Wojciech Engelking: Niepotrzebna rewolucja godności. Głupi polityczny błąd PiS‑u

Na pozór - trudno dziś o temat bardziej błahy. Odbywa się rekonstrukcja rządu, prezydent już nie wetuje ustaw zmieniających system sądownictwa w Polsce, na ulice wylewają się tłumy - po co więc zajmować się tym, że warszawska aleja Armii Ludowej nosi dziś miano Lecha Kaczyńskiego, podobnie jak jeden z placów w Katowicach? Praktycznie rzecz biorąc - może i jest to uciążliwe, ale czy jest to temat jakkolwiek istotny? Otóż, według mnie, jest.

Dzieje się tak z prostego powodu - mamy do czynienia z elementem operacji, jakiej PiS chce dokonać na Polakach, przemeblowując ich zbiorową wyobraźnię. W której Lech Kaczyński nie funkcjonował dotychczas jako osoba godna publicznego upamiętnienia - co więcej, z takiej godności go odarto. Wystarczy przypomnieć warszawski spór o pomnik ofiar katastrofy smoleńskiej, w ramach którego Hanna Gronkiewicz-Waltz przyszła do pewnego programu publicystycznego i na pomysł pomnika światła zareagowała wyciągnięciem zdjęcia ze zjazdu NSDAP w Norymberdze i stwierdzeniem, że coś dziwnie podobnie ono do projektowanego pomnika światła wygląda.

Zobacz także: Tak będą wyglądać pomniki smoleńskie?

I chociaż wypowiedź prezydent Warszawy była skandalem, podobnie jak skandalem jest, iż po ponad siedmiu latach od 10 kwietnia 2010 r. w Warszawie wciąż brakuje monumentu upamiętniającego tę tragedię (i to umieszczonego w godnym miejscu, a nie przy zajezdni autobusowej na tyłach Krakowskiego Przedmieścia), pod względem politycznym ostatnią manię PiS-u - nazywania wszelkiego możliwego skweru, który w ramach ustawy dekomunizacyjnej utracił poprzedniego patrona, mianem Lecha Kaczyńskiego bądź pary prezydenckiej - należy ocenić jako błąd. Pod względem moralnym jest to, oczywiście, zachowanie zrozumiałe i godne pochwały, ale w polityce rewolucja godności powinna być robiona metodami politycznymi.

W myśl tych ostatnich lepiej dla partii rządzącej, by ta PiS-owska się w ogóle nie odbyła, a jeśli już ma się odbywać - by była dyskretna, prawie że niewidoczna, i by zbyt głęboko w zbiorową wyobraźnię Polaków nie sięgała.

W wydanej ostatnio w Polsce znakomitej książce "Obcy we własnym domu" amerykańska socjolożka Arlie Hochschild stawia tezę następującą: za sukces prawicy (a zwłaszcza takich jej demagogów jak Donald Trump) odpowiada poczucie braku godności u jej wyborców i przekonanie, że tymi, którzy ich z tej godności odarli, są liberałowie. Prawica nie musi wykonywać w sferze realnej żadnego gestu, który by jej wyborcom faktycznie pomógł, ale w sferze symbolicznej musi wyciągnąć do nich dłoń, by przekonać, że krzywda, którą odczuwają - choć często nie mają ku temu faktycznych powodów - jest jak najbardziej prawdziwa.

Podobnie tłumaczyła popularność Trumpa i ruchu alt right wśród młodych mężczyzn w USA w „Kill All Normies” Angela Nagle, twierdząc, że czują się oni przegranymi rewolucji seksualnej i między 20-ką a 30-ką pozostają sfrustrowani, w długich związkach, podczas gdy ich koleżanki uprawią swobodny seks z samcami alfa. Młodzi mężczyźni mieliby odczytywać owo zachowanie jako politycznie liberalne i sprawiające im krzywdę, dlatego też wyborczo zwracać się w kierunku tych, którzy stoją do liberałów w kontrze. Ale stoją w niej wobec nich li tylko w sferze symbolicznej.

Dla prawicy w Stanach to poczucie krzywdy jest zbawcze, bo choć trudno oskarżyć Baracka Obamę czy Hillary Clinton o brak u niektórych mężczyzn tego, co Nagle nazywa "żetonami godności" - poważnej frekwencji partnerek seksualnych - odczytanie tego braku jako konsekwencji liberalizmu spod znaku CNN czy "New York Timesa" pozwala na uzyskanie ich poparcia, w zbiorowej wyobraźni czyniąc oddanie głosu na Trumpa czy partię Herbacianą zwróceniem sobie godności. Czy da się w podobne ramy ująć także to, co dzieje się w Polsce?

