Szkoły wrażliwe kulturowo i przyjazne dla wszystkich uczennic i uczniów – doskonalenie kadr systemu oświaty

W ostatnich latach polskie szkoły stanęły przed nowymi wyzwaniami – rosnącą liczbą uczniów i uczennic z doświadczeniem migracji, w tym szczególnie dzieci z Ukrainy dotkniętej wojną. Zmiany te wymagają od nauczycieli nie tylko wiedzy merytorycznej, lecz także rozwiniętych kompetencji społecznych, międzykulturowych i emocjonalnych.

Na wyzwania te odpowiada projekt "Wsparcie edukacji formalnej dzieci i młodzieży z Ukrainy w programie FERS", w ramach którego wdrażany jest Rządowy program wyrównywania szans edukacyjnych dzieci i młodzieży "Przyjazna szkoła" w latach 2025-2027 (dalej: Program) – finansowany ze środków Unii Europejskiej (w kwocie niemal 500 mln zł), w ramach programu Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego.

Moduł 3. tego Programu pn. "Doskonalenie kadr systemu oświaty", realizowany przez Ośrodek Rozwoju Edukacji, stara się odpowiadać na te właśnie potrzeby – oferuje kompleksowe wsparcie dla nauczycieli, dyrektorów i innych pracowników i pracowniczek szkół w ramach działań doskonalących kadrę systemu oświaty. Głównym celem działań jest przygotowanie kadr systemu oświaty do pracy w zróżnicowanym środowisku edukacyjnym. Nauczyciele, specjaliści i asystenci międzykulturowi uczą się, jak efektywnie wspierać uczniów i uczennice z doświadczeniem migracji i uchodźstwa, uwzględniając ich odmienność językową i kulturową oraz trudne doświadczenia, wynikające z wojny czy migracji. Jednocześnie Program kładzie duży nacisk na doskonalenie dyrektorów szkół i kuratorów oświaty jako liderów edukacyjnych. Rozwija ich kompetencje w zarządzaniu szkołami zróżnicowanymi kulturowo, wspieraniu nauczycieli oraz tworzeniu włączającego i bezpiecznego środowiska dla wszystkich uczniów.

Program uwzględnia zmiany zachodzące w polskich szkołach – od tworzenia oddziałów przygotowawczych po wprowadzanie metod nauczania dostosowanych do indywidualnych potrzeb uczennic i uczniów. Dzięki temu nauczyciele zyskują nie tylko praktyczne narzędzia dydaktyczne, lecz także kompetencje potrzebne do tworzenia w szkole atmosfery wsparcia, bezpieczeństwa i włączenia społecznego. Działania realizowane w ramach modułu 3. zmierzają do tego, aby wszyscy członkowie społeczności szkolnej – nauczyciele, specjaliści, dyrektorzy i kuratorzy – wspólnie budowali szkołę wrażliwą kulturowo, gotową na różnorodność i potrzeby wszystkich uczniów i uczennic. W efekcie nie tylko podnosimy kwalifikacje kadr polskiej oświaty, ale wspieramy również całe środowisko szkolne w adaptacji do rosnącej różnorodności szkół i współczesnych wyzwań edukacyjnych.

Wsparcie dla nauczycieli i kadry oświatowej jest realizowane na dwóch poziomach, co pozwala na skuteczne łączenie strategii centralnych z lokalnymi potrzebami.

• Poziom centralny – koordynatorem działań jest Ośrodek Rozwoju Edukacji (ORE). ORE opracowuje programy szkoleń, modelowe programy nauczania dla oddziałów przygotowawczych oraz materiały merytoryczne dla nauczycieli. Dodatkowo prowadzi szkolenia dla operatorów regionalnych oraz kadry kierowniczej szkół i kuratorów oświaty, aby wzmacniać kompetencje liderów edukacyjnych w zarządzaniu różnorodnymi zespołami szkolnymi.
• Poziom regionalny – wsparcie realizują wyłonieni przez ORE operatorzy regionalni, czyli konsorcja placówek doskonalenia nauczycieli i organizacji pozarządowych. Ich zadaniem jest dokładna diagnoza potrzeb szkół w poszczególnych województwach oraz organizacja szkoleń, procesowego wspomagania, konsultacji eksperckich i sieci współpracy dla nauczycieli i innych pracowników oświaty.

