Powstanie Warszawskie dzień po dniu

W 65. rocznicę wybuchu wybuchu Powstania Warszawskiego przypominamy jego przebieg dzień po dniu.

Dowódcą AK jest gen. Tadeusz Komorowski "Bór, jednak to Komendant Okręgu Warszawskiego AK płk Antoni Chruściel „Monter” faktycznie dowodzi Powstaniem. O godzinie 17.00, znanej jako godzina „W” wybucha powstanie, zwane początkowo sierpniowym. Do walki przystępuje około 30 tysięcy żołnierzy okręgu warszawskiego AK. W nocy z 1 na 2 sierpnia do akcji powstańczej spontanicznie przyłącza się ludność cywilna.

Stare Miasto zostaje całkowicie opanowane przez oddziały powstańcze. Śródmieście w znacznej części zostaje zajęte przez Polaków, zaś na Mokotowie i Żoliborzu nie udaje się zająć strategicznych pozycji. Na Woli powstańcy przeszli do defensywy przed atakiem jednostek niemieckich, chcących zaatakować Warszawę od strony zachodniej i od Powązek. Na Pradze całkowicie ustały działania bojowe. Po raz pierwszy Niemcy korzystają z „żywej tarczy”: na ulicy Chłodnej siedem niemieckich czołgów przebija się przez polskie barykady pod osłoną polskich kobiet i dzieci. Krystyna Krahelska, autorka popularnej pieśni „Hej, chłopcy, bagnet na broń!”, ciężko raniona w czasie Godziny „W”, umiera w szpitalu polowym. Niemcy masowymi egzekucjami rozpoczynają eksterminację ludności cywilnej. Ukazuje się pierwszy numer „Biuletynu Informacyjnego”, centralnego pisma Armii Krajowej.

Na Woli, Mokotowie i Ochocie oddziały niemieckie podpalają domy i mordują ludność cywilną. Komendant Obwodu Praga, ppłk Antoni Żurawski „Bober” nie mając widoków na opanowanie dzielnicy decyduje się przerwać walkę, a powstańcy powracają do konspiracji. Ok. godz. 20 Niemcy wprowadzają do walki przeciwko powstańcom lotnictwo bombowe, które od tego dnia systematycznie bombardowały Warszawę. W Moskwie odbywa się pierwsza rozmowa premiera Stanisława Mikołajczyka z Józefem Stalinem, który zarzuca Armii Krajowej bierność.

Z rozkazu Heinricha Himmlera dowodzenie siłami niemieckimi w Warszawie przejął Erich von dem Bach-Zelewski, natomiast dowództwo sił nacierających spoza Warszawy objął Heinz Reinefarth. Obaj dowódcy wykazali się niezwykłym okrucieństwem w pacyfikowaniu Warszawy. Powołano do życia Harcerską Pocztę Polową. Po południu w Pałacu Blanka na Pl. Teatralnym ginie jeden z najwybitniejszych polskich poetów Krzysztof Kamil Baczyński. W nocy doszło do pierwszych zrzutów broni i amunicji dla powstańczej Warszawy z samolotów polskich i brytyjskich.

Rozpoczyna się masowa rzeź ludności cywilnej na Woli, znana jako ”czarna sobota”. Batalion AK „Zośka” uwalnia Żydów z Gęsiówki.

Następuje utrwalenie podziału walczącego miasta na trzy części: Grupę Północ, która obejmuje rejon cmentarzy, Stare Miasto, Żoliborz i Kampinos; Śródmieście, które jest połączone z Powiślem i Czerniakowem; Grupa Południe, obejmująca Mokotów wraz z Sadybą oraz Lasy Kabackie i Chojnowskie. Niemcy zakładają w Pruszkowie obóz przejściowy o nazwie „Dulag 121” dla ludności cywilnej ewakuowanej ze stolicy. Przejdzie przez niego łącznie ponad pół miliona ludzi.

Niemal cała Wola przechodzi w ręce Niemców. Rozpoczyna się zmasowany atak artyleryjski na Stare Miasto. John Ward, jedyny korespondent zagraniczny w Warszawie, nadaje pierwszą depeszę radiową z relacjami o sytuacji w walczącej Warszawie.

Ciężkie walki na Woli, na Stare Miasto spadają bomby zapalające, sytuacja na Ochocie z godziny na godzinę staje się coraz bardziej krytyczna. Pierwszą audycję nadaje radiostacja powstańcza „Błyskawica”.

W Moskwie Stalin deklaruje pomoc lotniczą dla Warszawy. 10 sierpnia, czwartek

BBC nadaje ostrzeżenie we wszystkich językach europejskich pod adresem hitlerowców i osób pracujących w aparacie III Rzeszy. W nocy samoloty brytyjskie dokonują udanych zrzutów amunicji i broni dla polskich oddziałów. Grupa „Kampinos” odbiera po raz pierwszy zrzut.

