STEŚ i STEŚ-R. Dwie kluczowe fazy w procesie inwestycyjnym CPK

W całym procesie z inwestorem współpracuje wiele firm i instytucji. Prócz opracowania szczegółowych projektów na kolejnych etapach musi on uzyskać niezbędne pozwolenia administracyjne. Zanim jednak rozpocznie się projektowanie należy wykonać prace studialne – tzw. SSL (Strategiczne Studium Lokalizacyjne), a następnie STEŚ (studium techniczno – ekonomiczno - środowiskowe) lub tzw. STEŚ-R (dodatkowo zawierający opracowanie koncepcji programowo-przestrzennej i uzyskanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach). Rzetelnie wykonane prace studialne przyspieszają i porządkują cały proces inwestycyjny Centralnego Portu Komunikacyjnego.

Każdy projekt realizowany przez CPK - czy to budowy nowej linii kolejowej, czy lotniska – można podzielić na kilka faz:

• Planowanie – na tym etapie wyznacza się na mapie ogólny korytarz linii czy umiejscowienie lotniska analizując je m.in. pod względem geologicznym, środowiskowym, planistycznym, czyli przeprowadza się tzw. Strategiczne Studium Lokalizacyjne. Korytarz stanowi obszar, w którym na następnym etapie przygotowywane są warianty tras linii kolejowych. W przypadku inwestycji CPK – już na tym etapie zostają przeprowadzone pierwsze konsultacje społeczne.

• Prace studialne – w postaci STEŚ lub STEŚ-R. To etap, w którym projektanci wskazują kilka wariantów przebiegu linii kolejowej czy umiejscowienia lotniska. Studium techniczno-ekonomiczno-środowiskowe (STEŚ) i łączący opracowanie STEŚ z uzyskaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach (STEŚ-R) to procesy pozwalające na szczegółowe przeanalizowanie wariantów przebiegu linii kolejowej i wybranie na podstawie analizy kosztów i korzyści oraz analizy wielokryterialnej przebiegu preferowanego, czyli tzw. wariantu inwestorskiego. W przypadku STEŚ-R praca nad koncepcją programowo-przestrzenną nie jest rozdzielana pomiędzy 2 podmioty (w formule STEŚ wstępną koncepcję opracowuje wykonawca STEŚ, a uszczegóławia ją i optymalizuje zespół opracowujący docelową koncepcję i projekt budowlany), a decyzja środowiskowa potwierdzająca realizowalność projektu zgodnie z wariantem inwestorskim pozwala na zamknięcie etapu analiz wariantowych i szybsze przejście do etapu projektowania. Warianty analizowane zarówno w formule STEŚ, jak i STEŚ-R, są przedmiotem zakrojonych na szeroką skalę konsultacji z lokalną społecznością.

• Etap projektowania. Po zastosowaniu formuły STEŚ, na tym etapie rozwijany jest wybrany wariant inwestorski, dla którego opracowywany jest projekt budowlany, oraz uzyskiwana jest decyzja środowiskowa, a następnie uzyskiwane są kolejne uzgodnienia oraz decyzje: lokalizacyjna, wodnoprawna i pozwolenie na budowę. W przypadku realizacji prac studialnych w formule STEŚ-R do opracowania pozostaje tylko projekt budowlany i uzyskanie decyzji administracyjnych.

• Etap budowy – realizacji.

Proces przygotowawczy wszystkich inwestycji infrastrukturalnych, nie tylko tych realizowanych przez Centralny Port Komunikacyjny, jest skomplikowany i czasochłonny, ale kluczowy dla dobrego zwymiarowania i realizacji projektu. Przy nim kolejne etapy takie, jak projektowanie czy budowa są w przypadku niektórych inwestycji krótsze. W przygotowaniu bardzo ważne miejsce zajmują właśnie etapy STEŚ czy STEŚ-R, które znacząco wpływają zarówno na tempo pracy nad projektem, jak i przyjęte w nim ostatecznie rozwiązania.

STEŚ i STEŚ-R to studia projektowe o ogólnym charakterze. Większość elementów projektowych jest szacowana wstępnie, a szczegółowo określane są tylko niektóre obiekty, np. położenie torów kolejowych, obiekty inżynierskie i infrastruktura towarzysząca (drogi serwisowe, urządzenia i sieci sterowania ruchem kolejowym) oraz sieci: trakcyjna, elektroenergetyczne, sanitarne i teletechniczne. STEŚ-R w założeniu jest studium bardziej wymagającym, bo zawiera więcej szczegółów projektowych, np. określa materiały niezbędne do budowy torowiska czy mostów i wiaduktów. Zawiera również bardziej zaawansowane analizy geologiczne, wodne itp. obszaru, na którym trasowana jest linia.

