Przemoc na zdrowie

40 tysięcy trupów i 200 tysięcy aktów przemocy - tyle ma oglądać młody Polak przed osiągnięciem pełnoletności. Oglądanie przemocy tępi wrażliwość, skłania do naśladownictwa, czyli rodzi przemoc - niemal zgodnie twierdzili przez lata psychologowie. Gdyby to była prawda, każde wyjście na ulicę groziłoby atakiem ze strony watah młodocianych bandytów, którzy z filmów i gier komputerowych nauczyli się bić i mordować. Większość psychologów traktuje przemoc tak, jak kiedyś Zygmunt Freud postrzegał seks. Widzą ją wszędzie i obarczają winą za całe zło tego świata. Dlatego kampanie przeciw przemocy w mediach stały się już rytuałem. Także w Polsce, gdzie Rada Etyki Mediów właśnie zażądała od telewizji Polsat przeniesienia na późne godziny emisji reality show "Fear Factor". Co roku rada piętnuje też nadawców za nadmiar przemocy w ich programach. Najczęściej piętnowany jest Polsat, któremu zarzucono pokazywanie średnio 20 trupów dziennie. Tymczasem przekonanie, że oglądanie przemocy rodzi przemoc, może być jednym z
największych kłamstw psychologii i kryminalistyki. Oczywiście, epatowanie przemocą może wielu do niej zachęcać, ale nie ma żadnego bezwarunkowego związku między jednym i drugim.

Przemoc pokazywana w filmach wciąż jest uważana za zjawisko naganne i jednoznacznie szkodliwe. W 1968 r. grupa amerykańskich naukowców przeprowadziła eksperyment, w którym dzieciom pokazano brutalne filmy. W efekcie dzieci zaczęły niszczyć zabawki. Cztery lata później wyniki głośnego "testu lalki bobo" stały się uzasadnieniem dla walki z przedstawianiem przemocy w mediach. Dzieci, którym pokazano znęcanie się nad lalką, skopały lalkę, której kopanie widzieli w filmie. Szczyt kampanii przeciwko pokazywaniu drastycznych scen w mediach nastąpił w 1999 r. - po strzelaninie w Columbine High School na przedmieściach Denver. Dwóch uczniów zabiło tam kilkunastu kolegów, a w końcu popełniło samobójstwo. Obaj nastolatkowie byli zagorzałymi fanami brutalnych filmów i ociekających krwią gier komputerowych. W następnych dwóch latach największe stowarzyszenia lekarzy i psychologów oraz duchowni z wielu kościołów w USA wzywali do bezwarunkowej krucjaty przeciw pokazywaniu przemocy w mediach. Kampania odniosła skutek: aż 93
proc. Amerykanów jest przekonanych, że przemoc na ekranie jest największym wrogiem ich dzieci. W Polsce podobnego zdania jest 69 proc. respondentów.

Prof. Thomas Friedman, psycholog z Uniwersytetu w Toronto, przeanalizował około 200 publikacji opowiadających o rzekomo wysokiej szkodliwości przemocy pokazywanej w mediach. Ze zdumieniem odkrył, że większość wniosków była naciągana, że bardzo rzadko udowadniano bezpośredni związek między agresją inscenizowaną a rzeczywistą. Friedman dowiódł, że w większości głośnych eksperymentów dochodziło do ewidentnych manipulacji. Na przykład podczas słynnego eksperymentu z lalką bobo sugerowano dzieciom, by właśnie na niej się wyżyły (jedno z dzieci wpadło do pokoju po projekcji i krzyknęło: "Tu jest lalka, którą mamy walnąć!").

Friedman przypomniał, że poza strzelaniną w Columbine High School było piętnaście podobnych masakr, ale w żadnej z nich sprawcami nie byli fani gier czy filmów ociekających przemocą. W odpowiedzi na rewelacje Friedmana psychologowie z Uniwersytetu Stanford powtórzyli eksperyment z 1968 r. Jednej grupie dzieci pokazywano brutalne filmy, zaś druga nic nie oglądała przez kilka dni. Okazało się, że ci, którym nie pokazywano filmów, byli znacznie bardziej agresywni od rówieśników oglądających brutalne obrazy. Zwolennicy teorii o bezwzględnej szkodliwości przemocy pokazywanej w mediach twierdzą, że osoby na nią narażone częściej popełniają przestępstwa, częściej mają też skłonności samobójcze. To też mit. W Stanach Zjednoczonych od 1992 r. (o dwie trzecie spadła liczba przestępstw nieletnich, zaś liczba uczniów przemycających broń do szkoły - o połowę. W Polsce przestępczość wśród młodzieży maleć zaczęła dopiero w 1996 roku.

Psychoterapeuci coraz częściej korzystają z teorii behawioralnej, zakładającej m.in. wpływanie na zachowania pacjentów za pomocą bodźców lękowych. Odpowiednio zaaplikowanym lękiem można leczyć nerwice natręctw, zahamowania społeczne i seksualne, nieśmiałość. Najbardziej agresywną formą terapii behawioralnej jest terapia implozywna: pacjent jest wystawiony na długotrwałe działanie silnego lęku wywołanego przez wyobrażone lub rzeczywiste bodźce. Dzieciom, których bliscy zostali zabici w zamachach 11 września, zalecano czytanie i oglądanie historii pełnych smutnych przeżyć, najczęściej z czasów wojny. Pomogło to zarówno dzieciom, które popadły w apatię, jak i tym, które stały się agresywne. Terapia przemocą okazuje się często skuteczna: inscenizowana przemoc działa tu jak "klin" w ludowej mądrości, nakazującej, by "kaca zwalczać klinem".

Rafał Geremek.
Współpraca:Dariusz Łukasiewicz, Kaja Szafrańska