Oddziały niemieckie opanowują Wolę i Ochotę. Naloty i bombardowanie Starego Miasta. Naczelny Wódz nadaje pierwsze ordery Virtuti Militari za udział w Powstaniu.

Niemcy przystępują do walnego boju o Stare Miasto.

Po upadku Stawek, Stare Miasto znajduje się w okrążeniu. W kinie „Palladium” na ulicy Złotej odbywa się pierwszy pokaz filmu „Warszawa walczy”.

Najcięższe walki toczą się na Starym Mieście. Przestają działać wodociągi. Bór-Komorowski wydaje rozkaz wzywający podległe oddziały do marszu na pomoc Warszawie.

Ciężkie walki w obronie Banku Polskiego na ul. Bielańskiej. Rząd ZSRR odrzuca prośbę Amerykanów o zgodę na wahadłowe loty samolotów ze zrzutami dla Warszawy.

W nocy na teren Powązek docierają pierwsze oddziały odsieczy z Puszczy Kampinoskiej. W całym mieście coraz mocniej jest odczuwalny brak wody.

Płonie katedra św. Jana, kościół Marii Panny i część Ratusza na pl. Teatralnym. Toczą się ciężkie walki na terenie Śródmieścia. Niemcy nadal atakują Stare Miasto.

Od rana trwa intensywne bombardowanie Starego Miasta. Głównodowodzący siłami niemieckimi, Erich von dem Bach-Zelewski, próbuje nakłonić powstańców do kapitulacji, obiecując prawa kombatanckie.

Niemcy rozpoczynają generalne natarcie na Stare Miasto. Nad ranem na Mokotów przebija się część oddziałów AK skoncentrowanych w lasach Chojnowskich.

Natarcie na wszystkich odcinkach Starego Miasta. Powstańcy walczą nawet po kilkanaście godzin bez zmiany i snu. W ogarniętym walkami mieście coraz trudniej zdobyć pożywienie. Po kilkunastu godzinach zaciekłych walk Powstańcom udaje się zdobyć gmach PAST-y przy ulicy Zielnej.

Niemcy wysadzają w powietrze więzienie Pawiak. W kinie „Palladium” można obejrzeć drugą kronikę powstańczą, ze zdjęciami z dnia poprzedniego, między innymi ze zdobycia PAST-y. W nocy z 20 na 21 oraz z 21 na 22 sierpnia załamuje się atak Powstańców z Puszczy Kampinoskiej i Żoliborza w kierunku Dworca Gdańskiego. Niepowodzeniem kończy się próba połączenia z oddziałami na Starym Mieście.

Po ciężkich walkach Niemcy obsadzają zrujnowany budynek Arsenału.

Oddziały powstańcze zdobywają budynek małej PAST-y przy ulicy Piusa XI, kościół Św. Krzyża i gmach Komendy Policji przy Krakowskim Przedmieściu.

Stare Miasto staje się celem zmasowanych ataków wojsk niemieckich. Prasa powstańcza donosi o wyzwoleniu Paryża, co jest powodem do powszechnej radości w Warszawie.

Toczą się zaciekłe walki o gmach Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych oraz Szpital Jana Bożego przy Bonifraterskiej. Winston Churchill domaga się od prezydenta USA wysłania samolotów nad Warszawę i lądowania na sowieckich lotniskach bez zgody sowieckich władz. Nocą z 25 na 26 sierpnia ze Starego Miasta ewakuują się kanałami władze cywilne i dowództwo powstania. 26 sierpnia, sobota

Trwają naloty i ostrzał artyleryjski Starego Miasta.

Walki w murach katedry św. Jana i zdobycie jej przez Niemców. Prezydent USA Franklin Delano Roosevelt odmawia pomocy Powstańcom bez zgody Związku Sowieckiego.

Po zaciekłych atakach Niemcy zajmują zabudowania Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych.

Trwają bombardowania lotnicze i ostrzał artyleryjski Starego Miasta. Powstańcy ponoszą dotkliwe straty na Mokotowie, które jest bombardowane z ziemi i powietrza. Rządy Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych przyznają żołnierzom AK prawa kombatanckie, uznając Armię Krajową za integralną część Polskich Sił Zbrojnych.

Armia Czerwona zajmuje Garwolin i przygotowuje się do przeprawy na zachodni brzeg Wisły.

Nocna próba przebicia się powstańców ze Starego Miasta do Śródmieścia kończy się niepowodzeniem. W kościele Sakramentek na Nowym mieście na skutek nalotu ginie około tysiąca osób. Od tego dnia następuje ewakuacja powstańców kanałami ze Starego Miasta do Śródmieścia i na Żoliborz.

Niemcy przeprowadzają generalny szturm na Stare Miasto, w wyniku którego zniszczona zostaje m.in. kolumna Zygmunta. Naczelny Wódz gen. Kazimierz Sosnkowski zarzuca aliantom bierność w obliczu zagłady Warszawy.

Ewakuacja kanałami oddziałów powstańczych i ludności ze Starego Miasta. Oddziały niemieckie zdobywają Sadybę.

