Sąd Najwyższy

Sąd Najwyższy to organ władzy sądowniczej w Polsce. W zakres jego działań wchodzi m.in. nadzór na działalnością sądów powszechnych oraz wojskowych w zakresie orzekania. Ponadto SN składa się z 5 Izb, z których każda z nich zajmuje się innymi właściwościami.

Rys historyczny

Sąd Najwyższy został utworzony w 1917 roku na mocy przepisów o tymczasowej organizacji sądów. Swoją działalność rozpoczął 1 września 1917 roku i stał się on wówczas najwyższą instancją nowego systemu sądownictwa w Polsce.

W 1938 roku SN dzielił się na Izbę Cywilną oraz Karną, a także na Izbę do spraw Adwokatury, która działała bezpośrednio przy Sądzie Najwyższym. Uchwały dotyczące SN uchwalano m.in. w następujących latach: 1962, 1984 oraz 2002.

Kolejna uchwała miała miejsce w 2017 roku. Zgodnie z nią wszyscy sędziowie SN mieli zostać przeniesieni w stan spoczynku, za wyjątkiem tych, których wskazaliby wspólnie Minister Sprawiedliwości i Prezydent RP. Uchwalenie tej ustawy wywołało liczne protesty i demonstracje wśród społeczeństwa. W rezultacie prezydent RP Andrzej Duda zawetował ustawę 31 lipca 2017 roku.

We wrześniu tego samego roku przedstawiono nowy projekt ustawy, który również wzbudził protesty społeczne. Zmiany dotyczyły m.in. wyodrębnienia dwóch nowych izb, sposobu trybu wyłaniania kandydatów na stanowisko sędziego oraz zmiany dotyczące wieku, w którym sędziowie przechodzą w stan spoczynku. Ustawa została uchwalona 8 grudnia, a w życie weszła 3 kwietnia 2018 roku.

20 grudnia 2017 roku Komisja Europejska wnioskowała jednak do Rady Unii Europejskiej o stwierdzenie istnienia “wyraźnego ryzyka poważnego naruszenia zasady praworządności w Polsce”. Wówczas Komisja Europejska wydała zalecenia skierowane w stronę władz Polski. Wobec tego w kolejnych latach ustawa ulegała kolejnym modyfikacjom.

Sąd Najwyższy - organizacja

Sąd Najwyższy to naczelny organ sądowniczy w Polsce. Zakres wykonywanych czynności przez SN został ściśle określony w Konstytucji oraz w stosownych ustawach. Organami Sądu Najwyższego są:

• Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego,
• Prezes Sądu Najwyższego dla każdej z izb,
• Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego,
• Zgromadzenie Sędziów Izby Sądu Najwyższego,
• Kolegium Sądu Najwyższego.

Wybór sędziów Sądu Najwyższego

Kandydat na stanowisko sędziego SN musi przede wszystkim wyróżniać się wysokim poziomem wiedzy prawniczej, mieć obywatelstwo polskie oraz nieskazitelny charakter, a także posiadać co najmniej 10-letni staż pracy na stanowisku sędziego, prokuratora, Prezesa Prokuratorii Generalnej RP, jej wiceprezesa lub radcy albo wykonywania w Polsce zawodu adwokata, radcy prawnego lub notariusza.

Wymagania dotyczące stażu pracy nie dotyczą zaś osób, które pracowały w polskiej wyższej szkole, w Polskie Akademii Nauk, w instytucje naukowo-badawczym lub innej placówce naukowej, mając tytuł naukowy profesora lub stopień naukowy doktora habilitowanego nauk prawnych.

Powołanie sędziów SN wchodzi natomiast w zakres obowiązek prezydenta RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Prezydent powołuje również Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego na 6-letnią kadencję, wybierając go spośród kandydatów sędziów SN w stanie czynnym. Wyboru dokonuje on spośród 5 kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego.

Prezesów poszczególnych Izb SB także powołuje prezydent, po zasięgnięciu opinii Pierwszego Prezesa SN. Powoływaniu są oni na 3-letnią kadencję spośród 3 kandydatów przedstawionych przez zgromadzenie sędziów Izby Sądu Najwyższego.

Sąd Najwyższy - podział na Izby

Sąd Najwyższy podzielony jest na 5 Izb, a każda z nich zajmuje się działaniami wchodzącymi w zakres jej właściwości. Są to:

• Izba Cywilna - zajmująca się sprawami z zakresu prawa cywilnego, gospodarczego, rodzinnego i opiekuńczego, rejestracji przedsiębiorców i zastawów,
• Izba Karna - zajmująca się sprawami rozpoznawanymi na podstawie Kodeksu postępowania karnego i Kodeksu karnego skarbowego,
• Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych - zajmujące się sprawami z zakresu prawa pracy, ubezpieczeń społecznych, spraw o roszczenia twórców wynalazków itp.,
• Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych - zajmująca się rozpatrywaniem skarb nadzwyczajnych, rozpoznawaniem protestów wyborczych,
• Izba Dyscyplinarna - zajmująca się sprawami dyscyplinarnymi sędziów SN, adwokatów, notariuszy, radców prawnych, prokuratorów itp.

Kompetencje Sądu Najwyższego

Sąd Najwyższy działa na podstawie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustawy o Sądzie Najwyższym. Orzeka on na rozprawach i posiedzeniach, które są jawne lub niejawne w składzie 3 sędziów, chyba że ustawa stanowi inaczej. SN zajmuje się m.in.:

• rozpoznawaniem protestów wyborczych,
• stwierdzeniem ważności wyborów do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, Senatu RP oraz wyboru Prezydenta RP,
• stwierdzeniem ważności referendum ogólnokrajowego i referendum konstytucyjnego,
• rozstrzyganiem nadzorczym w stosunku do samorządów zawodowych: adwokatów, radców prawnych oraz notariuszy,
• opiniowaniem ustaw i innych aktów normatywnych, na podstawie których orzekają i funkcjonują sądy.

Oraz wszelkimi innymi czynnościami, które wchodzą w zakres obowiązków poszczególnych Izb SN.