Losy Europy w rękach Irlandczyków

Najwięksi pesymiści dodają, że nie tylko nie będzie mowy o dalszym rozszerzeniu UE, ale i proces integracji europejskiej zostanie zahamowany, bo rządy w naturalny sposób powrócą do rozwiązań krajowych, a nie wspólnotowych. Trudno też oczekiwać, by w takiej sytuacji Niemcy czy Francja hojnie zasilały dalej unijną kasę. Znowu powrócą stare pomysły na budowanie Europy, tyle, że w mniejszym składzie.

- Instytucjonalny los 500 mln Europejczyków jest w rękach 3-4 mln Irlandczyków. To bardzo niezdecydowany kraj - powiedział kilka dni temu francuski minister ds. europejskich Pierre Lellouche. Historia się bowiem powtarza. Irlandczycy drugi raz głosują w sprawie Traktatu z Lizbony, tak samo jak w przypadku Traktatu z Nicei, od którego uzależnione było rozszerzenie UE w 2004 roku. Irlandczycy przyjęli go dopiero za drugim podejściem. Obecnie Traktat z Nicei ma w Brukseli złą reputację jako dokument niedostosowany do Unii rozszerzonej do 27 członków, pozostawiając w zbyt wielu dziedzinach każdemu z nich, nawet najmniejszemu, prawo weta.

- Jeśli Irlandia zagłosuje po raz drugi na "nie" w sprawie Traktatu z Lizbony, konsekwencje w dłuższej perspektywie będą znacznie gorsze dla UE niż samej Irlandii - ocenił ekspert londyńskiego Center for European Reform (CER) Hugo Brady. Rządy państw UE będą musiały porzucić definitywnie Traktat z Lizbony, bo ani renegocjacja traktatu, ani trzecie referendum w Irlandii nie wchodzi w grę. - Zakończy się trwająca od prawie dekady próba reformy unijnych instytucji, a Europa będzie może nawet przez następne pokolenie skazana na Niceę - tłumaczy Brady.

- Po Lizbonie nie będzie już więcej rewolucji instytucjonalnej - podziela to zdanie ekspert z brukselskiego European Policy Center Antonio Missiroli. - Europa się nie rozpadnie, jeśli wygra "nie", ale utraci wiarygodność na scenie międzynarodowej - przyznaje.

Od 2002 roku, kiedy powołano Konwent przygotowujący projekt eurokonstytucji, UE próbuje zreformować swe instytucje i obecne traktaty, by usprawnić UE i pogłębić integrację europejską w warunkach coraz liczniejszej Wspólnoty. Po kolejnych wieloletnich negocjacjach i renegocjacjach w wyniku porażek kolejnych referendów (najpierw w 2005 roku eurokonstytucji we Francji i Holandii, potem w 2008 roku Traktatu z Lizbony w Irlandii) wydaje się, że obecnie nie ma entuzjazmu, by w przypadku kolejnego "nie" 2 października w Irlandii natychmiast rozpocząć nowe rozmowy.

Zdaniem Brady'ego pierwszą konsekwencją "nie" będzie wstrzymanie dalszego rozszerzenia (może ewentualnie za wyjątkiem najbardziej zaawansowanej Chorwacji i ewentualnie Islandii, która już jest członkiem Europejskiego Obszaru Gospodarczego), zważywszy kategoryczne wypowiedzi w tej sprawie prezydenta Francji Nicolasa Sarkozy'ego i kanclerz Niemiec Angeli Merkel. - Kraje Bałkańskie jak Bośnia, Macedonia czy Serbia utracą tak bardzo potrzebne im do politycznych i gospodarczych reform zakotwiczenie, a co gorsza mogą ucierpieć z powodu powrotu do politycznej niestabilności - ocenia Brady.

To, że UE nie ma "planu B" na wypadek odrzucenia Traktatu z Lizbony przez Irlandczyków, przyznał premier kierującej obecnie Unią Szwecji Fredrik Reinfeldt. - Jeśli Irlandczycy powiedzą "nie", będziemy musieli dalej żyć z Traktatem z Nicei - mówił niedawno. - Nie ma planu B - zapewnił też szef dyplomacji następnej rotacyjnej prezydencji, którą od stycznia sprawować będzie Hiszpania, Miguel Angel Moratinos.

Jedyny możliwi plan "B", o jakim mówi się nieśmiało w Brukseli, to próba włączenia części postanowień Traktatu z Lizbony do traktatu akcesyjnego Chorwacji, a zwłaszcza uproszczonego systemu głosowania podwójną większością w Radzie UE oraz wzmocnienia polityki zagranicznej, za czym opowiedzą się zapewne Paryż i Niemcy.

