Wicepremier Gowin: mniej biurokracji. PO: to jego sukces

Ustawa o zmianie ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym oraz niektórych innych ustaw (tzw. Ustawa deregulacyjna) weszła w życie 1.10.2016 roku i jest najważniejszą zmianą dokonaną przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego w roku akademickim 2016/17. Celem ustawy jest odbiurokratyzowanie nauki i szkolnictwa wyższego poprzez wprowadzenie rozwiązań deregulacyjnych w różnych obszarach funkcjonowania uczelni. Ustawa znosi część obowiązków sprawozdawczych i informacyjnych związanych z koniecznością przedkładania oświadczeń i stosowania skomplikowanych procedur dotyczących działalności uczelni. Zawiera również zmiany o charakterze porządkującym, wynikające z doświadczeń w stosowaniu niektórych przepisów z zakresu nauki i szkolnictwa wyższego oraz zapewnia spójność w obrębie tych unormowań.

Od 1 stycznia 2017 r. obowiązują nowe przepisy dot. finansowania szkolnictwa wyższego i nauki. Zasady przyznawania uczelniom środków są prostsze, a jakość
i umiędzynarodowienie bardziej doceniane. Nowy algorytm ma premiować m.in. utrzymanie na uczelni odpowiedniej relacji między liczbą studentów a liczbą kadry dydaktycznej. Poza tym dotacja powiązana byłaby też z kategorią naukową jednostki, liczbą realizowanych tam projektów badawczych. W nowym algorytmie ma być także zmniejszony efekt "dziedziczenia" dotacji przez uczelnię z roku na rok. Zmiany te następować będą dwuetapowo. W obecnym algorytmie ta stała przeniesienia wynosiła 65 proc., w roku 2017 wyniesie 57 proc., a od 2018 r. ma spaść do 50 proc.

Po raz pierwszy w Polsce ustawa o szkolnictwie wyższym przygotowana zostanie na podstawie założeń opracowanych przez środowisko. W drodze konkursu zostały wyłonione trzy zespoły eksperckie, które niezależnie od siebie przygotowały konkurencyjne propozycje założeń nowej ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym. Koncepcje zmian w szkolnictwie wyższym są nieustannie poddawane szerokim konsultacjom środowiskowym, również podczas konferencji programowych w ramach Narodowego Kongresu Nauki (NKN). Co miesiąc w innym uniwersyteckim mieście odbywają się konferencje poświęcone najważniejszym problemom i wyzwaniom, przed którymi stoi nauka i szkolnictwo wyższe. Oficjalna prezentacja założeń przygotowanych przez zespoły z Uniwersytetu SWPS, Instytutu Allerhanda i Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza odbędzie się 1 marca. Ostateczny projekt nowej ustawy zostanie zaprezentowany na wrześniowym Narodowym Kongresie Nauki w Krakowie.

Naukobus, Uniwersytet Młodego Odkrywcy i Wsparcie dla Uniwersytetów Trzeciego Wieku to programy MNiSW realizowane w ramach społecznej odpowiedzialności nauki ujętej w tzw. strategii Gowina dla nauki i szkolnictwa wyższego. Program Uniwersytet Młodego Odkrywcy to pierwsza inicjatywa realizowana w ramach Społecznej Odpowiedzialności Nauki wyrażonej w tzw. strategii Gowina na rzecz nauki i szkolnictwa wyższego. Jednym z trzech głównych założeń strategii jest popularyzacja dokonań polskich naukowców wśród różnych grup społecznych (od juniorów do seniorów), a także dotarcie z atrakcyjną formą edukacji do obszarów wykluczonych. Program Naukobus współtworzony jest we współpracy z Centrum Nauki Kopernik. Mobilna wystawa zawiera 15-20 eksponatów przygotowanych w atrakcyjnej wizualnie formie. Zasięg projektu obejmuje 400 szkół (200 wyjazdów po 2 Naukobusy) dotrze do 100 000 uczniów i 200 000 rodziców. Przewidywany budżet w pierwszym roku trwania programu Naukobus wynosi 2,5 mln złotych. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego planuje stopniowe zwiększanie zasięgu wystaw w kolejnych latach.

