Jedyny czynny reaktor atomowy. Znajduje się w centrum Polski

Jest to jedyny działający w Polsce reaktor. Rok po powstaniu programu budowy, 20 listopada 1965 roku Rada Techniczna przyjęła projekt drugiego - tym razem polskiego - doświadczalnego reaktora jądrowego 30 MW typu wodno-berylowego, o nazwie roboczej R-2. 16 czerwca 1970 roku wmurowano kamień węgielny pod trwającą cztery lata budowę. 18 grudnia 1974 roku przystąpiono do doświadczenia krytycznego, a eksploatację rozpoczęto w następnym roku.

Wielozadaniowy reaktor został zaprojektowany przez polskich techników i specjalistów. Dzięki wysokiemu strumieniowi neutronów, stanowił uzupełnienie możliwości Ewy. Służył też jako element koniecznych badań nad programami budowy i eksploatacji elektrowni atomowych. Do dziś w reaktorze prowadzi się bardzo ważne badania, ale to nie jedyna jego rola. Maria jest głównym światowym producentem izotopu jodu-131 wykorzystywanego w medycynie oraz produkuje wiele molibdenu 99.

Reaktor znajduje się w dzisiejszej siedzibie Narodowego Centrum Badań Jądrowych. Obiekt leży na terenie Otwocka pod Warszawą, a konkretniej w dzielnicy miasta "Świerk". NCBJ powstało 1 września 2011 roku. Pierwotnie, miejsce to było siedzibą radzieckiego reaktora jądrowego EWA. Co roku, reaktor MARIA odwiedza 7-10 tysięcy osób.

W 1985 roku w wyniku gruntownej modernizacji wymieniono systemy sterowania, uzupełniono go o dodatkowe bloki berylowe, wykonano osłonę biologiczną stabilizatora ciśnienia, usprawniono systemy obiegowej kontroli temperatur, chłodzenia, wentylacji etc. Po katastrofie elektrowni jądrowej w ukraińskim Czarnobylu kompletnie zmieniło się podejście do analiz bezpieczeństwa reaktorów.

Między rokiem 1986 (awaria w Czarnobylu) a 1993, reaktor był wyłączony z pracy. Dzięki temu R-2 (który przyjął imię Marii Skłodowskiej - Curie) został wyposażony w nowoczesne układy eliminujące możliwość wystąpienia niepożądanych zdarzeń lub minimalizujące ich konsekwencje. Ponowne uruchomienie Marii nastąpiło pod koniec 1992 roku i od 1993 podjęła normalną eksploatację. Według analiz, reaktor ten może być wykorzystywany do 2020 roku, a po kolejnej modernizacji - aż do 2060.

Został on uruchomiony w 1958 w ówczesnym Instytucie Badań Jądrowych w Świerku (k. Otwocka). Nazwa pochodzi od pierwszych liter słów: eksperymentalny, wodny, atomowy. Jak Ewa trafiła do Polski? Po 1955 roku, ZSRR - w związku ze zdjęciem klauzuli tajności - mógł przekazać socjalistycznym państwom badawcze reaktory doświadczalne. Instytut Badań Jądrowych uznał jednak, że zaproponowana przez Związek Radziecki kwota 15 mln dolarów jest przesadzona. Negocjacje doprowadziły do zmniejszenia ceny do 5,5 mln dolarów. Za tę sumę Polska otrzymała gotowy reaktor oraz paliwo jądrowe.

Naukowcy z Narodowego Centrum Badań Jądrowych rozważają budowę w Świerku pod Otwockiem nowego badawczego reaktora jądrowego - reaktora wysokotemperaturowego (HTGR). Instytut podpisał w tej sprawie list intencyjny z brytyjskim konsorcjum w 2016 roku.