Połączenie wiedzy eksperckiej z centralnego poziomu z elastycznym, dopasowanym wsparciem regionalnym pozwala reagować na konkretne wyzwania w szkołach – od różnic językowych i kulturowych po indywidualne potrzeby uczniów i uczennic, w tym dzieci z doświadczeniem migracji lub uchodźstwa.

Program wspiera nauczycieli oraz pozostałą kadrę oświatową w rozwijaniu kompetencji niezbędnych do pracy w zróżnicowanym kulturowo środowisku szkolnym. Obejmuje kilka kluczowych obszarów:

• język i nauczanie przedmiotowe – nauczyciele uczą się prowadzić efektywne lekcje przedmiotowe dla uczennic i uczniów, dla których język edukacji nie jest językiem ojczystym, tak aby wszyscy mogli w pełni uczestniczyć w procesie nauczania
• wsparcie emocjonalne i indywidualne podejście – Program dostarcza strategii pracy z uczniami i uczennicami, którzy doświadczyli traumy lub napotykają trudności edukacyjne oraz pokazuje, jak dostosować nauczanie do ich indywidualnych potrzeb
• integracja kulturowa i edukacja antydyskryminacyjna – uczestnicy poznają metody zapobiegania konfliktom i wykluczeniu w klasach wielokulturowych oraz budowania włączającej i przyjaznej atmosfery w szkole
• współpraca z rodzicami i asystentami międzykulturowymi – szkolenia uczą efektywnej komunikacji z rodzinami uczniów oraz uwzględniania różnic kulturowych i językowych, co wspiera integrację uczennic i uczniów oraz ich rodziców w środowisku szkolnym
• specjalne potrzeby edukacyjne – nauczyciele zdobywają wiedzę i narzędzia pozwalające pracować z uczniami o zróżnicowanych potrzebach edukacyjnych, w tym z uczniami i uczennicami pochodzenia romskiego z Ukrainy
• zarządzanie szkołą różnorodną kulturowo – dyrektorzy i kuratorzy, jako liderzy edukacyjni, rozwijają kompetencje w zakresie zarządzania szkołami wielokulturowymi, wspierania nauczycieli i tworzenia włączającego środowiska edukacyjnego.

Operatorzy regionalni dostosowują formy wsparcia – szkolenia, konsultacje eksperckie czy sieci współpracy – do faktycznych potrzeb szkół w poszczególnych województwach, aby w ten sposób zapewnić praktyczne i skuteczne działania.

Na realizację działań centralnych ORE przeznaczono 30 mln zł, a na działania regionalne 16 operatorów – 77 mln zł, proporcjonalnie do liczby uczniów z Ukrainy w województwach. Program będzie realizowany do 31 sierpnia 2027 roku.

Działania są monitorowane pod kątem osiągnięcia konkretnych rezultatów:

• przeszkolenie co najmniej 2 500 pracowników systemu oświaty;
• wsparcie przynajmniej 1 230 szkół;
• opracowanie 16 pakietów materiałów merytorycznych i programów szkoleń;
• opracowanie 3 modelowych programów nauczania do wykorzystania przez nauczycieli do prowadzenia nauczania w oddziałach przygotowawczych;
• przeszkolenie co najmniej 1 230 dyrektorów szkół;
• organizacja 2 konferencji ogólnopolskich.

Dzięki temu nauczyciele zyskują narzędzia i wiedzę potrzebną do efektywnej pracy z uczniami i uczennicami z doświadczeniem migracji, a szkoły stają się przyjaznym i bezpiecznym miejscem integracji i wsparcia.

Rządowy program "Przyjazna szkoła" – Moduł 3. to kluczowy element strategii wspierania polskiego systemu edukacji w obliczu rosnącej różnorodności uczniów. Zapewnia kompleksowe wsparcie dla kadry oświatowej, rozwija kompetencje liderów edukacyjnych i umożliwia tworzenie szkoły otwartej, włączającej i gotowej na wyzwania współczesnej edukacji – szkoły wrażliwej kulturowo.