W roku 2017 pojawią się nowe przepisy prawne oraz nowe formy wsparcia dla działań innowacyjnych. We współpracy z przedsiębiorcami, naukowcami i inwestorami, a także w odpowiedzi na ich potrzeby powstaje wiele inicjatyw resortu nauki. Przykładem jest Biała Księga Innowacji. W ramach tego dokumentu zdiagnozowaliśmy wspólnie najważniejsze bariery i potrzeby tych trzech środowisk - to na jego podstawie powstaje cały pakiet ustaw wspierających innowacyjność.

Tzw. pierwsza ustawa innowacyjna, która weszła w życie w styczniu 2017, zwiększa poziom ulg podatkowych na działalność B+R do 50 proc. dla mikro, małych i średnich firm, a także do 30 proc. dla dużych firm. Z myślą o start-upach, które nie mogą skorzystać z tych odliczeń, wprowadziliśmy tzw. zwrot gotówkowy kosztów związanych z prowadzeniem badań naukowych i prac rozwojowych. To pomoc dla podmiotów najbardziej innowacyjnych, ale o wciąż słabej pozycji na rynku.

W resorcie nauki toczą się już prace nad drugą ustawą o innowacyjności, której wejście w życie planowane jest na 1 stycznia 2018 roku. Z jednej strony będzie ona rozwinięciem dotychczasowych instrumentów, z drugiej wprowadzi nowe rozwiązania. Są to np.:
• lepsze rozwiązania dla centrów badawczo-rozwojowych, czyli firm specjalizujących się w prowadzeniu tego typu działalności na zlecenie innych podmiotów;
• bardziej efektywne procedury tworzenia i finansowania Polskiej Mapy Drogowej Infrastruktury Badawczej;
• możliwość przeznaczania przez firmy części podatku CIT na wsparcie działalności badawczej (na wzór 1% CIT na działalność pożytku publicznego);
• ułatwienia w zakresie funkcjonowania sytemu ochrony własności intelektualnej;
• instrumenty ułatwiające przedsiębiorcom i jednostkom naukowym łatwiejsze współinwestowanie w rozwój infrastruktury badawczej.

Ministerstwo nauki pracuje w tej chwili nad nową ścieżką kariery akademickiej. Nowy typ doktoratów pozwoli na szybsze zbliżenie pomiędzy nauką a biznesem, ponieważ proces powstawania doktoratu będzie prowadzony w systemie dualnym. Oznacza to, że jednostka naukowa wraz z przedsiębiorstwem ustalają plan badań, który nastawiony jest na rozwiązanie konkretnego problemu wskazanego przez firmę, a doktorant zyskuje dwóch opiekunów. Pierwszym z nich jest opiekun naukowy - samodzielny pracownik naukowy, który kontroluje jakość badań, drugim zaś opiekun pomocniczy, wyznaczany przez przedsiębiorcę. Podwójna opieka merytoryczna to właśnie sposób na intensyfikację kontaktu między światem nauki a biznesu - wyjaśnił szef resortu nauki. Ministerstwo chce, aby pierwsi doktoranci w ramach doktoratu wdrożeniowego pojawili się na uczelniach już od nowego roku akademickiego.

Kolejną inicjatywą stymulującą rozwój innowacji w Polsce jest NIT, czyli Narodowy Instytut Technologiczny. - Chcielibyśmy, aby NIT rozpoczął swoją działalność od 1 stycznia 2018 roku. Będzie to nowoczesna, oparta o najlepsze zagraniczne wzorce, publiczna struktura prowadząca badania naukowe i zajmująca się ich komercjalizacją. Skupi w sobie najlepsze polskie instytuty badawcze, które będą realizowały projekty w obszarach wskazanych jako strategiczne dla Polski w Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju

Odpowiedzią na współczesne wyzwania rozwojowe muszą być zmiany mające na celu zapewnienie skutecznego transferu wiedzy do gospodarki oraz współpraca nauki z biznesem. Zaawansowana technologicznie branża produkcji gier wideo jest kluczowa z punktu widzenia państwa stawiającego na innowacje i rozwój. Musimy zdecydowanie zwiększyć innowacyjność gospodarki. Skierowanie środków do sektora gier wideo wesprze inteligentną reindustrializację, będącą ważnym punktem Planu na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju. MNiSW we współpracy z innymi resortami zainicjował powstanie kampanii programuj.gov.pl, która wspiera naukę programowania.

