polski przez Chrobrego potwierdzają także latopisy ruskie oraz niemiecki kronikarz Thietmar. Ten ostatni pisał: "Kiedy wkraczali do miasta (Bolesław Chrobry wraz z księciem ruskim Świętopełkiem, który miał za żonę córkę Chrobrego) tamtejszy arcybiskup powitał ich uroczyście z relikwiami świętych oraz innymi różnymi okazałościami w monastyrze świętej Zofii, który spłonął w poprzednim roku wskutek nieszczęśliwego wypadku. Obecne były przy tym: macocha wspomnianego księcia, jego żona oraz dziewięć jego sióstr, z których jedną, dawniej sobą upatrzoną, ten stary wszetecznik Bolesław uprowadził bezwstydnie, zapominając o swojej ślubnej małżonce". W dalszej części swojej kroniki Thietmar dodaje, że Bolesław proponował Jarosławowi wymianę jeńców, w myśl której w zamian za Przedsławę domagał się uwolnienia swojej córki, żony Świętopełka. Wymiana ta nie doszła jednak do skutku. Losy Przedsławy w Polsce są nieznane.

prof. Stanisław Sroka dla Wirtualnej Polski