Legnica. 27 lat po "Małej Moskwie". We wrześniu 1993 roku odjechali ostatni żołnierze radzieccy

O tym aspekcie polskiej historii niemal już zapomnieliśmy. Po tym trwającym ponad pół wieku epizodzie zostały jednak ludzkie wspomnienia, niezabliźnione rany i... wiele obiektów, z którymi nie wiadomo, co zrobić. Straszą pustostany, których nie opłaca się remontować - poligony, szpital psychiatryczny, stacje paliwowe, koszary. Udało się jednak uratować wiele nieruchomości, między innymi "leningrady" - bloki stawiane z gotowych prefabrykatów, modułów produkowanych w Związku Radzieckim.

Na tę chwilę, kiedy wszystkie zabudowania, zajęte przez obcą armię opustoszeją, trzeba było czekać wiele dekad. Nikt nie wierzył, że to jest możliwe. Kiedy w 1989 roku zmienił się w Polsce ustrój, nowa władza rozpoczęła negocjacje dotyczące wycofania bratniej, okupacyjnej formacji - Armii Czerwonej, która w Polsce została po zakończeniu działań II wojny światowej, następnie Armii Radzieckiej, a na ostatnim odcinku historii Grupy Wojsk Armii Federacji Rosyjskiej.

Legnicę zwano Małą Moskwą dlatego, że tu przebywało najwięcej obcych żołnierzy. Nikt nie wiedział do końca, jaka to populacja. Mundurowi żyli w jednostkach, na poligonach, ale w mieście mieszkały ich rodziny oraz cywilni pracownicy. Obsługiwali całą miejską strukturę - sklepy, szkoły, szpitale, przedszkola, placówki kultury, pralnie, szwalnie, gastronomię. Na początku lat 90. władze miasta szacowały, że Rosjan jest tylu, ilu polskich mieszkańców - ponad sto tysięcy. A w owym czasie do miasta przybywały też ogromne rzesze nowych biznesmenów, handlujących wszelkim towarem na targowisku, prowadzących najróżniejsze interesy.

Wojska radzieckie zajmowały 1200 różnego rodzaju obiektów na terenie miasta - poligony, obiekty militarne, budynki użyteczności publicznej, szkoły, szpitale, sądy, urzędy i obiekty sportowe. Rosyjskie kompleksy oficjalnie nie były dostępne polskiej ludności, bo dostępu strzegli strażnicy z bronią ostrą, ale w czasach polskiego kryzysu rosyjskie sklepy kusiły ofertą, więc często dobrą przepustką okazywały się polskie banknoty.

Inne miejsca czarowały natomiast swoją architektoniczną urodą. Obszar w dzielnicy Tarninów, zwany Kwadratem, otoczony dwumetrowym murem, z ostrzegawczymi napisami w kilku językach, działał jak magnes z uwagi na bajeczną architekturę. To najpiękniejsza część miasta z eklektycznym budownictwem z czasów niemieckiego gospodarczego boomu.

W Kwadracie znajdował się budynek sztabowy i magiczne domy, które zajęli najwyżsi rangą oficerowie radzieccy. Do dyspozycji mieli kina, kawiarnie, restauracje, sklepy, przedszkola, a nawet centrum radiowo-telewizyjne, które służyło dodatkowo do podsłuchiwania życia w oficerskich domkach.

Miasto nauczyło się funkcjonować w tej przedziwnej rzeczywistości. Od początku Legnica stała się oddolnie prężnym ośrodkiem handlowym, w którym Polacy mogli zaopatrzyć się w deficytowe towary, a Rosjanie robić transgraniczne interesy.

Tak było aż do końcówki pobytu obcej armii w Polsce, do września 1993 roku, kiedy z kraju, na mocy układu o opcji zerowej, wynegocjowanego przez prezydenta Lecha Wałęsę, wyjeżdżało dowództwo i ostatnie oddziały wojskowe. Handel trwał do końca i w tej finalnej fazie miał charakter kradzieży i dewastacji mienia. Tanim towarem stały się granaty, pociski, broń, mundury. Oficerowie sprzedawali nawet zabytkowe wyposażenie zajmowanych przez siebie secesyjnych willi - cenne kasetony, dębowe boazerie, ceramiczne piece, stare meble i żyrandole.

Atmosferę przyjaznego pożegnania z chusteczkami na legnickim dworcu ostatnich żołnierzy wsiadających do ostatniego wojskowego eszelonu w dziejach powojennej Polski, z orkiestrą i wiwatami, zakłóciło przemówienie Lecha Wałęsy. Wskazał on na historyczną datę. Następnego dnia miało minąć 56 lat od inwazji w 1939 roku Armii Czerwonej na tereny wschodnie ówczesnej Polski.

Siedem lat temu, w 20. rocznicę ostatecznego wymarszu armii Federacji Rosyjskiej, w Legnicy udało się zorganizować polsko-rosyjski festyn wspomnieniowy, na który przyjechało wielu byłych wojskowych, z sentymentem wspominających czas spędzony na zagranicznej placówce. Tymi sentymentami Rosjanie dzielą się też do dziś na portalu sgvavia.ru - znaleźć tam można wiele zdjęć z Legnicy.

Natomiast w dawnej "Małej Moskwie" został park pamięci na cmentarzu komunalnym. Zgromadzono tu pamiątki z mrocznego czasu, kiedy ulice wielu polskich miejscowości zapełniały pomniki wdzięczności dla Armii Czerwonej. Te legnickie stoją tuż obok kwatery, na której spoczęli obrońcy miasta i żołnierze, którzy ze służby do kraju nie mieli już wrócić. Jest tu też grób, na który przychodzą pielgrzymki młodych osób. To mogiła zakochanej w polskim żołnierzu Rosjanki, która stała się bohaterką filmu Waldemara Krzystka "Mała Moskwa".