Przeprowadzane na tym etapie prognozy ruchu i analizy ruchowo-eksploatacyjne oraz sekwencyjnie prowadzone prace nad koncepcją techniczną sprawiają, że jest to proces iteracyjny, pozwalający stworzyć koncepcję funkcjonalną, ale i realizowalną z punktu widzenia technicznego. Po realizacji STEŚ-R bardzo rzadko dochodzi do znaczących zmian projektowych z uwagi na jego większe uszczegółowienie już na etapie planowania.

Proces tworzenia STEŚ-R wieńczy złożenie wniosku do właściwej Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska (RDOŚ) o wydanie tzw. decyzji środowiskowej, a uzyskanie tej decyzji potwierdza, że wariant preferowany przez inwestora jest realizowalny z punktu widzenia nie tylko technicznego i funkcjonalnego, ale również środowiskowego, jak również zabezpiecza interesy społeczeństwa, które bierze udział w konsultacjach społecznych moderowanych przez RDOŚ. Wniosek o wydanie decyzji środowiskowej procedowany jest po wyborze wariantu inwestorskiego. W przypadku STEŚ ma to miejsce w trakcie etapu projektowania, a w przypadku STEŚ-R w trakcie opracowywania koncepcji dla wybranego wariantu inwestorskiego.

W tym sensie formuła STEŚ-R pozwala znacznie skrócić czas przygotowania dokumentacji projektu. Dla pierwszych odcinków kolejowych, np. Warszawa – CPK – Łódź czy lotniska, spółka CPK początkowo część prac studialnych wykonywała samodzielnie. Dopiero zwiększenie liczby realizowanych równolegle prac przygotowawczych dla kolejnych inwestycji wymusiło zlecanie wykonania prac studialnych firmom zewnętrznym. Dziś CPK równie często przeprowadza STEŚ w jego klasycznej formie, jak i w ramach rozszerzonego STEŚ-R.

Oba warianty studium w przypadku inwestycji CPK zawierają komponent bardzo szerokich konsultacji społecznych. W sprawie wariantów przebiegu linii, budowy przystanków czy redukcji potencjalnie uciążliwych rozwiązań projektowych organizowane są spotkania z mieszkańcami. Do spółki spływają tysiące uwag, dzięki czemu zainteresowani mają szansę na sprawną reakcję.

Z jednej strony ujawnianie, często na bardzo wstępnym etapie planowania, przebiegów linii kolejowych niesie za sobą niepotrzebne emocje, antagonizuje lokalne społeczności, które głosują za lub przeciw wykluczającym się wariantom przebiegów. Z drugiej - dostarcza ogrom cennego materiału projektantom, którzy po przeprowadzeniu analizy korzyści mogą w finalnym wariancie inwestorskim uwzględnić większość postulatów społecznych. Wczesny i szeroki zakres konsultacji już na etapie STEŚ daje również szanse na zdecydowanie mniejszą liczbę protestów w kolejnych, przewidzianych prawem etapach, a tym samym na szybszą ścieżkę uzyskania decyzji środowiskowych, wodnoprawnych, lokalizacyjnych i pozwolenia na budowę.

Przeprowadzanie studium techniczno – ekonomiczno - środowiskowego wraz z wykonaniem koncepcji programowo-przestrzennej, czyli STEŚ-R, jako bardziej kompleksowego, daje również inwestorowi możliwość przekonania się, na ile wybrany przez niego ostateczny wariant był tym właściwym. Dziś na różnych etapach zaawansowania jest 16 projektów dla różnych odcinków linii CPK. Tak duża ich liczba wymusza na wykonawcach większe tempo prowadzonych prac. Kilkanaście polskich firm realizujących projekty studialne współpracując w różnych konsorcjach w najbliższym czasie będzie musiało "wspomóc" firmy z Czech, Słowacji, Niemiec czy Ukrainy. To konieczność, jeśli poszczególne STEŚ-ie mają być realizowane na tym samym wysokim poziomie jakościowym i zgodnie z harmonogramem. Tym bardziej, że już niebawem CPK będzie potrzebowała tzw. inżynierów projektu, którzy w imieniu spółki, mając odpowiednie uprawnienia, będą kontrolować spójność i przebieg całego procesu inwestycyjnego.