Brak należytego i zdecydowanego przeciwdziałania nasilającej się w kraju ksenofobii uwidacznia się w coraz częstszych aktach przemocy i działaniach agresywnych skierowanych przeciwko studiującym w Polsce cudzoziemcom. Chodzi zarówno o studentów zagranicznych studiujących w pełnym cyklu studiów oraz studentów z zagranicy przyjeżdżających do Polski w ramach programu „Erasmus”. Minister nie spełnia żądań rektorów uczelni wyższych domagających się zdecydowanego potępienia rasizmu i postaw ksenofobicznych. Ponadto, nazywa takie zdarzenia „incydentami” i nie podejmuje szerszych działań mających na celu zmianę postaw i potępienia agresji, a także nie podejmuje tego problemu na Radzie Ministrów. Wyraźne potępienie aktów przemocy wobec zagranicznych studentów ze strony rządu, na czele z ministrem spraw wewnętrznych oraz ministrem nauki i szkolnictwa wyższego, pokazałoby obywatelom, w szczególności młodym ludziom, wolę zdecydowanego przeciwdziałania aktom ksenofobii przez organy odpowiedzialne za przestrzeganie prawa.

Dopuszczenie przez ministra do uchwalenia przez parlament poselskiego projektu nowelizacji ustawy o instytutach badawczych. To typowa dla działań PiS ustawa „kadrowa”, dająca pełnię władzy personalnej nad instytutami badawczymi ministrom, którzy kierują danymi instytucjami. W znowelizowanych przepisach nie występuje kadencyjność władz. O ewentualnym odwołaniu dyrektora lub jego zastępcy decyduje arbitralna decyzja właściwego ministra. Rada instytutu jest ciałem „dekoracyjnym”, a przewodniczącego tej rady wybiera się spośród członków mianowanych przez ministra. Nowelizacja ustawy o instytutach badawczych - podobnie jak w innych przykładach samowoli kadrowej PiS - to był projekt poselski. Minister nauki, który nie przeciwstawił się uchwaleniu przepisów, które wchodzą wprost w zakres jego urzędu, tym samym zgodził się na tak prowadzoną politykę kadrową w instytutach badawczych.

Trzeci element krytyki ministra wynika z przyjętego przez rząd 31 stycznia br. projektu nowelizacji ustawy o stopniach i tytule naukowym. Chodzi głównie o wprowadzenie tzw. „habilitacji wdrożeniowej”. Zaproponowany przez resort model habilitacji polega na umożliwieniu nadania uprawnień równoważnych ze stopniem naukowym doktora habilitowanego osobom z wybitnym dorobkiem wdrożeniowym przez rektora uczelni bądź przez dyrektora instytutu. Krytyce należy poddać, zgodnie zresztą z opinią instytucji reprezentujących środowisko naukowe i akademickie, zarówno pomysł nieprecyzyjnie zdefiniowanego osiągnięcia wdrożeniowego, jak i jednoosobowy tryb nadawania tych uprawnień doktora przez kierownika instytucji naukowej (uczelni, instytutu). Natomiast nie poddajemy krytyce możliwości uzyskania „doktoratu wdrożeniowego”, który zachowuje procedury akademickie związane z uzyskaniem stopnia naukowego doktora i jedynie stanowi poszerzenie definicji osiągnięcia, które może stanowić podstawę rozprawy doktorskiej. Ponadto takie rozwiązania spotyka się w kilku krajach UE.

Za sukces ministra Gowina należy uznać prowadzenie szerokiego dialogu ze społecznością akademicką poprzedzającego przygotowanie projektu nowej ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym. Dialog odbywa się w ramach cyklu konferencji programowych przeprowadzanych w całym kraju. Spotkania organizowane są w dużych ośrodkach akademickich od października 2016 do września 2017 roku. Podsumowaniem debaty ze środowiskiem akademickim będzie Narodowy Kongres Nauki, który odbędzie się w dniach 18-20 września w Krakowie. Działania te mają być podstawą do przygotowania projektu nowej ustawy o szkolnictwie wyższym.