Prawo wyborcze w Polsce

Prawo wyborcze to przepisy prawne, które regulują proces wyborów. Decydują o ordynacji wyborczej, trybie zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów, warunkach ważności wyborów czy zasadach prowadzenia i finansowania kampanii wyborczej.

Regulacje prawne

W Polsce to Kodeks wyborczy z 5 stycznia 2011 r. jest aktem prawnym, który reguluje prawo wyborcze. Obecnie obowiązujący Kodeks wszedł w życie 1 sierpnia 2011 r. i określa tryb przeprowadzania wyborów: parlamentarnych, prezydenckich, samorządowych oraz europarlamentarnych. Reguluje także kwestię warunków ich ważności. Kodeks wyborczy skodyfikował dotychczasowe przepisy dotyczące procesu wyborczego i zastąpił poprzednie ustawy wyborcze.

Innym ważnym źródłem prawa wyborczego jest Konstytucja RP z 1997 r., która reguluje kwestie dotyczące prawa wyborczego. Jest to artykuł : 62, 96 ust. 2, 97 ust. 2, 98-101, 127-129 oraz 169.

Termin “prawo wyborcze” bardzo często stosowany jest jako uprawnienie do głosowania. W takim kontekście można wyróżnić czynne oraz bierne prawo wyborcze.

Zasady prawa wyborczego

Istnieje katalog zasad, który odnosi się do procesu wyborczego. Są to tzw. przymiotniki wyborcze, które określają wybory. Powinny być one: powszechne, równe, wolne, bezpośrednie, tajne, większościowe, proporcjonalne. Powszechność odnosi się do tego, by wszyscy obywatele mogli brać udział w głosowaniu, równość do tego, by w procesie wyborczym obywatele uczestniczyli na takich samych prawach. Wolność dotyczy tego, by cała procedura wyborów odbyła się bez jakiegokolwiek nacisku zewnętrznego, przy zachowaniu możliwie jak największej neutralności i swobody wyboru kandydatów reprezentujących różne opcje polityczne.

Bezpośredniość odnosi się do tego, że głosowanie odbywa się osobiście i każdy obywatel decyduje w swoim imieniu, z czym wiąże się zasada zachowania tajności głosowania. Większościowe i proporcjonalne wybory nawiązują do systemu ustalania wyników wyborów i przeliczania głosów. Większościowe wybory to te, w których mandat otrzymuje kandydat, który otrzymał w okręgu jednomandatowym lub na liście w okręgu wielomandatowym największą liczbę głosów. W Polsce są to m.in. wybory prezydenckie czy samorządowe w przypadku wyboru wójta lub burmistrza.

Ordynacja proporcjonalna zakłada, że sposób przeliczania głosów w wyborach powinien proporcjonalnie oddawać podziały i wybory wyborców. Systemy proporcjonalne różnią się w zależności od metody przeliczania głosów (np. metoda d’Hondta czy Sainte-League). W Polsce m.in. w wyborach parlamentarnych stosuje się system proporcjonalny.

Czynne prawo wyborcze W Polsce

Czynne prawo wyborcze jest określane jako prawo wybierania, ponieważ odnosi się do przysługującej obywatelom możliwości brania udziału w głosowaniu poprzez oddanie głosu na wybranego kandydata do organów przedstawicielskich państwa lub samorządu terytorialnego, a także w referendum.

W Polsce czynne prawo wyborcze przysługuje każdemu obywatelowi, który ukończył 18 lat najpóźniej w dniu głosowania. Warunkiem jest także to, aby prawo do wybierania nie zostało odebrane prawomocnym wyrokiem sądu lub Trybunału Stanu. Osoby głosujące nie mogą być także ubezwłasnowolnione.

Takie samo prawo mają również pełnoletni obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej w wyborach do Parlamentu Europejskiej pod warunkiem stałego zamieszkiwania w Polsce oraz w wyborach do rad gminy, jeśli stale zamieszkują na jej obszarze. Tutaj warunkiem także jest brak pozbawienia praw wyborczych w kraju pochodzenia.

W Polsce czynne prawo wyborcze nie zawsze dotyczyło wszystkich obywateli. Kobiety dopiero w 1918 r. wywalczyły prawa wyborcze.

Bierne prawo wyborcze w Polsce

Drugi rodzaj prawa wyborczego to bierne prawo wyborcze, czyli prawo do kandydowania (bycia wybranym). W wyborach do Sejmu bierne prawo wyborcze przysługuje każdemu obywatelowi, który ma czynne prawo wyborcze i najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat. Jeśli chodzi o senatorów granica wiekowa to 30 lat. W wyborach do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw kandydaci muszą mieć ukończone 18 lat w dniu wyborów. Startując do wyborów do Parlamentu Europejskiego, kandydaci muszą mieć ukończone 21 lat, a na urząd wójta, burmistrza i prezydenta miasta 25 lat.

Na urząd prezydenta Rzeczypospolitej wszyscy chcący startować muszą mieć ukończone 35 lat. Warunek wieku to tzw. cenzus wyborczy, który określa zespół warunków uprawniających do korzystania z prawa wyborczego. W Polsce jedynymi ograniczeniami jest warunek posiadania obywatelstwa polskiego, właściwego wieku oraz posiadanie pełni praw publicznych.