Rocznica uchwalenia Konstytucji 3 maja
Była pierwszą nowoczesną konstytucją w Europie i drugą na świecie, po konstytucji Stanów Zjednoczonych. Regulowała zasady funkcjonowania władz państwowych oraz prawa i obowiązki obywateli Rzeczpospolitej Obojga Narodów. 223 lata temu, 3 maja 1791 roku Sejm Czteroletni uchwalił ustawę rządową, zwaną później Konstytucją 3 maja. Dokument ten stał się symbolem tradycji niepodległościowych państwa polskiego.
03.05.2014 14:38
Postanowienia ustawy zasadniczej ustanawiały trójpodział władzy oraz znosiły wolną elekcję i zasadę liberum veto. Próby przeprowadzenia reform zawartych w ustawie rządowej zostały zniweczone już w połowie 1792 roku przez Konfederację Targowicką oraz wkroczenie wojsk rosyjskich do Rzeczypospolitej. Po utracie niepodległości w 1795 roku, przez 123 lata rozbiorów, Konstytucja była symbolem dążeń narodu, dokumentem przypominający o walce o niepodległość. Później do Ustawy odwoływali się też twórcy konstytucji polskich w 20. wieku. W 1791 roku dzień 3 maja został uznany za święto Konstytucji 3 maja. Po drugiej wojnie światowej władze komunistyczne zastąpiły je obchodami święta 1 Maja, a w 1951 roku - zdelegalizowały. Po zmianie ustroju, od kwietnia 1990 roku, święto 3 Maja jest świętem narodowym.
Prace nad Konstytucją z 1791 roku prowadził król Stanisław August wspólnie z Ignacym Potockim i Hugonem Kołłątajem. Konstytucja częściowo ograniczyła wpływy magnaterii na elekcję, Senat oraz zarządzanie krajem. Mieszczanie zyskali prawo do nabywania dóbr i uzyskiwania nobilitacji. Ustawa wprowadziła polityczne zrównanie mieszczan i szlachty, a także stawiała chłopów pod ochroną państwa, dzięki temu złagodzono niektóre nadużycia pańszczyzny.
Poprzez wprowadzenie jednolitego rządu, skarbu i wojska została zniesiona odrębność pomiędzy Koroną i Litwą. Katolicyzm uznano za religię panującą, przy zachowaniu tolerancji innych wyznań, uznanych przez państwo. Wprowadzono trójpodział władzy. Władzę ustawodawczą miał sprawować dwuizbowy Sejm o dwuletniej kadencji. Zmniejszono rolę Senatu. Zniesiono zasadę liberum veto, czyli możliwość blokowania uchwał przez pojedynczych posłów. Decyzje Sejmu miały zapadać zwykłą większością głosów. Władzę wykonawczą Konstytucja przyznawała królowi oraz radzie, tzw. Straży Praw, w której skład wchodził prymas oraz pięciu ministrów mianowanych przez króla: policji, pieczęci (czyli spraw wewnętrznych), interesów zagranicznych, wojny i skarbu. Król otrzymał prawo nominacji biskupów i senatorów, a w czasie wojny miał sprawować naczelne dowództwo nad wojskami.
Konstytucja 3 maja miała wyprzeć istniejącą anarchię, popieraną przez część krajowych magnatów, na rzecz monarchii konstytucyjnej. Zniesiona została wolna elekcja. Postanowiono, że po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego tron będzie dziedziczony, a nowa dynastia będzie wybierana przez szlachtę, wyłącznie w wypadku bezdzietnej śmierci króla. Konstytucja zapowiadała także reformę sądownictwa.