Oczywiście, że się da - i, co najciekawsze, nie są to wyłącznie ramy tak symboliczne, jak te, z którymi mamy do czynienia w Ameryce. W te najbardziej realne wszak polityka PiS-u się wpisuje i jest w nich godna najwyższej pochwały: owe ramy to programy 500+ czy Mieszkanie+, walka z dziką reprywatyzacją. Jednym słowem: wszystkie kwestie ekonomiczne i socjalne, na których zaniedbanie przez Platformę PiS odpowiedział i wygrał wybory, kolonizując przy okazji lewicę.

Problem w tym, że gdyby rewolucja godności, na którą było i jest w Polsce zapotrzebowanie, była rewolucją wyłącznie ekonomiczną i socjalną, w Pałacu Prezydenckim od dawna zasiadałby już Piotr Ikonowicz, a w Kancelarii Premiera - Adrian Zandberg. W rewolucji godności ważniejsza jest zaś sfera symboliczna. W tę w roku 2015 PiS również świetnie (pod względem technicznym) się wpisał, przekonując Polaków, że nie w ich interesie leży, by jedno ideowe środowisko - upraszczając: "Gazeta Wyborcza" z przyległościami - dominowała w sferze publicznej nad dyskursem. Można więc powiedzieć, że Jarosław Kaczyński dostał w 2015 r. od Polaków mandat przede wszystkim na tego dyskursu zmienianie, i do tego zmieniania niezbędne narzędzia - jak, przykładowo, możliwości nałożenia półtoramilionowej kary na TVN czy możliwość uczynienia tragicznie zmarłego prezydenta patronem wszystkiego, co się da.

No i - niestety dla niego samego - się do tego zmieniania zabrał.

Dwudziestoparoletni Mike, którego nie za bardzo chciały koleżanki, nie stanie się nagle Casanovą, ponieważ wybory wygrał Donald Trump. Wymiana elit w Waszyngtonie z liberalnych na rozmaite przyległości Partii Herbacianej wyłącznie pogłębi poczucie krzywdy u bezrobotnych w Luizjanie. Na tym polega geniusz amerykańskiej rewolucji godności w sferze symbolicznej: nigdy się ona nie dokona, albowiem jest rewolucją skłamaną. Dokonanie faktycznej społecznej przemiany, zwłaszcza w przypadku takiej partii, jak PiS - czyli partii rewolucyjnej - jest wszak dla rewolucji symbolicznej największym zagrożeniem: rewolucjoniści tracą wtedy całe swoje paliwo. Rewolucja się wypala.

Głosujący na PiS z racji wewnętrznego poczucia krzywdy wyborca mógł się tegoż poczucia krzywdy na chwilę pozbyć w 2015 r., widząc, jak partia, którą poparł, wygrywa wybory, przy jęku środowisk, które uznawał za własnych krzywdzicieli - upraszczając: liberalnych, a właściwie: mainstreamowych - ponieważ utożsamił własnych krzywdzicieli z tymi, którzy pośmiertnie kpili z Lecha Kaczyńskiego, bądź doprowadzali do upadku rozmaitych prawicowych mediów. Dla PiS-u byłoby jednak pod względem politycznym lepiej, gdyby to poczucie krzywdy natychmiast do jego wyborcy wróciło, niezależnie od tego, że ludzie, na których głosował, rozsiedli się w gabinetach i mają jakąś polityczną sprawczość (technicznie rzecz do zrobienia bardzo prosta, zwłaszcza dla PiS-u, którego środowisko od dawien dawna żywi się teorią układu).

Jeśli bowiem wyborca ów zobaczy, że sfera publiczna zostaje urządzona tak, że krzywda, o której PiS mówił i na której budował swój polityczny kapitał, znika (na przykład przez przemianowanie paru ulic i placów na imienia Lecha Kaczyńskiego), a nie znika jego krzywda osobista, przestanie PiS w sferze symbolicznej identyfikować jako tych polityków, którzy mogą tę osobistą zniwelować.

A wtedy za przeprowadzanie rewolucji godności w sferze symbolicznej weźmie się już ktoś zupełnie inny. Być może na tyle mądry, by jej nie przeprowadzić w ogóle.

_Tytuł od redakcji. _