Traktat z Lizbony wprowadzał tu wiele nowego: przede wszystkim tworzy stanowisko przewodniczącego Rady Europejskiej (nazwanego nieco na wyrost prezydentem UE), które ma pozwolić UE walczyć z powszechną krytyką, iż obecnie nie mówi ona jednym głosem w stosunkach z USA czy Rosją, co sześć miesięcy zmieniając przewodnictwo. Ponadto traktat wzmacnia stanowisko wysokiego przedstawiciela ds. polityki zagranicznej (dziś Javier Solana), umieszczając go w Komisji Europejskiej w roli wiceprzewodniczącego, który odpowiadać będzie za nową unijną służbę dyplomatyczną, dysponując znacznie większym budżetem niż obecnie.

Ale na włączenie tych postanowień do traktatu akcesyjnego Chorwacji, w przypadku porażki Lizbony, nigdy - jak zauważa Brady - nie zgodzi się Wielka Brytania rządzona przez konserwatystów. Wynegocjowane w traktacie wzmocnienie polityki zagranicznej UE z trudem przełknął podczas negocjacji zdecydowanie bardziej proeuropejski ówczesny rząd laburzystowski Tony'ego Blaira. Konserwatyści, którzy najpewniej wygrają przyszłoroczne wybory w Wielkiej Brytanii są przeciwni Traktatowi z Lizbony i już zapowiedzieli w tej sprawie referendum, o ile zdążą przed jego wejściem w życie, bowiem traktat ratyfikował już brytyjski parlament i podpisała królowa. Dlatego najbardziej realistyczne są pomysły na pogłębienie integracji europejskiej w ograniczonym składzie tych państw, które chcą iść dalej, ale ich realizacja będzie trudna i zapewne zajmie wiele czasu. Już zaapelował o to na początku miesiąca premier Włoch Silvio Berlusconi. "Jeśli reformujący UE Traktat z Lizbony nie przejdzie, będziemy musieli kompletnie zrewidować
funkcjonowanie Europy, tak, by powstał trzon krajów współpracujących bez prawa weta" - powiedział Berlusconi. Także minister Lellouche zapewnił w poniedziałek, że "rozwiązanie" zostanie znalezione, gdyż "co by się nie stało, Europa musi iść do przodu, nie mamy wyboru".

- UE nie posiada żadnych form zastępczych i jeśli Traktat z Lizbony zostanie uśmiercony, wówczas bez wątpienia kilka krajów zacznie tworzyć formę "twardego jądra", a inne kraje pozostaną na marginesie - przekonuje komentator "Agence Europe" Ferdinando Ricardi. Oczywiście Irlandia po odrzucenie Traktatu z Lizbony znalazłaby się w gronie tych drugich. Tymczasem kryzys finansowy kolejny raz udowodnił jej obywatelom, jak ważna jest dla Irlandii solidarność europejska.

Póki co sondaże są dość optymistyczne, dając przewagę zwolennikom Traktatu z Lizbony na poziomie 55% Eksperci i politycy w Irlandii są zgodni, że na zmianie nastawienia zaważył przede wszystkim łatwy do przekazania w kampanii argument, że Irlandia głosując na "tak" utrzyma komisarza w KE. - Ludzie zrozumieli, że właśnie głosując na "nie", potwierdzą, że Irlandia straci stanowisko w Komisji Europejskiej - powiedział irlandzki eurodeputowany z opozycyjnej Partii Pracy Proinsias De Rossa. To Traktat z Nicei wymusza bowiem redukcję liczby komisarzy w stosunku do liczby krajów już od powołania nowej KE.

Lider chadeckiej Europejskiej Partii Ludowej Joseph Daul zaproponował już, by to kraj, który nie zakończy ratyfikacji Traktatu z Lizbony, został ukarany pozbawieniem go unijnego komisarza. To dotyczyłoby nie tylko Irlandii, ale też dwóch pozostałych krajów, których prezydenci nie podpisali ratyfikacji: przede wszystkim Czech, a także Polski. -- Ten, kto nie podpisze, nie dostanie komisarza. To maja propozycja, jeśli będziemy musieli dalej żyć z Niceą - powiedział Daul.

- Dlatego tak ważne jest, co zrobią na drugi dzień prezydenci Czech i Polski, nawet jeśli Irlandia odrzuci Traktat. Niepodpisanie ratyfikacji może postawić Polskę i Czechy w tej samej pozycji co Irlandię - zauważył profesor Uniwersytetu Roberta Schumana w Strasburgu Xavier Delcourt.

- Czeski prezydent Vaclav Klaus i jego polski partner Lech Kaczyński, mimo że ich parlamenty ratyfikowały dokument, nie będą czuli potrzeby, by go podpisać, jeśli Irlandia odrzuci traktat - ocenił ekspert Brady. Dodał, że liderzy UE podzieleni w sprawie tego, "co dalej", będą mniej zdeterminowani, by zająć się naprawdę pilnymi sprawami, jak koordynacja wychodzenia z kryzysu gospodarczego czy sukces negocjacji klimatycznych.