Po opanowaniu Starego Miasta siły niemieckie uderzają na Powiśle. Deutsche Nachrichtenbüro informuje o formalnym uznaniu przez Niemców praw kombatanckich żołnierzy AK.

Niemcy kontynuują ostrzał artyleryjski i bombardowanie Powiśla. Elektrownia Miejska na Powiślu, dostarczająca miastu prąd od pierwszych dni Powstania zostaje zburzona. Czołgi niemieckie miażdżą płytę Grobu Nieznanego Żołnierza.

Niemcy opanowują Elektrownię na Powiślu. Intensywnie bombardowane Śródmieście płonie.

Oddziały niemieckie po zaciętych walkach z Powstańcami zajmują Powiśle. Trwa bombardowanie i ostrzał północnej części Śródmieścia. Niemcy zrzucają ulotki w języku polskim, wzywające do opuszczenia miasta w dniach 7 i 8 września. 7 września, czwartek

Przedstawiciele Polskiego Czerwonego Krzyża rozmawiają z Niemcami na temat ewakuacji ludności z ogarniętego walkami miasta. W wyniku pertraktacji w dniach 8 i 9 września, w godz. 12.00-14.00 ludność, na własne ryzyko, może opuścić Warszawę.

Kilka tysięcy cywilów dobrowolnie opuszcza miasto.

Komenda Główna AK uznaje dalszą walkę za bezcelową i zgadza się na pertraktacje PCK w sprawie ewakuacji cywilów z miasta. Strona niemiecka proponuje rozpoczęcie rozmów w sprawie kapitulacji Powstania.

Początek ofensywy Armii Czerwonej i armii polskiej gen. Berlinga na Pradze. Premier Mikołajczyk wysyła depeszę, zapowiadającą wysłanie wyprawy lotniczej z Londynu do powstańczej Warszawy.

Strona polska zrywa rozmowy w sprawie kapitulacji Powstania.

Niemcy wstrzymują działania bojowe w innych dzielnicach, wszystkie siły kierując na Czerniaków.

Pierwsze zrzuty lotnictwa sowieckiego dla Warszawy. Niemcy wysadzają w powietrze warszawskie mosty.

Armia Czerwona i 1. Armia Wojska Polskiego opanowują Pragę. Rzeczywiste "wyzwolenie", czyli wejście armii sowieckiej do pustej i zburzonej lewobrzeżnej części miasta, nastąpiło 17 stycznia 1945.

Toczą się ciężkie walki o utrzymanie Czerniakowa.

Rozpoczęcie forsowania Wisły przez żołnierzy gen. Berlinga. Niemcy przystępują do zdecydowanego uderzenia na Żoliborz.

Żoliborz, Mokotów i Śródmieście są nękane ogniem niemieckiej artylerii.

107 amerykańskich „latających fortec” pojawia się nad Warszawą. Powstańcy przejmują niewielką część zrzuconych zasobników z bronią, żywnością i zaopatrzeniem medycznym.

Wojska niemieckie kontynuują silne natarcie na Czerniaków.

Przeorganizowanie sił powstańczych w regularne oddziały Wojska Polskiego – Warszawskiego Korpusu AK.

Ostatnie zrzuty samolotów alianckich z Zachodu trafiają do zgrupowania AK w Puszczy Kampinoskiej.

Niemcy mordują na Czerniakowie ks. ktp. Józefa Stanka, kapelana zgrupowania "Kryska".

Pada Przyczółek Czerniakowski.

Głównym celem ataku Niemców staje się Mokotów.

Trwają zacięte walki o Mokotów. Pod gruzami domu przy ulicy Marszałkowskiej ginie Eugeniusz Lokajski, lekkoatleta i olimpijczyk, a zarazem autor licznych zdjęć z Powstania Warszawskiego.

Oddziały powstańcze ewakuują się kanałami z Mokotowa do Śródmieścia. Niemcy piętrzą w kanałach wodę, przez włazy wrzucają granaty, chemikalia i worki z piaskiem. Sytuacja żywnościowa walczącej stolicy jest katastrofalna.

Kapitulacja Mokotowa.

Ostatnimi punktami powstańczego oporu są Śródmieście i Żoliborz. Cały wysiłek bojowy Niemcy koncentrują na Żoliborzu.

Generalny atak niemiecki na Żoliborz.

Kapitulacja Żoliborza.

Pierwszy dzień rozejmu.

Od godziny 5.00 rano obowiązuje zawieszenie broni. Po długich negocjacjach prowadzonych w Ożarowie Mazowieckim zostaje podpisany układ o zaprzestaniu działań wojennych w Warszawie.

Ludność cywilna masowo opuszcza miasto.

Źródła, z których korzystałam, pisząc artykuł:
strona Muzeum Powstania Warszawskiego, Wikipedia, IPN, "Rzeczpospolita".

Sylwia Mróz, Wirtualna Polska